Η μούσα και το ιδιοφυές "τέρας" του κινηματογράφου

Ο ιδιοφυής, αναρχικός, ασυμβίβαστος, μεγαλειώδης ενίοτε και τερατώδης, σκηνοθέτης, σεναριογράφος, ηθοποιός και παραγωγός Rainer Werner Fassbinder πρόλαβε μέσα σε 13 χρόνια να κάνει 40 κινηματογραφικές ταινίες και παράλληλα να χτίσει το προφίλ ενός ανθρώπου με εθισμούς σε αλκοόλ και ναρκωτικά, διάσημου για την αμφισεξουαλικότητά του και για τη σκληρή έως απάνθρωπη συμπεριφορά του απέναντι σε όποιον έμπαινε για λίγο ή για πολύ στην τροχιά του. Του ίδιου του εαυτού του, μη εξαιρουμένου...

Η μούσα του και πρωταγωνίστρια σε 23 από τις ταινίες του, Hanna Schygulla, αν και στο γοητευτικό ταξίδι της στην τέχνη έχει συνεργαστεί και με άλλους σπουδαίους δημιουργούς όπως ο Godard και ο Carlos Saura (κι ήταν επίσης η πρώτη υποψήφια για το ρόλο που τελικά πήγε στην Meryl Streep στην “Εκλογή της Σόφι”), δεν απορεί που όλοι, χρόνια τώρα, επιμένουν να τη ρωτούν μόνο για τον Fassbinder, γιατί όπως εξηγεί σε συνέντευξη στον Guardian (στα 74 της σήμερα): “Είναι λογικό. Είμαι μία από τους επιζήσαντες από αυτόν”.

Οι δυο τους γνωρίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του '60 σε δραματική σχολή στο Μόναχο.'Ηταν κι οι δύο 20άρηδες με πολλές φιλοδοξίες. “Από τη στιγμή που την είδα, μου έγινε ξεκάθαρο ότι μια μέρα θα πρωταγωνιστεί στις ταινίες μου” δήλωνε ο Fassbinder. Έτσι κι έγινε.

Στην πρώτη ταινία του, Love Is Colder Than Death η Schygulla ήταν πρωταγωνίστρια. Κι ήταν ένα από τα ελάχιστα πρόσωπα του στενού περιβάλλοντός του, που ξέφευγε της μανίας του. “Δεν με βασάνιζε. Ήξερε ότι θα κατάφερνε να βγάλει το καλύτερο από μένα, μόνο αν με έκανε να αισθάνομαι ότι είναι ευχαριστημένος μαζί μου”. Άλλοι, βέβαια, δεν είχαν τέτοια τύχη. Όπως για παράδειγμα, ο Michael Ballhaus, ο οποίος αργότερα εξελίχθηκε στον αγαπημένο διευθυντή φωτογραφίας του Martin Scorsese. Τότε ο Fassbinder συνήθιζε να κάνει τη ζωή του κόλαση. Στο ξεκίνημα κάθε μέρας για παράδειγμα, παράγγελνε 10 cuba libre. Τα εννιά για να τα πιει, το δέκατο για να το πετάξει στον Ballhaus. “Το να δουλεύεις μαζί του ήταν πολύ δύσκολο και σωματικά και ψυχικά” έχει εκείνος δηλώσει. “Συνήθιζε να με κακοποιεί συναισθηματικά και εμένα και τη γυναίκα μου, που δούλεψε ως καλλιτεχική διευθύντρια σε κάποιες από τις ταινίες του. Ποτέ δεν κατάλαβα τη συμπεριφορά του, όμως έμαθα τόσο πολλά από αυτόν”.

Ο Ballhaus και η γυναίκα του επέζησαν, όμως δεν ισχύει το ίδιο και για δύο από τους πρωταγωνιστές, παράλληλα και εραστές του Fassbinder, τους El Hedi Ben Salem και Armin Meier. Και οι δύο αυτοκτόνησαν (κρεμάστηκαν). Τρεις απόπειρες αυτοκτονίας έκανε η Irm Hermann, η οποία έζησε κάποια χρόνια μαζί με τον Γερμανό σκηνοθέτη, ενώ δούλεψε μαζί του και σε πολλές ταινίες του. Κάποτε τον απείλησε ότι θα πέσει από το παράθυρο. “Προχώρα” της είχε απαντήσει αδιάφορα.

Η Schygulla μνημονεύει κι ένα άλλο περιστατικό που είχε συμβεί σε δείπνο που παρέθεσε ο Fassbinder στους συνεργάτες του. Η Hermann, η οποία ήταν ερωτευμένη μαζί του, ήταν ένθερμη χορτοφάγος, όμως ο Fassbinder ανακοίνωσε ενώπιον όλων ότι θα κοιμηθεί μαζί της μόνο αν εκείνη φάει μια ολόκληρη μπριζόλα. Το έκανε, όμως αμέσως μετά έτρεξε στη τουαλέτα αναγουλιάζοντας. Ο Fassbinder την ανάγκασε να το επαναλάβει, με τη διαταγή: “Αν θέλεις να είσαι μαζί μου, θα πρέπει να κρατήσεις το κρέας μέσα σου”.

Στη συνέντευξη στον Guardian, η Schygulla δηλώνει ότι είχε γίνει μάρτυρας σε πολλά ανάλογα περιστατικά. “Ήταν επώδυνο και μόνο να παρακολουθείς. 'Ομως ποτέ κανείς μας δεν είπε τίποτα μπροστά του. Δεν του ζήτησε να αλλάξει συμπεριφορά. Ήταν σαν να βρισκόμασταν σε ένα εργαστήριο, όπου πειραματιζόμασταν σχετικά με το πόση πίεση μπορεί να αντέξει ένας άνθρωπος”.

Η ίδια δραπέτευσε από το “εργαστήριο” εκείνο εγκαίρως, παρά το ότι ο Fassbinder της πρότεινε να υπογράψουν συμβόλαιο ζωής (το 1974). “Ενιωθα σαν μαριονέτα και του ζήτησα να κάνουμε ένα διάλειμμα. Αυτό τον πλήγωσε κι έτσι δημιουργήθηκε μια απόσταση μεταξύ μας”.

Τέσσερα χρόνια μετά συναντήθηκαν ξανά και συνεργάστηκαν στην ταινία “Ο γάμος της Μαρίας Μπράουν”, που ήταν και η μεγαλύτερη κοινή εμπορική επιτυχία τους. Μια νέα συνεργασία ήρθε το 1981 με το πολεμικό μελόδραμα, “Lili Marleen” που όμως προκάλεσε νέα ρήξη στη σχέση τους, όταν η Schygulla έμαθε πως ο Fassbinder είχε κάνει προσωπική πρέμβαση ώστε να βεβαιωθεί ότι εκείνη θα έπαιρνε λιγότερα χρήματα από τον συμπρωταγωνιστή της. Την επόμενη χρονιά, η Schygulla βρισκόταν στο Μεξικό για γυρίσματα όταν έμαθε ότι ο Fassbinder την αναζητούσε. “Σκέφτηκα ότι θα του τηλεφωνήσω όταν επιστρέψω”. Δεν πρόλαβε.

​

Στις 10 Ιουνίου του 1982, ο 37χρονος Fassbinder βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του, με ένα σβησμένο τσιγάρο να κρέμεται ακόμα από τα χείλη του. Ως αιτία θανάτου δόθηκε η χρήση κοκαΐνης και βαρβιτουρικών. “Η καρδιά του ήταν αδύναμη” θυμάται σήμερα η Schygulla “Το ήξερε, ο γιατρός τον είχε προειδοποιήσει. Ομως συνέχιζε να κάνει χρήση χαπιών και κοκαΐνης. Δεν έδινε καμία σημασία στον κίνδυνο”.

Η Schygulla επέστρεψε στη Γερμανία για την κηδεία του (“τον αποχαιρετήσαμε με όλες τις αγαπημένες του μουσικές, από Schubert μέχρι Janis Joplin και Pink Floyd”) όμως έκτοτε δεν ξαναπήγε στον τάφο του. “Στο διαμέρισμά μου έχω μια γωνιά με τα πορτραίτα των αγαπημένων μου. Εκεί βρίσκεται και το δικό του. Ποιος ο λόγος να επισκεφτώ έναν τάφο; Εκεί έχουν απομείνει μόνο κάποια ίχνη από κόκκαλα. 'Ομως η κληρονομιά του, 35 χρόνια μετά τον θάνατό του, παραμένει το ίδιο δυνατή. Μπορούσε να δει τον κόσμο με τα μάτια ενός ξένου. Κι είναι πολλοί οι σημερινοί σκηνοθέτες που διδάχτηκαν από αυτόν. Πάρτε για παράδειγμα το Moonlight (καλύτερη ταινία των φετινών 'Οσκαρ). Έχει ως θέμα του το κοινωνικό στίγμα του να είσαι gay, μαύρος και φτωχός. Ο Fassbinder πάντα ενδιαφερόταν για τη ζωή των μεταναστών, των ανθρώπων που βρίσκονται στο περιθώριο. Και μέσα από τις ταινίες του κατάφερε να δείξει πως όλοι μας βρισκόμαστε υπό την τυραννία αξιών που δεν είναι καν δικές μας, απλώς μας τις έχουν επιβάλλει”.