Επιστροφή από την κλειτοριδεκτομή

«Δεν χαρακτηρίζουμε τις γυναίκες που έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή ως θύματα», με διορθώνει η Έβελιν Μπρέντα. «Είναι επιζήσασες μιας βάναυσης, απάνθρωπης πρακτικής. Ακόμη σωστότερα, είναι ηρωίδες». Έως την ώρα που θα φύγω από το Desert Flower Center, αργά το απόγευμα, θα έχω καταλάβει τι εννοεί –παρ’ όλο που, αντί να ακούσω ούτε μια από τις δραματικές προσωπικές ιστορίες των γυναικών που έρχονται εδώ με την ελπίδα πως θα γιατρέψουν τις πληγές τους, θα βρεθώ αντιμέτωπη με ένα μικρό γυναικείο πλήθος που σφύζει από ζωή κι αισιοδοξία. Ή μήπως ακριβώς γι’ αυτό; Τον ερχόμενο Σεπτέμβριο συμπληρώνονται τρία χρόνια από την ίδρυση αυτού του Κέντρου, που είναι το πρώτο και μέχρι στιγμής μοναδικό στον κόσμο το οποίο ειδικεύεται στην ολοκληρωμένη θεραπευτική προσέγγιση των προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζουν όσες γυναίκες έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή. Η χειρουργική αντιμετώπιση των πολύ σοβαρών προβλημάτων υγείας που επιφέρει αυτή η πρακτική είναι το ένα σκέλος της θεραπείας. Το άλλο είναι η διαρκής ψυχολογική υποστήριξη που προσφέρεται στις γυναίκες, για όσον καιρό το επιθυμούν.Η ιδέα για την ίδρυση αυτού του πρωτοποριακού κέντρου ανήκει στο Γερμανό χειρουργό Ρόλαντ Σέρερ. Την υλοποίηση ανέλαβε το Desert Flower Foundation, το οποίο ίδρυσε το 2002 η Γουόρις Ντίρι, η γνωστότερη διεθνώς ακτιβίστρια κατά της κλειτοριδεκτομής. Το διάσημο μοντέλο από τη Σομαλία είχε ήδη από το 1997 αποκαλύψει σε συνέντευξή της σε γυναικείο περιοδικό πως ήταν πέντε ετών όταν υπέστη κλειτοριδεκτομή. Έπειτα την άφησαν να αναρρώσει, σε ένα πρόχειρο κατάλυμα κάτω από ένα δέντρο, για πέντε μέρες. Στα 13 της χρόνια, κι ενώ ο πατέρας της σχεδίαζε να την παντρέψει μ’ έναν άνδρα μισό αιώνα μεγαλύτερό της, η μικρή Σομαλή το έσκασε για να σώσει τη ζωή της. Η ιστορία της έγινε βιβλίο, που μεταφράστηκε στην Ελλάδα το 1999, που την έκανε παγκόσμια γνωστή.Το 2002 ίδρυσε το Desert Flower Foundation –που πήρε το όνομά του από τον τίτλο της αυτοβιογραφίας της– και έκτοτε έχει κάνει σκοπό της ζωής της να σώσει όσο περισσότερα κορίτσια μπορεί από την μοίρα της κλειτοριδεκτομής. Στα σχέδια της Ντίρι είναι να καταφέρει να ιδρύσει κέντρα όπως αυτό του Βερολίνου και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης και της Αφρικής. Στο μεταξύ, όμως, στο βερολινέζικο Desert Flower Center μπορούν να απευθυνθούν γυναίκες που ζουν σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. «Στις περιπτώσεις των γυναικών που ζουν εδώ, τα έξοδα της επέμβασης και της νοσηλείας καλύπτονται από τα δημόσια ταμεία. Για τις περιπτώσεις των γυναικών που έρχονται από το εξωτερικό, φροντίζουμε να τα καλύπτουμε μέσω ενός ταμείου που έχουμε ιδρύσει», λέει η Στρουντς, εξηγώντας ότι υπολογίζουν πολύ σε δωρεές.Η Γερμανίδα χειρούργος Κορνέλια Στρουντς προέρχεται από έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό. «Όταν ο Δρ. Σέρερ μου πρότεινε να αναλάβω αυτήν τη θέση, χρειάστηκα ελάχιστο χρόνο για να το πάρω απόφαση. Είμαι γιατρός, είμαι γυναίκα, είχα το τεράστιο προνόμιο να μεγαλώσω σε ασφαλές περιβάλλον κι αισθάνθηκα πως είχα την ηθική υποχρέωση να αποδεχτώ την πρόταση. Και χαίρομαι πολύ που το έκανα. Η χαρά που παίρνουμε όσοι εργαζόμαστε εδώ όταν βλέπουμε τις γυναίκες να νιώθουν και πάλι καλά με το σώμα τους, να συνεχίζουν τη ζωή τους με αυτοπεποίθηση, είναι κάτι που δεν μπορώ εύκολα να σας το μεταδώσω». Η Δρ. Στρουντς, η οποία έχει την ευθύνη για την προχειρουργική προετοιμασία των ασθενών και τον συντονισμό του προγράμματος θεραπείας, εξηγεί πως οι περισσότερες από τις γυναίκες που φτάνουν εδώ για να ζητήσουν βοήθεια έχουν συνηθίσει να υποφέρουν από πόνους τόσο δυνατούς, που έχουν κυριολεκτικά ξεχάσει πώς είναι να ζουν χωρίς πόνο. Και ανάλογα με τον τύπο της κλειτοριδεκτομής, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν μια μακρά σειρά από πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας, που κάποιες φορές μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και στο θάνατο.Η πρώτη ερώτηση που κάνω στη Γερμανίδα γιατρό είναι προφανής: Σε ποιον βαθμό μπορείτε να βοηθήσετε τις γυναίκες; «Υπάρχουν προβλήματα που έτσι κι αλλιώς αντιμετωπίζονται χωρίς χειρουργείο. Αλλά στο χειρουργείο μπορούμε να αναστρέψουμε πολλές από τις βλάβες που έχουν προκληθεί» μου λέει. Τα περιθώρια συνδέονται με τον τύπο του γενετήσιου ακρωτηριασμού. Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι γυναίκες που θα αποφασίσουν να κάνουν την επέμβαση γλιτώνουν δια παντός από το μαρτύριο του πόνου. Αυτό και μόνο βελτιώνει καθοριστικά την ποιότητα της ζωής τους. Αλλά η Κορνέλια Στρουντς επισημαίνει πόσο κρίσιμο είναι και το θέμα της αισθητικής, η αίσθηση των γυναικών πως έχουν απολέσει την θηλυκότητά τους, πως δεν είναι πια γυναίκες. «Αυτό το ακούω ξανά και ξανά, είναι το θέμα που επανέρχεται και κυριαρχεί στις συζητήσεις που κάνω με τις γυναίκες. Όλες, χωρίς καμία εξαίρεση, νιώθουν πως ο ακρωτηριασμός των εξωτερικών γεννητικών οργάνων έπληξε βαθιά και ουσιαστικά τη σχέση με το σώμα τους. Θέλουν να αποκαταστήσουν αυτήν την σχέση».Από τις 120 γυναίκες που επισκέπτονται για θεραπεία το Desert Flower Center έχουν χειρουργηθεί οι μισές –οι δύο πρώτες επεμβάσεις έγιναν μόλις μια μέρα μετά τα εγκαίνια του κέντρου, τον Σεπτέμβριο του 2013. Αλλά είναι πάνω από 200 οι γυναίκες που έχουν κατά καιρούς συμμετάσχει στο μηνιαίο γκρουπ αυτοβοήθειας. «Από την στιγμή που μία από τις γυναίκες που έρχονται στο Desert Flower Center αποφασίσει πως θέλει να προχωρήσει με την επέμβαση, η διαδικασία είναι μάλλον απλή και σύντομη. Την Τρίτη υποδέχομαι την ασθενή και κάνουμε τις απαραίτητες εξετάσεις. Την Τετάρτη γίνεται η επέμβαση και την Παρασκευή παίρνει εξιτήριο» περιγράφει. «Αλλά προτιμώ να έχω γνωριστεί με την ασθενή μας αρκετό καιρό νωρίτερα. Θέλω πριν μπει στο χειρουργείο να έχουμε συζητήσει, να έχουμε αποκτήσει οικειότητα, να την ακούσω, να ξέρω τι περιμένει και να της πω τι μπορεί να περιμένει. Ξέρετε, στη δουλειά που κάνουμε εδώ απαιτείται ευαισθησία και η καλλιέργεια μιας οικειότητας. Οι γυναίκες που φτάνουν σε αυτό το γραφείο μιλούν για θέματα εξαιρετικά δύσκολα και επώδυνα, αντιμετωπίζουν πληγές πολύ βαθιές. Είμαι γυναίκα. Κι όταν συναντώ μιαν ασθενή, της μιλάω πρώτα σαν γυναίκα προς γυναίκα και μετά σαν γιατρός». Η Κορνέλια Στρουντς και η Έβελιν Μπρέντα ομολογούν πως η δουλειά που κάνουν τους προσφέρει μεγάλες συγκινήσεις και μεγάλες χαρές. Η Στρουντς σηκώνεται και παίρνει τρεις φωτογραφίες από τη βιβλιοθήκη που είναι στο πλάι μου. «Αυτά είναι τα μωρά μας» μου λέει με ένα τεράστιο χαμόγελο. «Τρεις από τις γυναίκες που χειρουργήθηκαν εδώ θέλησαν μετά να μείνουν έγκυες κι έφεραν στον κόσμο από ένα κοριτσάκι. Η μικρότερη γεννήθηκε μόλις τον περασμένο μήνα».Η Στρουντς μου εξηγεί πόσο δύσκολος και επικίνδυνος μπορεί να είναι ο τοκετός για μια γυναίκα που έχει υποστεί κλειτοριδεκτομή. Χωρίς να έχει προηγηθεί η επέμβαση, οι γυναίκες δεν θα το είχαν αποτολμήσει. «Πολλές γυναίκες που έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή δεν τολμούν καν να κάνουν έρωτα. Αποφεύγουν τους άνδρες, δεν θέλουν να φλερτάρουν ή να ερωτευτούν, γιατί δεν θέλουν να τις δει άνδρας» συνεχίζει η Έβελιν Μπρέντα. «Σε κάθε περίπτωση, εμείς απλώς ακούμε τι έχουν να πουν οι γυναίκες και δεν παρεμβαίνουμε για να τις πείσουμε να κάνουν επέμβαση. Μπορούν να έρχονται στις ομάδες αυτοβοήθειας που οργανώνουμε μια μέρα κάθε μήνα, για όσον καιρό το επιθυμούν, χωρίς καμία απολύτως δέσμευση» εξηγεί. Η Έβελιν Μπρέντα είναι ο πρώτος άνθρωπος με τον οποίον έρχονται σε επαφή οι γυναίκες που απευθύνονται στο Desert Flower Center. Η Κενυάτισσα σύμβουλος της Στρουντς δεν λειτουργεί μόνο ως διερμηνέας όταν μια γυναίκα δεν μιλάει γερμανικά ή αγγλικά, αλλά κυρίως σαν ένα πρόσωπο απόλυτης εμπιστοσύνης, μια γυναίκα που γνωρίζει πολύ καλά τον κόσμο από τον οποίο προέρχονται, ξέρει πώς έχουν μεγαλώσει, τις ενοχές και τις προλήψεις με τις οποίες έχουν ανατραφεί.Η Μπρέντα δεν θα αναρωτηθεί ποτέ γιατί μια γυναίκα διστάζει, ή ακόμα και αρνείται, να κάνει την επέμβαση που κατά τους γιατρούς θα βελτίωνε την ποιότητα της ζωής της. «Στην κοινότητα στην οποία μεγάλωσα ήταν τεράστια ντροπή για ένα κορίτσι να μην έχει κάνει κλειτοριδεκτομή. Την θεωρούσαν βρώμικη, αποκρουστική. Σε πολλές κοινότητες στην Αφρική θεωρείται δεδομένο πως η κλειτοριδεκτομή σε κάνει αληθινή γυναίκα. Τα κοριτσάκια μεγαλώνουν με την πεποίθηση πως αν δεν τις ακρωτηριάσουν δεν θα βρουν ποτέ σύζυγο, πως θα είναι παρίες. Και πράγματι, πολύ συχνά οι γυναίκες που έχουν σωθεί, τυχαία, από αυτόν τον ακρωτηριασμό, εξοστρακίζονται» λέει η Μπρέντα, φέρνοντας ως παράδειγμα τη δική της ιστορία. Ήταν 13 ετών όταν μια συμμαθήτριά της έμαθε πως δεν είχε υποστεί κλειτοριδεκτομή και απειλούσε να το διαδώσει στο σχολείο. «Με εκβίαζε και μου αποσπούσε χρήματα για να μην μιλήσει. Θυμάμαι εκείνη την εποχή σαν ένα φοβερό ψυχολογικό βασανιστήριο». Η ίδια είχε την τύχη να αποφύγει την κλειτοριδεκτομή χάρη στον πατέρα της, ο οποίος δεν υποχωρούσε στις διαρκείς εκκλήσεις της μητέρας της να της κάνουν την επέμβαση. «Ακόμη και σήμερα, οι θείες μου με αποφεύγουν, με θεωρούν μολυσμένη. Για αυτό καταλαβαίνω πολύ καλά τις γυναίκες που διστάζουν να προχωρήσουν στην επέμβαση. Νιώθουν πως προδίδουν την κοινότητά τους. Κι έχω πολλές φορές ακούσει γυναίκες να μου λένε “αγαπώ τη μητέρα μου, αλλά μισώ αυτό που μου έκανε”. Εμείς, λοιπόν, δεν τις πιέζουμε, δεν θα ρισκάρουμε να τις κάνουμε να πάψουν να νιώθουν αγάπη για τους δικούς τους» λέει η Μπρέντα.Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, στη Γερμανία ζουν σήμερα περίπου 50.000 γυναίκες οι οποίες έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή στις πατρίδες τους. Οι γυναίκες που επισκέπτονται το Desert Flower Center προέρχονται από 27 διαφορετικές χώρες της Αφρικής και έχουν έρθει ως πρόσφυγες ή μετανάστριες στο Βερολίνο τα τελευταία δύο χρόνια.Ρωτάω την Έβελιν Μπρέντα αν συμμερίζεται τις ανησυχίες που εκφράζονται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με τις περιπτώσεις οικογενειών που παίρνουν τις κόρες τους στις χώρες καταγωγής για να τις υποβάλουν σε αυτήν την πρακτική. «Ναι, εκτιμώ πως πρόκειται για ένα υπαρκτό πρόβλημα. Αλλά χωρίς επώνυμες καταγγελίες είναι αδύνατο να δράσει κανείς. Και το θεωρώ εξαιρετικά δύσκολο να αποφασίσει ένα κορίτσι να καταγγείλει τους γονείς του». Και οι γυναίκες που φτάνουν εδώ, έχουν την υποστήριξη των οικογενειών τους; «Συνήθως έρχονται μόνες τους. Πολύ συχνά ο μόνος άλλος άνθρωπος που το γνωρίζει είναι ο σύζυγός τους, εάν είναι παντρεμένες. Στις οικογένειές τους δεν το ομολογούν γιατί φοβούνται τις αντιδράσεις τους». Η Έβελιν Μπρέντα μου εξηγεί πως το διάστημα που είναι σε επικοινωνία με κάποια γυναίκα η οποία θέλει να έρθει στο κέντρο, δεν απαιτεί να της δώσει όνομα. «Τους ξεκαθαρίζω πως μπορούν να είναι σε επαφή μαζί μου, μέσω mail ή τηλεφώνου, για όσο διάστημα επιθυμούν και με όποια συχνότητα θέλουν. Δεν υπάρχει καμία απαίτηση για συνέπεια». Ακόμα και η απόφαση να κάνουν το πρώτο τηλεφώνημα είναι μια μεγάλη κατάκτηση για πολλές από αυτές τις γυναίκες, που έχουν υποστεί χρόνιο εκφοβισμό.Η Κορνέλια Στρουντς έχει αρχίσει να μου μιλάει για το ταξίδι που θα κάνουν σε λίγες ημέρες μαζί με την Μπρέντα, στην Κένυα, για να επισκεφθούν την περίφημη γυναικολογική κλινική του Dr Hillary Mabeya, όταν χτυπάει την πόρτα μια ακόμη συνεργάτιδα του κέντρου. Σε λίγο θα αρχίσουν να έρχονται οι γυναίκες για το μηνιαίο γκρουπ αυτοβοήθειας. Η Δρ. Στρουντς συμφωνεί να είμαι παρούσα και να παρακολουθήσω, με τον όρο πως δεν θα αρχίσω τις ερωτήσεις στις γυναίκες, μια που δεν υπάρχει χρόνος να τις προετοιμάσουν και να ζητήσουν τη συγκατάθεσή τους. «Δεν ξέρουμε καν ποιες γυναίκες θα έρθουν, μπορεί να υπάρχουν καινούργια πρόσωπα», μου λέει. Αλλά μπορώ να γράψω ό,τι ακούσω, αρκεί να μην αναφέρω ονόματα. Για να είμαι ειλικρινής, ο διακανονισμός αυτός μάλλον μου αρέσει γιατί με απαλλάσσει από την υποχρέωση να θέσω πολύ ευαίσθητα ερωτήματα σε γυναίκες που θα δω πρώτη φορά στη ζωή μου. Μέχρι να κατέβουμε στο χώρο που θα συγκεντρωθεί το γκρουπ αυτοβοήθειας, προετοιμάζω τον εαυτό μου για να ακούσω πολύ σκληρές ιστορίες. Μόνο που δεν έχω καταλάβει τι συμβαίνει πραγματικά σε αυτές τις συναντήσεις. Και τώρα προσπαθώ να κρύψω την έκπληξή μου όταν μπαίνουμε σε μια ευρύχωρη αίθουσα γυμναστικής.Η Στρουντς, η Μπρέντα και η συνεργάτιδά τους –η φυσιοθεραπεύτρια Νικόλ Ντίτβαλντ– βάζουν αθλητικές φόρμες και κοντομάνικα. Κάθομαι σε μια γωνία και παρακολουθώ τις γυναίκες του γκρουπ να φτάνουν η μια μετά την άλλη, κάποιες σπρώχνοντας καροτσάκια με τα μωρά τους, άλλες κρατώντας παιδάκια από το χέρι. Μιλούν μεταξύ τους σε γλώσσες που δεν καταλαβαίνω, κάπου παρεμβάλλονται λίγα γερμανικά, τα πιτσιρίκια κάνουν αναγνωριστικές κινήσεις το ένα προς το άλλο. Εδώ δεν υπάρχει περίπτωση να ακούσω σκληρές ιστορίες, είναι βέβαιο. «Για όσες δεν έχει τύχει να με γνωρίσετε, να σας συστηθώ: Είμαι η Κόνι Στρουντς και συντονίζω το πρόγραμμα στο Desert Flower Center» λέει η γιατρός στις γυναίκες που έχουν καθίσει γύρω της σε έναν κύκλο. «Θα ήθελα αρχικά να ρωτήσω αν υπάρχει κάποια εδώ που θα ήθελε να μιλήσει για την εμπειρία της διορθωτικής επέμβασης». Οι γυναίκες εδώ δεν γνωρίζουν ποιες από τις παρευρισκόμενες έχουν κάνει την επέμβαση και ποιες όχι. Αυτή είναι μια πληροφορία που μόνο η Στρουντς και η Μπρέντα έχουν. Βλέπω μια γυναίκα να σηκώνει το χέρι της για να μιλήσει. «Εγώ δεν έχω κάνει την επέμβαση, αλλά θα ήθελα να πω κάτι. Δεν είχα ιδέα ότι υπάρχει τέτοια επέμβαση. Είναι καταπληκτικό». Το ύφος της είναι τόσο χαρούμενο που όλες βάζουν τα γέλια. Αλλά καμία γυναίκα δεν παίρνει την πρωτοβουλία να αφηγηθεί την ιστορία της μπροστά στις άλλες. Η Δρ. Στρουντς λέει πως για τις επόμενες πέντε ώρες, όσο διαρκεί το πρόγραμμα με τη φυσιοθεραπεύτρια, θα είναι στη διάθεση όποιας θέλει να συζητήσει ξεχωριστά μαζί της. Τώρα η μια μετά την άλλη σηκώνονται, η Νικόλ Ντίτβαλντ βάζει μουσική κι αρχίζει να κάνει κάποιες ασκήσεις μαζί με δυο από τις νεότερες γυναίκες. Είναι μια πολύ απλή χορογραφία, σε λίγο θα προστεθούν κι άλλες τρεις στην παρέα τους. Οι υπόλοιπες συζητούν, ενώ τα παιδάκια χορεύουν μόνα τους.Παρατηρώ μια πολύ κομψή τριαντάρα, η οποία μοιάζει να μην γνωρίζει κανέναν. Έχει κάτσει κοντά μου, μακριά από τις υπόλοιπες. Θα περάσει αρκετή ώρα μόνη και σιωπηλή, προτού πλησιάσει την Μπρέντα για να της πει κάτι στα γαλλικά, θέλει να μιλήσει κατ’ ιδίαν με τη γιατρό. Οι τρεις τους βγαίνουν από την αίθουσα, που τώρα έχει γεμίσει από γυναίκες που καταφθάνουν κάθε λίγα λεπτά. Η νεότερη πρέπει να είναι γύρω στα είκοσι και η μεγαλύτερη λίγο πάνω από τα πενήντα. Και το πιο μικρό μωρό δεν πρέπει να είναι πάνω από τεσσάρων μηνών. Η μια μετά την άλλη οι γυναίκες αρχίζουν να συμμετέχουν στη χορογραφία που τους διδάσκει η Νικόλ Ντίτβαλντ, ξεσπώντας κάθε τόσο σε γέλια με τις αδεξιότητες και τα λάθη τους. Και προσπαθούν ξανά, επιμένουν, αλλάζουν μουσική, κοροϊδεύουν η μία την άλλη. Αυτό το γκρουπ αυτοβοήθειας δεν έχει καμία σχέση με ό,τι φανταζόμουν.Εδώ οι γυναίκες αυτές που έχουν υποστεί βάναυσους τραυματισμούς επουλώνουν τις πληγές τους, ανακαλύπτοντας ξανά τη χαρά που μπορούν να αντλήσουν από το σώμα τους. Φαίνεται να κάνουν μικρά βήματα προς την αποκατάσταση μιας σχέσης την οποία τους στέρησαν με τον πιο βάναυσο τρόπο. Έπειτα η λαχτάρα για χορό είναι μεταδοτική, με αποτέλεσμα να βρεθώ ξαφνικά να κρατάω αγκαλιά ένα άγνωστο μωρό: Η νεαρή γυναίκα που προσπαθούσε επί ώρα να το κοιμίσει, επιτέλους κατάφερε να το ηρεμήσει κι ήρθε και το ακούμπησε στην αγκαλιά μου, για να ενωθεί με τις φίλες της. Το θέαμα αυτών των χαρούμενων γυναικών είναι συγκινητικό και ανακουφιστικό. Και δεν μπορεί κανείς να αποφύγει τη σκέψη πως αυτές ακριβώς οι επιζήσασες –όπως τις είχε αποκαλέσει η Έβελιν Μπρέντα– έχουν σπάσει τον κύκλο και εξασφαλίζουν ένα ασφαλές περιβάλλον για τα μικρά κορίτσια που χοροπηδούν ανάμεσά τους.