Έμιλι Γουίλσον: «Ο τρόπος που ο Όμηρος αντιμετωπίζει τα δύο φύλα είναι πολύ σύγχρονος»

Η Έμιλι Γουίλσον άρχισε να έρχεται σε επαφή με τον κόσμο του Ομήρου όταν ήταν μικρή και συγκεκριμένα όταν επιλέχτηκε για να παίξει τον ρόλο της Αθηνάς σε ένα σχολικό θεατρικό έργο στο Δημοτικό. Τότε άρχισε να διαβάζει την παιδική έκδοση της Οδύσσειας και να ανακαλύπτει την μαγεία της ελληνικής μυθολογίας.

Πρόκειται για μια Βρετανοαμερικανίδα κλασικίστρια, συγγραφέα, μεταφράστρια και καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Το 2018 έγινε η πρώτη γυναίκα που δημοσίευσε αγγλική μετάφραση της Οδύσσειας του Ομήρου, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2023 κυκλοφόρησε η μετάφρασή της για την Ιλιάδα.

Σε συνέντευξη που έδωσε στην Καθημερινή και την δημοσιογράφο Νίνα Μαρία Πασχαλίδου, τόνισε -μεταξύ άλλων- πως «o τρόπος που ο Όμηρος αντιμετωπίζει τα δύο φύλα είναι πολύ σύγχρονος».

Διάβασε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα παρακάτω.

Για το ότι ήταν η πρώτη γυναίκα μεταφράστρια της Οδύσσειας και τώρα ανέλαβε τη μετάφραση της Ιλιάδας:

«Αν και είμαι η πρώτη γυναίκα της μετάφρασης της Οδύσσειας, δεν είμαι της Ιλιάδας, υπάρχει η μετάφραση της Καρολάιν Αλεξάντερ πριν από τη δική μου. Αποφάσισα αυτή την αποστολή, μου αρέσει η λέξη αποστολή, γιατί με προσέγγισαν από τις εκδόσεις για τις οποίες είχα μεταφράσει και το πρώτο βιβλίο του Ομήρου. Στην αρχή δεν ήμουν σίγουρη πώς θα το κάνω, γιατί δεν ήμουν σίγουρη αν θα μπορούσα να κάνω κάτι διαφορετικό από τις άλλες μεταφράσεις, και ταυτόχρονα να αποδώσω και ένα κείμενο πιστό στο αυθεντικό. Οι περισσότερες αγγλικές μεταφράσεις των τελευταίων εκατό χρόνων, δεν είχαν μέτρο, η Ιλιάδα είναι γραμμένη σε δακτυλικό εξάμετρο. Γι’ αυτό και αποφάσισα να το κρατήσω και να προσκαλέσω τον αναγνώστη να το διαβάσει φωναχτά και να σκεφτεί και με όρους μουσικής και ήχου. Πιστεύω επίσης πώς χωρίς το μέτρο πολλές μεταφράσεις κάνουν τον Όμηρο να ακούγεται πομπώδης και πολύπλοκος, ενώ είναι πολύ πιο απλός στην πραγματικότητα. Στην αρχαιότητα, το αυθεντικό κείμενο ήταν φυσικά βασισμένο στον προφορικό λόγο, οπότε δεν ήταν σχεδιασμένο να περιλαμβάνει δύσκολες λέξεις, να ανατρέχεις σε λεξικά για να αναζητήσεις δύσκολες λέξεις. Ήταν σχεδιασμένο να έχει ευκολία, να μπορεί κανείς να το απαγγείλει. Ήθελα να το πετύχω αυτό στη μετάφραση και ήθελα συνάμα να αποδώσω τα συναισθήματα και την πολυπλοκότητα του Ομήρου».

Για το αν κοίταξε την Ιλιάδα με γυναικείο βλέμμα και αν είναι εφικτό να συμβεί αυτό με ένα τέτοιο κείμενο:

«Είμαι πολύ επιφυλακτική με αυτό το θέμα. Πολλές επικεφαλίδες έδωσαν έμφαση στο γεγονός ότι είμαι γυναίκα, αλλά δεν είναι αυτό το κίνητρο μου. Υπάρχουν δύο λόγοι για αυτό. Δεν είμαι η μοναδική γυναίκα μεταφραστής του Ομήρου, υπάρχουν πολλές σε άλλες γλώσσες, στα γαλλικά, στα ιταλικά, στα τούρκικα. Και σίγουρα δεν είμαι η μοναδική γυναίκα ακαδημαϊκή που ασχολείται με τον Όμηρο, υπήρξαν επίσης πολλές από τις οποίες έχω διδαχθεί. Επιπλέον, δεν μου αρέσουν οι γενικότητες, πως απλά επειδή είμαστε γυναίκες είμαστε όλες ίδιες. Για εμένα δεν υπάρχει αυτό το γυναικείο βλέμμα, διότι όπως ανέφερα και προηγουμένως, η μετάφραση της Ιλιάδας από την Καρολάιν Αλεξάντερ δεν έχει τίποτε κοινό με τη δική μου. Νομίζω πως αυτό που ίσως υφίσταται είναι η επίγνωση του ότι είμαι γυναίκα. Αναμφισβήτητα, έχω μάθει πολλά από γυναίκες ακαδημαϊκούς που έχουν μελετήσει το γυναικείο φύλο στον Όμηρο, το οποίο πιστεύω πως είναι ενδιαφέρον και πολύπλοκο συνάμα. Αλλά αυτό που εγώ προσωπικά προσπαθώ να αποδώσω στον Όμηρο είναι η βαθιά ενσυναίσθηση που τρέφει για όλους τους χαρακτήρες, τόσο για τους Θεούς, όσο και για τους θνητούς, άνδρες και γυναίκες».

Για το πώς αντιμετωπίζει ο Όμηρος τις γυναίκες στη Ιλιάδα:

«Όλα αυτά τα χρόνια που μελετώ τον Όμηρο δεν είχα ποτέ την εντύπωση πως ο ποιητής δίνει λιγότερη έμφαση στους γυναικείους χαρακτήρες. Και πιστεύω πως αρκετές μελέτες, αλλά και μεταφράσεις παρουσιάζουν τα έργα σαν το μόνο σημαντικό στοιχείο να είναι οι άνδρες πολεμιστές. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Και δεν το λέω αυτό μόνο και μόνο επειδή είμαι γυναίκα, αλλά επειδή έχω ξοδέψει πάρα πολύ χρόνο διαβάζοντας τα ποιήματα αυτά ξανά και ξανά. Και γενικά δεν θα διάβαζα ποτέ ένα έργο προαποφασισμένη ότι αυτό είναι ένα φεμινιστικό έργο, ή ένα έργο που μιλάει για τον ανδρισμό και τον «ματσισμό». Αυτοί οι χαρακτηρισμοί θεωρώ είναι κλισέ».

Για το πώς θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε τις σχέσεις ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες στην Ιλιάδα με τις σημερινές:

«Προσωπικά βρίσκω πολύ ενδιαφέροντες και τους θεούς και τις θεότητες. Άλλωστε, στο επίκεντρο και των δύο έργων βρίσκεται μια γυναίκα. Στην Οδύσσεια όλα υποκινούνται από την Αθηνά, ενώ στην Ιλιάδα από τη Θέτιδα, η οποία θέλει να αποκαταστήσει τη φήμη του γιου της. Και στις δύο περιπτώσεις, τα δύο έπη μιλούν για δυο γυναίκες οι οποίες χειρίζονται μια κατάσταση. Αλλά και οι υπόλοιποι γυναικείοι χαρακτήρες είναι καταπληκτικοί και πολυδιάστατοι. Η Ανδρομάχη, η σύζυγος του Έκτορα, η οποία ειδικά στην τελευταία σκηνή όπου συναντά τον Έκτορα πριν εκείνος αντιμετωπίσει τον Αχιλλέα για να σώσει την Τροία, περιγράφεται σαν μια γκρινιάρα γυναίκα, έχει και μια άλλη διάσταση. Σε αυτή τη συνάντηση θέτει τη δική της οπτική. Φοβάται ότι μπορεί να γίνει σκλάβα, να σκοτωθεί, να βιαστεί, να δει το μωρό της να πεθαίνει. Ο Όμηρος προβάλει τον δικό της ρόλο. Και ο Έκτορας το γνωρίζει αυτό και οφείλει να κάνει μια επιλογή. Οι δυο τους ως ζευγάρι έχουν διαφορετικές γνώμες, εκείνος ως άντρας και εκείνη ως γυναίκα. Ο τρόπος που ο Όμηρος αντιμετωπίζει τα δύο φύλα είναι πολύ σύγχρονος. Αυτό το παρατηρούμε και στην περίπτωση της Ελένης, τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια. Αν προσεγγίσεις τον χαρακτήρα της με την ταυτότητα της μοιχαλίδας, της γυναίκας που απάτησε τον άντρα της, τότε έχεις παγιδευτεί. Αλλά αν αποφύγεις αυτή την πρώτη ανάγνωση, η οποία πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας πως είναι μια «χριστιανική» απόδοση του Ομήρου, τότε θα δεις την πραγματική Ελένη. Θα δεις πώς σκέφτεται, πώς ζει και θα καταλάβεις πως είναι μια γυναίκα που προσπαθεί να επιβιώσει σε μια πολύ πολύπλοκη κατάσταση όπου όλοι την κατηγορούν πως είναι η αιτία της έναρξης ενός πολέμου. Δεν είναι καθόλου αυτό που εκείνη ήθελε. Αν προσεγγίσει, λοιπόν, κανείς τους γυναικείους χαρακτήρες στην Ιλιάδα με ένα ανοιχτό μυαλό, θα δει μια άλλη πλευρά, όπου ο δημιουργός συμπεριφέρεται στις γυναίκες του με συμπόνοια και κατανόηση. Ο Όμηρος αγαπούσε τις γυναίκες εξίσου με τους άντρες πολεμιστές του».