Τα γυρίσματα της τύχης για τον Γούντι Άλεν
9 Σεπτεμβρίου 2023
Η ευφυία του, το ταλέντο και το πνεύμα του δεν αμφισβητούνται. Εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο έχουν λατρέψει τις ταινίες του και αποστηθίσει τις ατάκες του. Στο παρελθόν, πρόσωπα όπως ο Γούντι Άλεν, μπορούσαν να παραμένουν στο απυρόβλητο, όποια κατηγορία κι αν αντιμετώπιζαν. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει.
Ο Γούντι Άλεν έρχεται στην Αθήνα για να παρουσιάσει την καινούρια του ταινία, “Γυρίσματα της τύχης” (στις 8/9 στην Αίγλη Ζαππείου) και να δώσει μια συναυλία στο Ηρώδειο (9/9) με τη New Orleans Jazz Band σε μια περίεργη συγκυρία στη ζωή του.
Ο “νευρικός εραστής” του αμερικανικού κινηματογράφου, ο σκηνοθέτης με το αγέραστο πνεύμα, που εξέλιξε την τέχνη του σινεμά μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις και πειραματισμούς, πάντα με μια προσωπική, ιδιαίτερη σφραγίδα, γνώρισε στην πρόσφατη πρεμιέρα της νέας του ταινίας στο φεστιβάλ Βενετίας θερμή υποδοχή από μέρος του κοινού, αλλά και την απόρριψη των κριτικών -καθώς, για άλλη μια φορά, η ταινία που παρουσίασε ήταν μια κακή επανάληψη των παλιότερων ταινιών του, ανέπνευστη και αδιάφορη.
Υπήρχαν θαυμαστές που τον επευφημούσαν με ενθουσιασμό, όμως έξω από την κινηματογραφική αίθουσα υπήρχαν και οι φωνές, οι οποίες καλούσαν τη δημοσιότητα “να σβήσει τα φώτα της απέναντι στους βιαστές” (με στόχους, πλην του Γούντι Άλεν, τον Λικ Μπεσόν και τον Ρομάν Πολάνσκι).
Λίγο πριν κλείσει τα 88, ο Γούντι Άλεν δεν έχει καταφέρει να βγει αλώβητος από τις τρομερές κατηγορίες, που επίμονα επαναφέρει εναντίον του η ίδια του η κόρη, ούτε λόγω ταλέντου, ούτε λόγω ηλικίας.
Αποφεύγοντας την πολιτική ορθότητα της εποχής (με τη βοήθεια των στούντιο και των φεστιβάλ που συνεχίζουν να τον στηρίζουν), κρατά ακόμα τον τίτλο ενός από τους σημαντικότερους δημιουργούς του παγκόσμιου κινηματογράφου. Σε πείσμα του χειροκροτήματος για τη σπουδαία τέχνη που έχει παράξει στο παρελθόν, παραμένει ένας άνθρωπος, που αντιμετωπίζει βαρύτατες κατηγορίες, οι οποίες δεν μπορούν απλώς να παραγραφούν.
Όσο κι αν είμαστε φαν των ταινιών του, κι έχουμε ταυτιστεί με ήρωες και καταστάσεις του, δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε. Όσο κι αν μας ταξίδεψε σε άλλους κόσμους κι εποχές, από το Μανχάταν και τη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι, τη Ρώμη και τη Βαρκελώνη, εφόσον η φωνή της Ντίλαν Φάροου επιμένει να τον κατηγορεί για σεξουαλική κακοποίηση, όταν ήταν επτά ετών, δεν μπορούμε να σφυρίξουμε αδιάφορα...
Κι αν πιστέψουμε μια από τις ατάκες του, που γεμίζουν λίστες με ευφυείς φράσεις, “...ο κόσμος χωρίζεται σε καλούς και σε κακούς ανθρώπους. Οι καλοί κοιμούνται καλύτερα το βράδυ, αλλά οι κακοί χαίρονται τις ώρες που είναι ξύπνιοι πολύ περισσότερο…”, το ερώτημα που παραμένει αναπάντητο, είναι: ο Γούντι Άλεν πώς κοιμάται τα βράδια;
Τα δεδομένα, που δεν αμφισβητούνται, έχουν ως εξής: ο Γούντι Αλεν σε ηλικία 56 ετών, κι ενώ ήταν σύντροφος για μια 12ετία με τη Μία Φάροου (με την οποία έκαναν αξέχαστες ταινίες όπως το «Η Χάνα και οι αδερφές της»), δημιούργησε σχέση με την 19χρονη -ενήλικη- υιοθετημένη κόρη της από την Κορέα, Σουν Γι Πρεβέν. Το γεγονός ότι έκανε σχέση με την κόρη της συντρόφου του δεν αμφισβητείται. Όπως δεν αμφισβητείται ότι δεν επρόκειτο για μια περιστασιακή σχέση, καθώς το ζευγάρι έκτοτε είναι μαζί, κι έχει υιοθετήσει δύο κόρες.
Αμφισβητείται βέβαια το αν η Σουν Γι ήταν ενήλικη, όταν ξεκίνησε η σχέση. Η Φάροου τον κατηγορεί ότι την παρενοχλούσε σεξουαλικά από τότε που ήταν ανήλικη, γι’ αυτό και ξεκινά άμεσα δικαστικό αγώνα εναντίον του, ώστε να απομακρυνθεί από τα παιδιά τους. Παράλληλα, τον κατηγορεί για σεξουαλική κακοποίηση και της δικής τους υιοθετημένης κόρης, Ντίλαν.
Το 1993, η ίδια η Ντίλαν Φάροου, δηλώνει ότι την είχε κακοποιήσει σεξουαλικά σε μια σοφίτα κατά τη διάρκεια της διαμάχης για την κηδεμονία με τη θετή μητέρα της. Οι ισχυρισμοί διερευνήθηκαν δύο φορές και δεν απαγγέλθηκαν κατηγορίες, ενώ ο ίδιος ο Γούντι Άλεν υποστήριζε πάντα την αθωότητά του.
Οι εναντίον του κατηγορίες, όμως, δεν ξεψύχησαν, αντιθέτως ενισχύθηκαν. Τις τρεις δεκαετίες που μεσολάβησαν έκτοτε, η Ντίλαν Φάροου δεν σταμάτησε ποτέ να καταγγέλλει την κακοποίησή της, έχοντας στο πλευρό της, μέλη της οικογένειας (όπως σε συνέντευξη στο Vanity Fair το 2013).
Στις αρχές του 2014, ο Ρόναν Φάροου (γιος της Φάροου και του Γούντι Άλεν, για τον οποίο η Φάροου άφησε αργότερα να εννοηθεί ότι ήταν γιος του Σινάτρα) εξέφραζε δημοσίως -στο Twitter- την έντονη αντίδρασή του στη βράβευση του πατέρα του με το βραβείο Σεσίλ Ντε Μιλ. Τον Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου, η επιστολή της Ντίλαν Φάροου στους New York Times, ήρθε για να καλέσει το Χόλιγουντ προ των ευθυνών του.
Η Ντίλαν Φάροου συγκλόνισε με μια περιγραφή, που ξεκινούσε έτσι:
«Ποια είναι η αγαπημένη σας ταινία του Γούντι Αλεν; Πριν απαντήσετε πρέπει να γνωρίζετε πως όταν ήμουν επτά ετών, ο Γούντι Αλεν με πήρε από το χέρι και με οδήγησε σε μια σοφίτα με χαμηλό φωτισμό στο δεύτερο όροφο του σπιτιού μας. Μου είπε να ξαπλώσω μπρούμυτα και να παίξω με το ηλεκτρικό τρενάκι του αδερφού μου. Μετά με κακοποίησε σεξουαλικά. Μου μιλούσε όση ώρα το έκανε, ψιθυρίζοντάς μου πως είμαι καλό κορίτσι, ότι αυτό θα ήταν το μυστικό μας και μου υποσχόταν πως θα πάμε στο Παρίσι και θα γίνω σταρ των ταινιών του. Θυμάμαι να κοιτάζω το τρενάκι να γυρίζει γύρω γύρω στη σοφίτα. Μέχρι και σήμερα, μου είναι δύσκολο να αντικρίσω ένα τρενάκι…”.
Η επιστολή κατέληγε σε ευθεία πρόκληση – πρόσκληση σε σταρ του κινηματογράφου, που συνεργάζονταν με τον Γούντι Άλεν, να πάρουν θέση:
“Τι θα έκανες αν ήταν το παιδί σου, Κέιτ Μπλάνσετ; Λούις Σι Κέι; Αλεκ Μπόλντγουιν; Τι θα έκανες αν ήσουν εσύ, Εμα Στόουν; Ή εσύ, Σκάρλετ Γιόχανσον; Με ήξερες όταν ήμουν κοριτσάκι, Ντάιαν Κίτον. Με ξέχασες; Ο Γούντι Αλεν είναι μια ζωντανή μαρτυρία για τον τρόπο που η κοινωνία μειώνει τα θύματα που επιβίωσαν από τη σεξουαλική κακοποίηση. Οπότε, φανταστείτε την 7χρονη κόρη σας να οδηγείται στη σοφίτα από τον Γούντι Αλεν. Φανταστείτε ότι περνάει μια ολόκληρη ζωή νιώθοντας ναυτία στην αναφορά του ονόματός του. Φανταστείτε έναν κόσμο που τιμά τον βασανιστή της. Μπορείτε να το φανταστείτε; Τώρα, πείτε μου ποια είναι η αγαπημένη σας ταινία του Γούντι Αλεν;”.
Σε απάντηση της επιστολής της Ντίλαν, ο Γούντι Άλεν έστειλε την δική του άποψη στους New York Times, στρέφοντας τα βέλη του εναντίον της μητέρας της, Μία Φάροου.
Σε χαρακτηριστικό απόσπασμα της επιστολής του αναφέρει: “Εικοσιένα χρόνια μετά, η Ντίλαν επανέρχεται με τις κατηγορίες που οι εμπειρογνώμονες του Γέιλ είχαν ερευνήσει και είχαν βρει ψευδείς. Συν μερικές ακόμη που προστέθηκαν και μοιάζουν να εμφανίστηκαν δια μαγείας κατά τη διάρκεια της αποξένωσής μας. Όχι ότι αμφιβάλλω πως η Ντίλαν δεν έχει πιστέψει ότι έχει κακοποιηθεί, αλλά αν από την ηλικία των 7 ετών ένα ευάλωτο παιδί διδάσκεται από την ισχυρή μητέρα του να μισεί τον πατέρα του, επειδή είναι ένα τέρας που την κακοποίησε, είναι απίστευτο ότι ύστερα από τόσα χρόνια αυτής της κατήχησης, το πρόσωπο που ήθελε να μου προσδώσει η Μία, ρίζωσε για τα καλά στο μυαλό της Ντίλαν…”.
Στο κλείσιμο της επιστολής εκείνης, δηλώνει απερίφραστα πως δεν κακοποίησε ποτέ την κόρη του: “Φυσικά και δεν κακοποίησα την Ντίλαν. Την αγαπούσα και ήλπιζα μια μέρα να καταλάβει, πόσο είχε ξεγελαστεί και εκμεταλλευτεί από μια μητέρα, που ενδιαφερόταν περισσότερο για το δικό της θυμό, παρά για την ευημερία της κόρης της. Το να σε μαθαίνουν να μισείς τον πατέρα σου και να σε κάνουν να πιστέψεις ότι σε έχει κακοποιήσει, είναι ήδη ένα ψυχολογικό τίμημα για αυτήν την αξιολάτρευτη νεαρή γυναίκα και η Σουν-Γι και εγώ ελπίζουμε πως μια μέρα θα καταλάβει, ποιος την έκανε θύμα και θα μας ξαναμιλήσει. Κανείς δεν θέλει να αποθαρρύνει θύματα κακοποίησης από το να μοιράζονται τις ιστορίες τους, αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πως μερικές φορές υπάρχουν άνθρωποι, που κατηγορούνται άδικα και αυτό είναι επίσης ένα καταστροφικό πράγμα”.
Οι καταγγελίες της Ντίλαν Φάροου αρχίζουν πλέον να επηρεάζουν τον κόσμο του θεάματος. Χαρακτηριστικό είναι πως τον Μάιο του 2016, στην έναρξη του 69ου Φεστιβάλ Καννών, ο ηθοποιός Λοράν Λαφίτ που παρουσίαζε, απηύθυνε στον Γούντι Αλεν ένα μάλλον άχαρο “αστείο”: “Είναι πολύ ωραίο που γυρίζετε τόσες ταινίες στην Ευρώπη, ακόμα κι αν δεν καταδικάζεστε για βιασμό στις Η.Π.Α.” (αναφερόμενος και στην υπόθεση του Ρομάν Πολάνσκι).
Μια μέρα μετά, το θέμα του “βιαστή Άλεν” πρωταγωνιστούσε παντού, εξαιτίας και του άρθρου του Ρόναν Φάροου στο “The Hollywood Reporter”, στο οποίο ανέσυρε ξανά τις κατηγορίες για την κακοποίηση της αδελφής του Ντίλαν, από τον Γούντι Αλεν.
To 2017, το ξέσπασμα του σκανδάλου με πρωταγωνιστή τον μεγαλο-παραγωγό Χάρβεϊ Γουάινσταϊν και η διάδοση του MeToo ως κίνημα δίνουν νέα ένταση στις διαμαρτυρίες της Ντίλαν Φάροου. Στην αποκάλυψη του σκανδάλου, σημαντικό ρόλο παίζει ο Ρόναν Φάροου, ως δημοσιογράφος στο New Yorker (την άνοιξη του 2018 τιμήθηκε και με Πούλιτζερ), ο οποίος όλα αυτά τα χρόνια στηρίζει σταθερά τις καταγγελίες της Ντίλαν.
Τον Ιανουάριο του 2018, η Ντίλαν Φάροου, στην πρώτη της τηλεοπτική εμφάνιση, εκφράζει με δάκρυα στα μάτια την οργή της για “...όλα αυτά τα χρόνια που με αγνοούν, δεν με πιστεύουν και με βάζουν στην άκρη”. Η εποχή έχει πλέον αλλάξει κι ο κόσμος είναι πιο πρόθυμος να ακούσει.
Ο ένας μετά τον άλλο, μεγάλα ονόματα του κινηματογράφου, ακόμα και πρόσωπα που έχουν συνεργαστεί με τον Γούντι Άλεν (Έλεν Πέιτζ, Μίρα Σορβίνο, Ρεμπέκα Χολ, Γκρέτα Γκέργουιγκ, Τιμοτέ Σαλαμέ, Ντρου Μπάριμορ) δηλώνουν τη λύπη τους για τη συνεργασία και τον “αποκηρύττουν”.
Η δήλωσή του ότι αισθάνεται θλίψη για την υπόθεση Γουάινσταϊν και κυρίως η αναφορά του σε “ατμόσφαιρα κυνηγιού μαγισσών”, στην οποία “κάθε τύπος σε ένα γραφείο, που κλείνει το μάτι σε μια γυναίκα, πρέπει ξαφνικά να καλέσει έναν δικηγόρο για να υπερασπιστεί τον εαυτό του” προφανώς δεν λειτουργούν υπέρ του. Η εξίσωση της σεξουαλικής κακοποίησης με ένα κλείσιμο ματιού, πέρα από άστοχη, προδίδει πρώτα απ’ όλα το ίδιο το χιούμορ του...
Το κακό χιούμορ πληρώνεται, αν είσαι ο Γούντι Άλεν, ο οποίος μετά το νέο αστείο για το MeToo (ότι θα μπορούσε να είναι το αγόρι της αφίσας του κινήματος) βλέπει την Amazon να σπάει τη συμφωνία τους για την παραγωγή μιας νέας σειράς (τα βρήκαν τελικά εξωδικαστικά). Σταδιακά και στο πνεύμα των -νέων- καιρών, το Χόλιγουντ του κλείνει την πόρτα, με αποτέλεσμα σήμερα πια να κάνει ταινίες μόνο στην Ευρώπη.
Το 2021, ντοκιμαντέρ του HBO, με τίτλο “Allen vs Farrow” μεταδίδει βίντεο, το οποίο τραβήχτηκε στο σπίτι της οικογένειας το 1992 από τη Μία Φάροου. Σε αυτό, η 7χρονη τότε Ντίλαν περιγράφει πώς ο πατέρας της την άγγιζε σε προσωπικά σημεία στη σοφίτα του εξοχικού της οικογένειας. “Δεν ήθελα να το κάνει αυτό μαμά”, ακούγεται να λέει. “Δεν μου άρεσε”.
Το ντοκιμαντέρ, που περιλαμβάνει αποσπάσματα από δύο συνομιλίες της μικρής Ντίλαν με τη μαμά της, από τηλεφωνικές συνομιλίες μεταξύ Άλεν και Φάροου (που κατέγραφε κρυφά η Μία), αλλά και πολλαπλές μαρτυρίες εναντίον του, χαρακτηρίστηκε από τον Γούντι Άλεν και τη σύζυγό του, Σουν Γι, ως “επιχείρηση κατεδάφισης”, γεμάτη από ανακρίβειες. Στη σχετική ανακοίνωσή του, το ζευγάρι υπενθύμιζε ότι καμία από τις δύο έρευνες που ξεκίνησε από αυτές τις καταγγελίες δεν κατέληξε στη δικαιοσύνη.
Ο Άλεν κατηγορεί για άλλη μια φορά την πρώην σύντροφό του, Μία Φάροου ότι εκμεταλλεύεται κυνικά την ευκαιρία που προσφέρουν τα νέα κινήματα, όπως το MeToo, για να επαναλάβει αβάσιμες κατηγορίες.
Προσφάτως και με αφορμή την προώθηση της νέας, της 50ής ταινίας του, ο Γούντι Άλεν καλείται για άλλη μια φορά να απαντήσει σχετικά με το MeToo, σε συνέντευξή του στο “Variety”. Δηλώνει υπέρμαχος, αλλά με επιφυλάξεις. “Διάβασα περιπτώσεις, στις οποίες είναι πολύ ωφέλιμο” λέει, “...αλλά όταν γίνεται ανόητο, είναι ανόητο”. Πότε ακριβώς γίνεται ανόητο; “Όταν προσπαθείς να το μετατρέψεις σε ζήτημα, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα το θεωρούσαν ως τέτοιο...”.
Προφανώς, στην κατηγορία αυτή (του “ανόητου”) ο Αμερικανός σκηνοθέτης εντάσσει το πρόσφατο περιστατικό με το φιλί του επικεφαλής της ισπανικής ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας σε παίκτρια της Εθνικής -για το οποίο τιμωρήθηκε με απομάκρυνση από τη θέση του. Ερωτώμενος σχετικά, σχολίασε: "Είναι δύσκολο να φανταστώ κάποιον να χάνει τη δουλειά του και να τιμωρείται έτσι επειδή φιλιέται δημόσια. Ήταν λάθος, αλλά δεν έκαψε ένα σχολείο. Δεν κρύφτηκε και δεν τη φίλησε σε ένα σκοτεινό σοκάκι. Δεν τη βίασε, ήταν απλώς ένα φιλί και ήταν φίλη. Τι κακό έχει αυτό;”.
Η ιστορία της ζωής του Γούντι Άλεν ξεκινά στο Μπρονξ, όπου γεννήθηκε την 1η Δεκεμβρίου του 1935 με το όνομα Αλαν Στιούαρτ Κόνγκσμπεργκ. Τα παιδικά του χρόνια δεν ήταν και πολύ χαρούμενα. Μικροκαμωμένος, γόνος μεταναστών, με μεγάλη μυωπία και χοντρά γυαλιά, δεν ήταν και πολύ δημοφιλής. Μάλλον το αντίθετο…
Από μικρός έγραφε ασταμάτητα κι είχε τη φιλοδοξία να γίνει ευθυμογράφος, γι' αυτό και άρχισε να γράφει αστεία, τα οποία υπέγραφε με το όνομα Γούντι Αλεν -το πήρε και δια νόμου στα 17 του. Στα 19 έγραφε σενάρια για τα «Ed Sullivan Show», «The tonight show» και “Candid Camera”, ενώ τα βράδια έπαιζε τζαζ με το κλαρινέτο του σε κλαμπ. Ακολούθησαν τα πρώτα θεατρικά, ενώ το 1965, βγήκε η πρώτη ταινία της οποίας έγραψε το σενάριο: «What's new pussycat;».
Το 1977 η «Αννι Χολ» κάνει την εμφάνισή της και κατακτά τέσσερα Οσκαρ. Είναι μόνο η αρχή των αγαλματιδίων που κερδίζει (τέσσερα συνολικά), χωρίς να μπει στον κόπο να παραλάβει. “Θεωρώ την όλη ιδέα των βραβείων χαζή” έχει ξεκαθαρίσει. “Γιατί αν δεχτείς την απόφαση του κόσμου να σου δώσει βραβείο, τότε θα πρέπει να δεχτείς και την απόφαση να μη σου δώσει. Κι εγώ αυτό δεν το δέχομαι...”.
Κέρδισε το τελευταίο του Όσκαρ, το 2011, σε ηλικία 76 ετών, για το σενάριο του “Μεσάνυχτα στο Παρίσι”. Κάποιες από τις ταινίες του -από τον “Νευρικό εραστή”, το “Μανχάταν” και τις “Σφαίρες κάτω από το Μπρόντγουεϊ”, μέχρι το “Match point” και το “Blue Jasmin”- θεωρούνται σταθμοί στην ιστορία του κινηματογράφου.
Για πολλούς, σήμερα ο Γούντι Άλεν είναι ένα σύμβολο σεξουαλικής βίας. Για άλλους είναι θύμα του απόλυτου hate story από την πρώην του. Κοινός τόπος για τους περισσότερους, ότι είναι ένας ιδιοφυής κινηματογραφιστής, με ισοπεδωτικό χιούμορ και μοναδικό ταλέντο, που όμως εδώ και τρεις δεκαετίες τελεί υπό την επίμονη σκιά μιας τρομερής, αβάσταχτης, κατηγορίας. Μένει στην κρίση μας, αν αυτή μπορεί να διαχωριστεί από τις ταινίες του...
Ο ίδιος έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν αναζητά την “αθανασία” στο έργο του. “Δεν θέλω να πετύχω την αθανασία μέσω της δουλειάς μου. Θα ήθελα να την πετύχω με το να μην πεθάνω” έχει πει. Προφανώς, δεν ζητά ούτε την εξιλέωση. Όπως γράφει στην αυτοβιογραφία του “... αφού δεν πιστεύω στη ζωή μετά θάνατον, δεν έχει σημασία αν οι άνθρωποι θα με θυμούνται ως κινηματογραφιστή ή ως παιδόφιλο...”.
