Ο φόβος είναι ένα βασικό συναίσθημα του ανθρώπου που προκαλείται από τη συνειδητοποίηση ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου ή απειλής.
Είναι ένας μηχανισμός προστατευτικού χαρακτήρα, μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού χωρίς να απαιτείται συνειδητή σκέψη. Πόσες φορές δεν βρεθήκατε στη θέση να αντιμετωπίσετε το φοβισμένο παιδάκι σας που γεμάτο αγωνία και ανάγκη για προστασία σας κοιτάζει και εκλιπαρεί για βοήθεια ; Και πόσες φορές δεν αισθανθήκατε ότι πρέπει να αντιμετωπίσετε μαζί με το παιδί σας τους "κινδύνους" που μπορεί να κρύβει το σπίτι σας; Φαντάσματα, τέρατα, λύκους ; Και ακόμη, λιγότερο εμφανείς φόβους όπως ανησυχίες για διάφορα "κακά" που επίκεινται να συμβούν ;
Ας δούμε όμως ποιες είναι οι συνηθέστερες μορφές ανησυχίας των παιδιών καθώς και τι σημαίνει κάθε μια εξ αυτών.
Μορφές ανησυχίας:
- Ανησυχία είναι η γενικευμένη μορφή φόβου που επιφέρει δυσάρεστη εσωτερική ένταση, ανεξέλεγκτο άγχος, δυσκολία συγκέντρωσης (άγχος για το σχολείο, τις παρέες, τις ασθένειες της οικογένειας, τις δραστηριότητες, κλπ).
- Φόβος είναι το συγκεκριμένο αντικείμενο φόβου (σκοτάδι, φαντάσματα, ζώα, ένεση-γιατροί, ασθένειες, θάνατος).
- Ο «λελογισμένος» φόβος επιβάλλεται για την προστασία του παιδιού (π.χ. ο φόβος για τα αυτοκίνητα στο δρόμο).
- Φοβίες ή ειδικές φοβίες είναι οι ακραίοι φόβοι που ταλαιπωρούν το παιδί και αφορούν σε φόβο να μείνει μόνο στο σπίτι, φόβο του σχολείου, φόβο των αστραπών, φόβο των γιατρών, των ζώων, του αίματος κ.λπ.
Οι έμμονες ιδέες χαρακτηρίζονται από διάρκεια και ανησυχία ενώ το παιδί λειτουργεί καταναγκαστικά προκειμένου να κατευνάσει το αρνητικό συναίσθημα που πηγάζει από την εμμονή του, π.χ. πλένει τα χέρια του διαρκώς γιατί αν δεν το κάνει θα συμβεί κάτι κακό, ή σκέφτεται ότι αν δεν πατήσει ένα σκαλοπάτι θα συμβεί κάτι πολύ κακό.
- Φόβος της μοναξιάς. Το παιδί νιώθει ανασφαλές όταν αποχωρίζεται το γονέα του και ο φόβος εκδηλώνεται συνήθως με κεφαλαλγίες και στομαχόπονο.
- Αίσθημα ντροπής. Πηγάζει από χαμηλή αυτοπεποίθηση και μη πίστη στις ικανότητές του (χαμηλή αυτοεκτίμηση).
- Άγχος μετά από τραυματική εμπειρία είναι το επίμονο άγχος μετά από κάποιο τραυματικό συμβάν. Εμφανίζεται με δυσκολία στον ύπνο, συχνές σκέψεις γύρω από αυτό, τρόμο, αποφυγή καταστάσεων που λειτουργούν υπενθυμιστικά. Το παιδί δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, εμφανίζει θυμό και εκνευρισμό.
Πιθανοί κίνδυνοι που απορρέουν από τις ανησυχίες:
- Παιδιά που στο στάδιο αυτό εμφανίζουν ανησυχίες και φόβους με τις διάφορες μορφές που προαναφέρθηκαν, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν στην εφηβική και ενήλικη ζωή διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος και τους ψυχαναγκασμούς.
- Η καλλιέργεια αισθημάτων φόβου και ανησυχίας για τον έξω κόσμο, το μέλλον και το ίδιο τον εαυτό, ενισχύει ακόμη περισσότερο τους φόβους ενός παιδιού, που στην μετέπειτα ζωή του μπορεί να πάρει τη μορφή διαταραχών (γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, διαταραχή πανικού, αγοραφοβία, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, άγχος υγείας (υποχονδρίαση).
Αντιμετώπιση:
- Τα παιδιά με ανησυχίες και φόβους πρέπει να βοηθηθούν να συνειδητοποιήσουν το φόβο τους ως πρόβλημα. Έτσι, βοηθιούνται ώστε να μην εισχωρήσουν οι φόβοι στο υποσυνείδητό τους και αποκτήσουν μονιμότητα.
- Οι γονείς πρέπει να καθησυχάσουν το παιδί, να το βοηθήσουν να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, να πεισθεί ότι ο φόβος είναι ανυπόστατος.
- Απαραίτητο εργαλείο για την αντιμετώπιση του φόβου αποτελεί η επαφή του παιδιού με το εκάστοτε αντικείμενο του φόβου (συμπεριφορικός χειρισμός), συχνά όμως υπό την επίβλεψη ειδικού.
- Απαραίτητη προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι ο γονέας να μην αποτελεί πρότυπο μίμησης αναφορικά με τους φόβους για το παιδί. Μια μητέρα που φοβάται τις αστραπές και το μεταδίδει συμπεριφορικά στο παιδί της είναι δυσκολότερο να χειριστεί τους φόβους του παιδιού.
Πότε απαιτείται η παρέμβαση από ειδικό;
Συνήθως οι παιδικοί φόβοι παρέρχονται συν τω χρόνω. Όταν όμως επιμένουν και δυσκολεύουν το παιδί ή όταν αντιληφθείτε πως δεν πρόκειται για φόβο αλλά για φοβία που δυσκολεύει την καθημερινότητά του και διαταράσσει την ψυχική του γαλήνη, καλό είναι να ζητήσετε τη βοήθεια ενός ειδικού.
Ευχαριστούμε τη Μαρία Παπουτσά, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας, [email protected]
