Αντισύλληψη: Φεμινιστικό κεκτημένο ή βάρος που πρέπει να μοιραστούμε;
Ελένη Μπεζιριάνογλου
26 Σεπτεμβρίου 2025
Η εφεύρεση του αντισυλληπτικού χαπιού τη δεκαετία του ’60 δεν ήταν απλώς ένα φαρμακευτικό breakthrough. Ήταν κοινωνική επανάσταση. Για πρώτη φορά στην ιστορία, οι γυναίκες μπορούσαν να ελέγξουν τη γονιμότητά τους και, κατ’ επέκταση, την πορεία της ζωής τους. Η αντισύλληψη συνδέθηκε άμεσα με το φεμινιστικό κίνημα, την ισότητα, την αυτοδιάθεση του σώματος. Χάρη σε αυτήν, οι γυναίκες απέκτησαν ελευθερία επιλογών: να σπουδάσουν, να εργαστούν, να καθυστερήσουν τη μητρότητα ή να την αποφύγουν.
Η ιστορικός Ελέιν Τάιλερ Μέι στο βιβλίο της "America and the Pill" περιγράφει πώς το χάπι έγινε «σύμβολο της γυναικείας απελευθέρωσης», ενώ η Μπέτ Φρίνταν στο "The Feminine Mystique" υποστήριζε ότι η δυνατότητα αντισύλληψης είναι βασικός παράγοντας για να σπάσει η «παγίδα της οικιακής σφαίρας».
Δεν είναι τυχαίο ότι συχνά χαρακτηρίζεται ως «το χάπι που άλλαξε τον κόσμο». Κι όντως τον άλλαξε. Αλλά η ερώτηση που προκύπτει σήμερα είναι: ποιον κόσμο άλλαξε πραγματικά και με ποιο κόστος;
Από την απελευθέρωση στην καθημερινή επιβάρυνση
Η αντισύλληψη έδωσε στις γυναίκες δύναμη, αλλά και ευθύνη. Το χάπι, το σπιράλ, τα ενέσιμα ή τα εμφυτεύματα είναι λύσεις που συνδέονται άμεσα με το γυναικείο σώμα και, κατά συνέπεια, με τις δικές του παρενέργειες: Ορμονικές διακυμάνσεις, μεταβολές στη διάθεση, μείωση της λίμπιντο, ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη γονιμότητα.
Σε μια διεθνή έρευνα με πάνω από 12.000 γυναίκες, το 46% δήλωσε ότι ανησυχεί για τη μακροχρόνια επίδραση των ορμονών, το 42% για το αν θα επηρεαστεί η μελλοντική τους γονιμότητα, ενώ το 41% φοβάται αλλαγές στη σεξουαλική επιθυμία. Παράλληλα, σχεδόν οι μισές (49%) δήλωσαν ότι θα προτιμούσαν μια μέθοδο που να μην απαιτεί καθημερινή λήψη. Αυτή η επιθυμία αποκαλύπτει ίσως κάτι βαθύτερο: Η αντισύλληψη δεν είναι μόνο εργαλείο ελευθερίας, αλλά και καθημερινό φορτίο.
Η εργαλειοποίηση της αντισύλληψης ως μέσο ελέγχου πληθυσμού
Ωστόσο, η αντισύλληψη δεν έχει χρησιμοποιηθεί μόνο για την ελευθερία επιλογών. Υπάρχουν και σκοτεινές πλευρές: ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η Γροιλανδία, όπου μεταξύ 1960 και 1991 τοποθετήθηκαν ενδομήτριες συσκευές σε χιλιάδες γυναίκες, ακόμη και ανήλικες, χωρίς τη συγκατάθεσή τους και χωρίς αντίστοιχες παρεμβάσεις στους άντρες, με στόχο τον περιορισμό της αύξησης του πληθυσμού. Το γεγονός ότι για αυτή την επονείδιστη απόφαση επιλέχθηκαν αποκλειστικά γυναίκες και επωμίστηκαν και όλες τις συνέπειες —σωματικές και ψυχολογικές— αναδεικνύει μια βαθιά ανισότητα: Η αντισύλληψη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για έλεγχο και καταπίεση, αντιμετωπίζοντας το γυναικείο σώμα ως «εργαλείο αναπαραγωγής», ενώ η ευθύνη και οι επιπτώσεις δεν μοιράζονται ισότιμα.
Τι λένε οι ίδιες οι γυναίκες για την ευθύνη της αντισύλληψης
Στην Ελλάδα, μια μελέτη σε 797 γυναίκες ηλικίας 16-45 έδειξε ότι το 52% πιστεύει πως η αντισύλληψη πρέπει να είναι ευθύνη των ανδρών. Ωστόσο, στις ηλικίες 25-34 –εκεί όπου οι γυναίκες έχουν συνήθως μεγαλύτερη γνώση των μεθόδων ή εμπειρία άμβλωσης– πολλές θεωρούν ότι η ευθύνη βαραίνει περισσότερο τις ίδιες.
Σε ευρωπαϊκές και αμερικανικές έρευνες, οι γυναίκες δηλώνουν καλά ενημερωμένες για τις μεθόδους, αλλά συχνά αλλάζουν ανάλογα με τις συνθήκες ζωής τους ή λόγω παρενεργειών. Με άλλα λόγια, γνωρίζουν ότι η αντισύλληψη δεν είναι «μία και καλή» απόφαση· είναι μια διαδικασία δοκιμής, λάθους και συνεχούς προσαρμογής.
Στη Σουηδία, σε πρόσφατη έρευνα, πάνω από το μισό δείγμα γυναικών (52,3%) εξέφρασε ανησυχία για το σπιράλ χαλκού λόγω αυξημένης αιμορραγίας και πόνου περιόδου, ενώ το 41,2% είχε ανησυχίες για όλες τις μορφές ορμονικής αντισύλληψης. Οι γυναίκες, λοιπόν, όχι μόνο επωμίζονται την ευθύνη, αλλά το κάνουν με πλήρη συνείδηση ότι οι επιλογές τους συχνά συνοδεύονται από σωματικό και ψυχικό κόστος.
Η πατριαρχία στον πυρήνα της αντισύλληψης;
Και εδώ μπαίνει το κρίσιμο ερώτημα: μήπως αυτό που θεωρούμε φεμινιστικό κεκτημένο κρύβει έναν πατριαρχικό μηχανισμό; Στην πράξη, η κοινωνία συχνά θεωρεί αυτονόητο ότι «η γυναίκα πρέπει να φροντίζει για την αντισύλληψη». Έρευνες δείχνουν ότι έως και το 36% των ανδρών συμφωνούν με την άποψη ότι η χρήση αντισύλληψης είναι «γυναικεία υπόθεση».
Έτσι, η αντισύλληψη λειτουργεί ταυτόχρονα ως εργαλείο ελευθερίας αλλά και ως υπενθύμιση της άνισης κατανομής ευθυνών. Ναι, οι γυναίκες έχουν τον έλεγχο του σώματός τους· αλλά μήπως έχουν και ένα επιπλέον βάρος που δεν θα έπρεπε να σηκώνουν μόνες; Εξάλλου η επιστήμη έχει προμηθεύσει την κοινωνία μας και με τρόπους αντισύλληψης που μπορούν να χρησιμοποιούν οι άντρες.
Από το προφυλακτικό στο ανδρικό χάπι
Οι επιλογές των ανδρών παραμένουν ακόμη λίγες και απλές αλλά είναι υπαρκτές: Προφυλακτικό ή βασεκτομή. Η πρώτη μέθοδος θεωρείται «ευθύνη στιγμής», ενώ η δεύτερη είναι μόνιμη και συχνά φοβίζει λόγω της δυσκολίας αντιστροφής.
Η επιστήμη, όμως, κινείται μπροστά. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι μια ορμονική γέλη (συνδυασμός τεστοστερόνης και nesterone) μείωσε την παραγωγή σπερματοζωαρίων σε 86% των συμμετεχόντων μέσα σε 15 εβδομάδες. Παράλληλα, ένα νέο μη ορμονικό χάπι πέρασε τις πρώτες φάσεις δοκιμών με εντυπωσιακά αποτελέσματα: 99% αποτελεσματικότητα σε ζώα και πλήρη αναστρεψιμότητα.
Μέλλον με κοινή ευθύνη και πραγματική ισότητα
Η αντισύλληψη ήταν και παραμένει φεμινιστικό κεκτημένο. Χωρίς αυτήν, η ελευθερία επιλογών των γυναικών θα ήταν σαφώς πιο περιορισμένη. Όμως, για να μιλάμε για πραγματική ισότητα, χρειάζεται ανακατανομή της ευθύνης. Οι άντρες πρέπει να μπουν πιο ενεργά στο παιχνίδι — όχι μόνο με το προφυλακτικό, αλλά με νέες, σύγχρονες μεθόδους που μοιράζουν δίκαια τα βάρη.
Το ζητούμενο δεν είναι να χάσουν οι γυναίκες τον έλεγχο του σώματός τους. Το ζητούμενο είναι να πάψουν να είναι οι μόνες που φέρουν την ευθύνη της αντισύλληψης. Η Παγκόσμια Ημέρα Αντισύλληψης είναι μια αφορμή να θυμηθούμε ότι η αντισύλληψη δεν είναι ούτε «υποχρέωση» ούτε «πολυτέλεια». Είναι δικαίωμα — και το δικαίωμα αυτό πρέπει να γίνεται πράξη μέσα από ισότητα, ενημέρωση και κοινή ευθύνη.
