Μερόπη Μιχαλέλη: «Κάποιες από τις πρώιμες εμπειρίες του ανθρώπου είναι τραυματικές και μεταφέρονται στην επόμενη γενιά»

Σε μία κοινωνία που τώρα σιγά-σιγά προσπαθεί να ανοιχτεί σε θέματα ψυχικής υγείας, αφού μέχρι πρότινος ήταν ταμπού, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν φορείς, μονάδες και ειδικοί που αφιερώνουν τη ζωή τους στην προσφορά βοήθειας.

Η Κοιτίδα είναι ένα Ινστιτούτο Ψυχολογικής Υποστήριξης εγκύων και βρεφών καθώς και επαγγελματιών υγείας στην καλλιέργεια ειδικών δεξιοτήτων. Οι άνθρωποι που εργάζονται στην Κοιτίδα έχουν πολυετή εμπειρία και εξειδίκευση σε θέματα ψυχικής λειτουργίας κατά την εγκυμοσύνη και ψυχικής ανάπτυξης βρεφών και, επιπλέον, στην πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση για την αντιμετώπιση προβλημάτων κατά την περιγεννητική και βρεφική περίοδο.

Το JennyGr μίλησε με την ιδρύτρια του Ινστιτούτου, Μερόπη Μιχαλέλη, η οποία μας έδωσε απαντήσεις τόσο για την Κοιτίδα όσο και σε κάθε μας απορία. Η κ. Μιχαλέλη έχει 25ετή εμπειρία στην περιγεννητική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία και, παράλληλα, είναι ψυχοσωματική ψυχοθεραπεύτρια. Επιπλέον, είναι ιδρυτικό μέλος και πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας για την Ψυχική Υγεία των Βρεφών.

Θα μας πείτε λίγα λόγια για το έργο της Κοιτίδας;

Η Κοιτίδα είναι ένας καινοτόμος οργανισμός στην Ελλάδα, καθώς πυρήνας της επɩκοɩνωνίας είναɩ το τρίπτυχο γονείς, νεογνό-βρέφος, επαγγελματίες. Ιδρύθηκε από ανθρώπους με πολυετή εμπειρία και εξειδίκευση σε θέματα ψυχικής λειτουργίας κατά την εγκυμοσύνη και ψυχικής ανάπτυξης βρεφών και στην πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση για την αντιμετώπιση προβλημάτων κατά την περιγεννητική και βρεφική περίοδο.

Αποστολή μας είναι η απ’ ευθείας υποστήριξη των βρεφών και των οικογενειών τους, όπως και η διάχυση της γνώσης και των καλών πρακτικών που αφορούν στην προαγωγή της ψυχικής υγείας τα πρώτα χρόνια της ζωής μέσα από την εκπαίδευση και υποστήριξη επαγγελματιών. Όραμα μας είναι μια κοινωνία που κατανοεί τη σημασία της ψυχικής φροντίδας κατά την εγκυμοσύνη και στα πρώτα χρόνια της ζωής και προσφέρει πρόσβαση σε ολοκληρωμένες υπηρεσίες σε μητέρες και ζευγάρια, εξασφαλίζοντας την ομαλή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών.

Τελικά τα παιδιά γεννιούνται tabula rasa;

Ο εγκέφαλός μας και η αρχιτεκτονική του, δομούνται από τις πρώιμες εμπειρίες που αποκτούμε από τις σχέσεις με τα άτομα που μας φροντίζουν. Κάποιες από τις πρώιμες εμπειρίες του ανθρώπου είναι και τραυματικές και μεταφέρονται στην επόμενη γενιά. Εγγράφονται σε νευρωνικά δίκτυα και ενεργοποιούνται όταν γινόμαστε γονείς, προσδιορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο φροντίζουμε τα παιδιά μας. Με δυο λόγια, ό,τι λάβαμε ως παιδιά θα δώσουμε ως γονείς στα δικά μας παιδιά.

Πόσο ρόλο διαδραματίζει η ψυχολογία της εγκύου, στην ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του βρέφους;

Το σύγχρονο μείζον θέμα ψυχικής υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη χώρα μας είναι η μητρική κατάθλιψη και ειδικότερα οι εκδηλώσεις κατάθλιψης από την εγκυμοσύνη μέχρι και τον 2ο μήνα της εξωμήτριας ζωής. Η έγκαιρη ανίχνευση και θεραπεία των ψυχικών διαταραχών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι υψίστης σημασίας καθώς αυτές οι μορφολογικές αλλαγές στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο του εμβρύου και του βρέφους, θα καθορίσουν μεγάλο μέρος της μετέπειτα βιολογικής και ψυχοσυναισθηματικής του ανάπτυξης.

Μπορούν οι εμπειρίες της εγκύου να διαμορφώσουν την ψυχολογία ενός βρέφους;

Η πρώιμη γονεϊκή φροντίδα και η ποιότητα του αρχικού δεσμού (συγκινησιακή διαθεσιμότητα και αμοιβαιότητα στις αλληλεπιδράσεις), καθ΄ όλη τη διάρκεια της αρχικής διαδικασίας πρόσβασης στη γονεϊκότητα, εγγράφονται στο σώμα, στον εγκέφαλο και στον ψυχισμό του εμβρύου/νεογνού, συμβάλλοντας στη δόμηση τους. Η πρόσβαση στην γονεϊκότητα «προετοιμάζεται» από τις πρώιμες εγγραφές εμπειριών γονεϊκής φροντίδας που έχει λάβει ο ίδιος ο γονέας όταν ήταν βρέφος. Δημιουργήθηκαν τότε νευρωνικά κυκλώματα που θα ενεργοποιηθούν και θα χρωματίσουν το πώς θα οργανώσει την σχέση με το βρέφος του, ως γονέας πλέον. Η διάδραση ανάμεσα στο σώμα της μητέρας και του βρέφους, η οποία αρχίζει από την ενδομήτρια ζωή, θα προσδιορίσει τις μελλοντικές ικανότητες του νέου οργανισμού να διαχειρίζεται στρεσογόνες καταστάσεις.

Με ποιο τρόπο μπορεί μία μαμά να ενισχύσει τον δεσμό με το παιδί της;

Η φροντίδα που δέχεται το βρέφος οφείλει να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του, τις οποίες εκφράζει όλες με το κλάμα: όταν κλαίει γιατί πεινάει, να του δίνουμε φαγητό. Όταν κλαίει γιατί βαριέται και θέλει να του γελάσουμε ή να του μιλήσουμε ή να του τραγουδήσουμε, να του προσφέρουμε την παρουσία μας.
Ασφαλές περιβάλλον, ασφαλής φροντιστής είναι αυτός που λαμβάνει τα μηνύματα που εκπέμπει το βρέφος και απαντά αναλόγως. Η βάση για την ανάπτυξη αυτής της ασφάλειας, θα ευνοήσει μακροπρόθεσμα τόσο την σωματική όσο και την ψυχική εξέλιξη του παιδιού - βρέφους. Η συνοχή και η συνέχεια στις αλληλεπιδράσεις του βρέφους με τους γονείς του εξασφαλίζουν ή αντίθετα διαταράσσουν, αν απουσιάζουν, την συγκινησιακή, σωματική και κοινωνική εξέλιξη του παιδιού

Είναι λογικό μία μαμά να μη νιώσει κατευθείαν μαμά; Τελικά, το μητρικό ένστικτο είναι κάτι που αποκτάται ή γεννιέσαι με αυτό;

Αυτό που αποκαλούμε μητρική λειτουργία είναι ένα σύνολο, που περιλαμβάνει τόσο τη φυσική όσο και την ψυχική φροντίδα του παιδιού. Τα ερευνητικά δεδομένα από τις νευροεπιστήμες, έχουν καταδείξει ότι αυτό που ονομάζαμε μητρικό ένστικτο, αυτό το πανίσχυρο πάθος επένδυσης του μωρού και των αναγκών του, είναι γενετικά προγραμματισμένο. Η πρόσβαση στην γονεϊκότητα «προετοιμάζεται» από τις πρώιμες εμπειρίες γονεϊκής φροντίδας που έχει λάβει ο ίδιος ο γονέας όταν ήταν βρέφος.
Με αυτές τις εμπειρίες και εγγραφές θα συναντήσουν οι γονείς το πολύπλοκο και πλούσιο δυναμικό που φέρει το μωρό τους και αν είναι ανοιχτοί μπορεί να μετασχηματιστούν ακόμη και τραυματικές δικές τους πρώιμες εμπειρίες.

Υπάρχει πρώιμη παρέμβαση σε ψυχοθεραπευτικό επίπεδο;

Κάθε ψυχοθεραπευτική παρέμβαση σε γονείς και βρέφη 0-2 ετών είναι αναγκαία διότι: Έχει θεραπευτικά αποτελέσματα συνήθως σύντομα, επιφέροντας αλλαγές όχι μόνο στα συμπτώματα του παιδιού αλλά και στη λειτουργία της σχέσης γονέα – παιδιού. Όταν οι γονείς κατορθώνουν να απελευθερώσουν τις αντιλήψεις/ πεποιθήσεις που έχουν για την φροντίδα του παιδιού τους από αυτές οι οποίες προέρχονται από τη δική τους ιστορία τότε μπορεί να αρχίσει να απελευθερώνεται μια καλύτερη εξέλιξη για το παιδί. Αποτελεί θεραπευτική παρέμβαση και για τους ίδιους τους γονείς, καθώς είναι μία ευκαιρία διακοπής της επανάληψης δικών τους πρώιμων τραυματικών εμπειριών.

Οι αβεβαιότητες και οι πολλαπλές ματαιώσεις που βιώνουν οι σύγχρονες οικογένειες μπορεί να αποσυντονίσουν, εν τη γενέσει της, τη συνάντησή τους με το βρέφος και να αποσταθεροποιήσουν την εγκατάσταση του πρώιμου δεσμού μαζί του. Στη φάση αυτή είναι απαραίτητο να παρέχεται στους μέλλοντες ή νέους γονείς ένας σταθερός και ασφαλής χώρος, μέσα στον οποίο να εκφράζουν τις αδυναμίες και αγωνίες τους σχετικά με την ικανότητά τους να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις ανάγκες του εμβρύου ή βρέφους τους.

Όταν οι γονείς επεξεργάζονται τα άγχη τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον μπορούν να υφάνουν έναν σταθερό δεσμό με το παιδί τους, διευκολύνοντας έτσι την ψυχοσυναισθηματική του πορεία.

Ποια σημάδια δείχνουν ότι απαιτείται πρώιμη παρέμβαση;

Η βραχεία ψυχοθεραπεία μητέρας-πατέρα-βρέφους δεν στοχεύει σε μια «διδασκαλία», στο να δείξει στους γονείς τα στοιχεία τα οποία θα έπρεπε να αλλάξουν στη συμπεριφορά τους. Εκτυλίσσεται σε οκτώ κατά μέσο όρο συνεδρίες. Εφαρμόζεται κατά κύριο λόγο σε λειτουργικές διαταραχές (διαταραχές της διατροφής, του γαστρεντερικού, του ύπνου) αλλά και σε δυσκολίες στην εγκατάσταση μίας αρμονικής σχέσης των γονέων με το βρέφος τους. Η ψυχολογική υποστήριξη ή και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση στη βρεφική περίοδο πρέπει να είναι άμεση καθώς η επίδραση της ψυχοπαθολογίας των γονέων στον αναπτυσσόμενο ψυχισμό του βρέφους, είναι άμεση προκαλώντας μακροχρόνιες διαταραχές στη ψυχοσωματική του συγκρότηση»