Antonieta Avellar: “Η Βραζιλία δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη από το παγκόσμιο κύμα συντηρητισμού και ανδροκεντρικών ιδεολογιών”

Η Antonieta Avellar, μια 26χρονη γυναίκα από τη Βραζιλία, ζει στην Αθήνα εδώ και 1,5 χρόνο, αφού μετακόμισε για να παρακολουθήσει το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στα “ΜΜΕ και Μετανάστευση”. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, μιλά στο JennyGr και αναλύει τις πολύπλοκες κοινωνικές συνθήκες που επηρεάζουν τις γυναίκες στη Βραζιλία το 2025. Παρά την πρόοδο στην κατοχύρωση δικαιωμάτων, φαίνεται ότι η χώρα παραμένει εκτεθειμένη στις πιέσεις ενός παγκόσμιου κύματος συντηρητισμού και ανδροκεντρικών ιδεολογιών.

Στη Βραζιλία, οι εμπειρίες των γυναικών διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με παράγοντες όπως η φυλή, η κοινωνικοοικονομική θέση και η γεωγραφική περιοχή. Ειδικότερα, η Antonieta, που προέρχεται από την ανώτερη μεσαία τάξη και είναι μικτής φυλετικής καταγωγής, επισημαίνει τις σημαντικές κατακτήσεις στο πεδίο των δικαιωμάτων, όπως ο Νόμος Maria da Penha για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας και την ισότητα αμοιβών. Ωστόσο, η πρόοδος αυτή απειλείται από τη συντηρητική πολιτική ατζέντα που επηρεάζει αρνητικά την ισότητα των φύλων, καθιστώντας τον αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών πιο απαιτητικό. Ακόμη, η Antonieta αναφέρεται στην ανάγκη αναγνώρισης των διαφορών στις κοινωνικές πραγματικότητες των γυναικών και στην ενίσχυση του διασταυρούμενου φεμινισμού.

REAL LIFE

Ariane Uwera: “Οι γυναίκες στη Ρουάντα επέδειξαν ανθεκτικότητα και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη συμφιλίωση της κοινωνίας”

© Μυρτώ Κυρίτση

Πώς είναι να είσαι γυναίκα στη Βραζιλία το 2025: "Οι εμπειρίες που διαμορφώνουν τη ζωή μιας γυναίκας διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με τη φυλή, την κοινωνικοοικονομική κατάσταση, τη γεωγραφική περιοχή, το αν είναι cis ή trans"

«Νιώθω ότι αυτή είναι μια πολύ ευρεία ερώτηση με πολλές διαστάσεις και διαφορετικές οπτικές. Το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στη Βραζιλία – όπως και σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου – συνδέεται άρρηκτα με την κοινωνική σου θέση. Οι εμπειρίες που διαμορφώνουν τη ζωή μιας γυναίκας στη Βραζιλία διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με τη φυλή, την κοινωνικοοικονομική κατάσταση, τη γεωγραφική περιοχή, το αν είναι cis ή trans, και πολλούς άλλους παράγοντες.

Για παράδειγμα, στη Βραζιλία υπάρχουν νομικοί και θεσμικοί μηχανισμοί που προστατεύουν τις γυναίκες από την ενδοοικογενειακή βία, ενώ το κρατικό πρόγραμμα χρηματικών μεταβιβάσεων προς οικογένειες χαμηλού εισοδήματος δίνει προτεραιότητα στις γυναίκες, ενισχύοντας την οικονομική τους αυτονομία. Από την άλλη πλευρά, οι αυτόχθονες γυναίκες της Βραζιλίας εξακολουθούν να αγωνίζονται για το δικαίωμά τους στη γη τους και για την οριοθέτηση των ιθαγενικών εδαφών. Η κατάσταση είναι περίπλοκη – και η Βραζιλία είναι μια πολύ μεγάλη χώρα.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, αισθάνομαι ότι θα μπορούσα να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση, η οποία τίθεται σε προσωπικό επίπεδο, μόνο μέσα από το πρίσμα της δικής μου κοινωνικής θέσης. Είμαι μια γυναίκα μικτής φυλετικής καταγωγής από την ανώτερη μεσαία τάξη.

Το να είσαι γυναίκα στη Βραζιλία σήμερα σημαίνει να ισορροπείς ανάμεσα στην ασφάλεια των εδώ και δεκαετίες κατοχυρωμένων δικαιωμάτων, τις σύγχρονες προόδους στην προστασία και την ισότητα των φύλων, αλλά και την απειλή μιας παγκόσμιας συντηρητικής τάσης που εμποδίζει περαιτέρω πρόοδο και επιχειρεί να υπονομεύσει ήδη κατοχυρωμένες κατακτήσεις.

Οι γυναίκες στη Βραζιλία προστατεύονται από νόμους όπως ο Νόμος Maria da Penha, που θεσπίστηκε για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας, παρέχοντας νομικούς μηχανισμούς προστασίας, τιμωρία των δραστών και υποστήριξη των θυμάτων. Έχουν επίσης πρόσβαση στις Delegacias da Mulher (Αστυνομικά Τμήματα για τις Γυναίκες), εξειδικευμένες υπηρεσίες που προσφέρουν βοήθεια και προστασία στις γυναίκες που αντιμετωπίζουν βία. Επιπλέον, το Άρθρο 483 του Εργατικού Κώδικα (CLT) επιτρέπει στις γυναίκες να ζητήσουν λύση της εργασιακής τους σχέσης με πλήρη δικαιώματα σε περιπτώσεις παρενόχλησης, κακοποίησης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης στον χώρο εργασίας.

Τα τελευταία χρόνια, οι γυναίκες στη Βραζιλία πέτυχαν σημαντικές κατακτήσεις, όπως η ψήφιση του Νόμου κατά της Σεξουαλικής Παρενόχλησης (2018), που ποινικοποιεί τη σεξουαλική παρενόχληση σε δημόσιους χώρους, η αυξημένη γυναικεία συμμετοχή στην πολιτική (συμπεριλαμβανομένης της εκλογής της πρώτης γυναίκας προέδρου της χώρας), η μεγαλύτερη εκπροσώπηση στο Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο (2023), καθώς και η πρόοδος στην ισότητα αμοιβών (2023) με την ψήφιση του Νόμου 14.611, που διασφαλίζει ίση αμοιβή μεταξύ ανδρών και γυναικών και καταπολεμά τις μισθολογικές διακρίσεις.

Ωστόσο, η Βραζιλία δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη από το παγκόσμιο κύμα συντηρητισμού και ανδροκεντρικών ιδεολογιών. Το ζήτημα της ευρείας πρόσβασης στην άμβλωση παραμένει μεγάλο ταμπού, και κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μπολσονάρου υπήρξε μια τραγική υπόθεση στην οποία ένα νεαρό κορίτσι ουσιαστικά στερήθηκε το νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμά του στην άμβλωση. Παράλληλα, περιεχόμενο που προωθεί τη φιλοσοφία της «παραδοσιακής συζύγου» (trad wife) και του νοικοκυριού ως αποκλειστικό ρόλο των γυναικών έχει διαδοθεί ευρέως, εγείροντας ανησυχίες για μια πιθανή οπισθοδρόμηση στην ισότητα των φύλων. Βρισκόμαστε σε μια πολύπλοκη εποχή.

Η προσωπική μου εμπειρία ως γυναίκα μικτής φυλετικής καταγωγής από τη Βραζιλία με έχει οδηγήσει να βλέπω τα πράγματα με πιο σύνθετο τρόπο, ειδικά όσον αφορά το πώς η κοινωνική θέση κάποιου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πραγματικότητά του. Πιστεύω ότι αυτό είναι κάτι που ένας λευκός, cisgender, ετεροφυλόφιλος άνδρας από τον Παγκόσμιο Βορρά ίσως χρειαστεί να καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να το κατανοήσει πραγματικά, εξασκώντας την ενσυναίσθηση.

Όταν βρίσκεσαι σε μια κοινωνική θέση που σου επιτρέπει μεγαλύτερη πρόσβαση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τείνεις να τη θεωρείς δεδομένη—την σωματική και πνευματική σου ασφάλεια, την πρόσβαση στην αγορά εργασίας και τόσα άλλα.

Σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο, η εμπειρία μου ως cis γυναίκα με έχει οδηγήσει τελευταία σε μια συνεχή εσωτερική αναζήτηση, μια προσπάθεια να κατανοήσω βαθύτερα τις δικές μου επιθυμίες. Η οικογένεια του πατέρα μου είναι αρκετά συντηρητική και χριστιανική—κάτι που, περίεργο ή όχι, φαίνεται να είναι αρκετά γνώριμο στους ανθρώπους εδώ στην Ελλάδα. Όταν ήμουν γύρω στα 21-22, τσακωνόμασταν συχνά επειδή έκανα πράγματα όπως το να ταξιδεύω μόνη μου, και εκείνοι έλεγαν ότι ήμουν πολύ νέα. Τώρα, στα 26, φαίνεται πως είμαι ήδη πολύ μεγάλη και θα έπρεπε να έχω παντρευτεί.

Ίσως η σωστή ηλικία για τα πάντα είναι απλώς το να είσαι άνδρας.

© Μυρτώ Κυρίτση

Μόνο ένα; Ω, θεέ μου, αυτό είναι τόσο δύσκολο! Νομίζω ότι το βασικό μου σημείο, αν μπορούσα να αλλάξω κάτι για τις γυναίκες στη Βραζιλία θα ήταν να ξεπεράσουμε την ιδέα ότι η ισότητα των φύλων μοιάζει ίδια και έχει τις ίδιες απαιτήσεις για κάθε γυναίκα σε μια χώρα. Όταν υιοθετούμε μια προσέγγιση «ένα μέγεθος ταιριάζει σε όλους», τείνουμε να αγνοούμε τις ανάγκες των γυναικών που ζουν σε διαφορετικές κοινωνικές πραγματικότητες.

Αν ο στόχος είναι η ισότητα και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε ότι τα θέματα που εμποδίζουν μια τρανς γυναίκα από το να απολαμβάνει πλήρως τα συνταγματικά της δικαιώματα ως πολίτης διαφέρουν από εκείνα που αντιμετωπίζει μια cis γυναίκα. Το τονίζω αυτό επειδή η Βραζιλία έχει ένα εντυπωσιακά προοδευτικό κοινωνικό κράτος δικαίου, διαμορφωμένο μετά τη δικτατορία. Ωστόσο, η πλήρης άσκηση αυτών των δικαιωμάτων εξακολουθεί να εμποδίζεται από κοινωνικές ανισότητες. Είναι μια κατάσταση παρόμοια με το πώς η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ ισχύει θεωρητικά για όλους, αλλά στην πράξη δεν είναι εξίσου προσβάσιμη σε ορισμένες περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως οι μετανάστες χαμηλού εισοδήματος. Η ανάλυση αυτών των πολυπλοκοτήτων είναι ιδιαίτερα σημαντική σε μια τόσο μεγάλη και ποικιλόμορφη χώρα όπως η Βραζιλία.

Τέλος -αν μπορώ να προσθέσω και ένα δεύτερο σημείο- θα υπογράμμιζα την ιδέα ότι οι προσωπικές πεποιθήσεις και πραγματικότητες δεν πρέπει να υπαγορεύουν τα συλλογικά δικαιώματα. Οι προσωπικές ηθικές αξίες εξακολουθούν να ασκούν ισχυρή επιρροή στη χάραξη δημόσιας πολιτικής, όπως βλέπουμε στη συζήτηση για τα δικαιώματα στην άμβλωση.

Αυτό μοιάζει πολύ με ό,τι συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες αυτή τη στιγμή, αν και σε μικρότερη κλίμακα. Έχει μεγάλη λογική αν σκεφτούμε ότι τα σημερινά κινήματα ενάντια στα κοινωνικά δικαιώματα υποστηρίζονται σε μεγάλο βαθμό από τη χριστιανική/ευαγγελική κοινότητα. Το πιο ισχυρό παρακλάδι αυτής της κοινότητας, η Πεντηκοστιανή Εκκλησία, ιδρύθηκε για πρώτη φορά στη Βραζιλία γύρω στη δεκαετία του 1910 από ιεραπόστολους των Ηνωμένων Πολιτειών.

Όσο για το αν αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στη Βραζιλία κοινωνικές και πολιτικές ανισότητες; Φυσικά! Δεν είναι έτσι παντού; Χαχα!

© Μυρτώ Κυρίτση

Πώς βλέπει μια Βραζιλιάνα τη ζωή στην Αθήνα: "Η συνεχής εξωτικοποίηση και, κάποιες φορές, ακόμη και η φετιχοποίηση με ενοχλούν βαθιά"

Πιστεύω πως ένα από τα πιο έντονα συναισθήματα που έχω βιώσει από τη στιγμή που μετακόμισα στην Ελλάδα είναι η συνεχής παρουσία μικρών ή ακόμη και μεγαλύτερων πράξεων βίας που αντιμετωπίζω ως μικτής ράτσας Βραζιλιάνα γυναίκα. Η συνεχής εξωτικοποίηση και, κάποιες φορές, ακόμη και η φετιχοποίηση με ενοχλούν βαθιά.

Υπήρξαν μικρότερα, επίμονα σχόλια, αλλά και πιο έντονες στιγμές, όπως όταν έβγαζα φωτογραφίες στην κεντρική αγορά, ανέφερα ότι είμαι Βραζιλιάνα και κάποιος απάντησε "Βέβαια!" πριν με τραβήξει σε μια πολύ κοντινή αγκαλιά και αγγίξει τα οπίσθιά μου. Ήμουν εντελώς παγωμένη από σοκ.

Όσον αφορά την προσαρμογή της συμπεριφοράς μου, θα έλεγα ότι έχω γίνει πολύ πιο προσεκτική με το ποιον μιλάω, πώς μιλάω και πώς κινούμαι. Προσπαθώ να μην είμαι "πολύ"—να μην χορεύω πολύ, να μην μιλάω πολύ—γιατί μπορεί εύκολα να παρερμηνευτεί και να ενισχύσει αυτήν την αφήγηση της εξωτικοποίησης.

Δεν μου έρχεται κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό, αλλά νιώθω ότι η Ελλάδα έχει μια πυκνή και περίπλοκη πραγματικότητα όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών, που γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη από τις κοινωνικές και πολιτικές δομές της χώρας.

Όταν σκέφτομαι την Ελλάδα, νιώθω την ανάγκη να τονίσω την παραμέληση των μεταναστριών από φτωχότερα κοινωνικά στρώματα και των γυναικών προσφύγων.

Η διαδικασία οικογενειακής επανένωσης είναι αργή και περίπλοκη, αναγκάζοντας σε αχρείαστο χωρισμό και ασκώντας ακόμη μεγαλύτερη πίεση σε ένα ήδη υποβαθμισμένο σύστημα. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τα δικαιώματα των γυναικών χωρίς να αναφερθούμε σε αυτές που στερούνται το δικαίωμα να είναι με τα παιδιά τους—τη συνεχιζόμενη ζωή τους, την ενσάρκωση της δικής τους πορείας και ύπαρξης.

Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να αναδείξουμε τη δύναμη των Ελληνίδων και τη δέσμευσή τους για τα δικαιώματά τους. Η αύξηση των καταγγελιών για ενδοοικογενειακή βία και η μεγαλύτερη πολιτική συμμετοχή οδήγησαν σε πραγματική αλλαγή—όπως η μεταρρύθμιση του Ποινικού Κώδικα το 2021, που αύξησε τις ποινές για τα έμφυλα εγκλήματα, σημειώνοντας μια προσπάθεια επιβολής αυστηρότερων συνεπειών στους δράστες.

© Μυρτώ Κυρίτση

Η θέση της γυναίκας στον κόσμο: "Υπάρχουν διαρθρωτικά κενά που στηρίζονται στις κοινωνικές αδικίες ενός ιστορικά μισογυνιστικού κόσμου"

Εύχομαι να δίναμε περισσότερη προσοχή στις ανισότητες που εμποδίζουν τις γυναίκες να απολαμβάνουν πλήρως το δικαίωμα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Από μια πρακτική και θετική οπτική, οι γυναίκες είναι πολίτες και ως τέτοιες έχουν το δικαίωμα στη ζωή, στη δημιουργία οικογένειας (αν το επιθυμούν), στην ασφάλεια, σε ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον και ούτω καθεξής. Οπότε, γιατί δεν βλέπουμε να συμβαίνει αυτό πλήρως στην πράξη; Λοιπόν, υπάρχουν διαρθρωτικά κενά που στηρίζονται στις κοινωνικές αδικίες ενός ιστορικά μισογυνιστικού κόσμου. Πιστεύω πως πρέπει να εντοπίσουμε αυτές τις αδικίες με μεγαλύτερη σαφήνεια και να εργαστούμε για την αποδόμηση των υποκείμενων δομών τους.

Πέρα από αυτό, επιστρέφω στη σημασία της διασταυρούμενης προσέγγισης (intersectionality). Θα ήθελα να ξεπεράσουμε την ιδέα του φεμινισμού ως κάτι που αφορά μόνο μια λευκή γυναίκα σε μια υψηλή θέση, η οποία θέλει να γίνει αφεντικό. Φυσικά, αυτή είναι μια έγκυρη και σημαντική φεμινιστική διεκδίκηση, αλλά αν πραγματικά θέλουμε να εγγυηθούμε τα δικαιώματα των γυναικών, πρέπει να κοιτάξουμε και άλλες κοινωνικές πραγματικότητες.

Χρειάζεται να κατανοήσουμε τις διαφορετικές ανάγκες των γυναικών από διάφορα κοινωνικά υπόβαθρα και να αναγνωρίσουμε επίσης τις διανοητικές, νομικές και πολιτικές συνεισφορές τους στο κίνημα.

Νομίζω πως είναι μια δύσκολη εποχή για τις γυναίκες, καθώς και για οποιαδήποτε μειονοτική κοινωνική ομάδα. Από τη μία πλευρά, ζούμε σε μια εποχή όπου επωφελούμαστε από τα δικαιώματα και τις προστασίες που κατακτήθηκαν μέσω ετών κοινωνικών αγώνων. Για παράδειγμα, αν σήμερα αγωνιζόμαστε για μεγαλύτερη πολιτική συμμετοχή, είναι επειδή το δικαίωμα ψήφου έχει ήδη εξασφαλιστεί. Αν κοιτάξουμε τη δημοκρατία στις αρχές του 21ου αιώνα στις ΗΠΑ, βλέπουμε τις λευκές σουφραζέτες να μάχονται για την πρόσβαση στις κάλπες, και μόνο αργότερα αυτό το δικαίωμα επεκτάθηκε στις φυλετικοποιημένες γυναίκες της χώρας. Χάρη σε αυτό μπορούμε τώρα να λυπηθούμε για την ήττα της Μαύρης γυναίκας που ήταν υποψήφια πρόεδρος στις ΗΠΑ πέρυσι. Νομίζω πως αυτή η ιστορική προοπτική είναι κρίσιμη για να αποφύγουμε την αίσθηση απελπισίας.

Από την άλλη πλευρά, είναι ακόμα μια ευαίσθητη κοινωνικοπολιτική στιγμή. Διανύουμε μια περίοδο μεγάλης κρίσης, την οποία δεν νομίζω ότι είναι δίκαιο να περιορίσουμε μόνο σε οικονομικούς παράγοντες—υπήρξε μια παγκόσμια πανδημία, και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό. Ιστορικά, σε περιόδους όπως αυτή, οι κοινωνίες τείνουν να δείχνουν μεγαλύτερη ανοχή, κάτι που όχι μόνο απειλεί την πρόοδο στα δικαιώματα των μειονοτήτων, αλλά βάζει επίσης σε κίνδυνο τα δικαιώματα που κάποτε θεωρούσαμε εξασφαλισμένα και αδιαμφισβήτητα. Γι' αυτό πρέπει να παραμείνουμε σε εγρήγορση—η πρόοδος ποτέ δεν είναι πραγματικά μόνιμη, και ο αγώνας για την ισότητα απαιτεί συνεχή προσπάθεια και επίγνωση.

Πιστεύω πως οι γυναίκες μπορούν να στηρίξουν η μία την άλλη με το να αναγνωρίζουν και να εμπλέκονται σε κοινωνικούς αγώνες που τις αφορούν άμεσα, αλλά και σε εκείνους που ξεπερνούν τη δική τους κοινωνική θέση. Ο φεμινισμός πρέπει να είναι πιο διασταυρούμενος, αλλά πρέπει επίσης να είναι πιο ενσυναισθητικός, ριζωμένος σε μια πραγματική αίσθηση διαφορετικότητας. Χρειάζεται να ακούμε περισσότερο, να κατανοούμε περισσότερο και να συμμετέχουμε ενεργά σε διαφορετικά φεμινιστικά κινήματα αν πραγματικά θέλουμε να οικοδομήσουμε ισότητα φύλων.

Θέλω να υπενθυμίσω στις γυναίκες ότι ο αγώνας μας χτίστηκε πάνω στους αγώνες αυτών που ήρθαν πριν από εμάς, αλλά απέχει πολύ από το να τελειώσει.

Η πρόοδος δεν είναι εγγυημένη, και τα δικαιώματα που κάποτε θεωρούσαμε εξασφαλισμένα μπορούν ακόμα να αμφισβητηθούν. Γι' αυτό πρέπει να παραμείνουμε σε εγρήγορση, ενεργές και αλληλέγγυες η μία με την άλλη—ειδικά με τις γυναίκες των οποίων οι πραγματικότητες είναι διαφορετικές από τις δικές μας.

Ο φεμινισμός πρέπει να είναι πιο διασταυρούμενος και βαθιά δεσμευμένος στη διαφορετικότητα. Χρειάζεται να ακούμε, να κατανοούμε και να στηρίζουμε ενεργά αγώνες που μπορεί να μην μας αφορούν άμεσα, αλλά είναι καθοριστικοί για την αληθινή ισότητα φύλων. Είναι εύκολο να νομίζουμε ότι ο αγώνας έχει τελειώσει όταν φτάνουμε σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο σταθερότητας, αλλά η πραγματική αλλαγή έρχεται όταν επεκτείνουμε την οπτική μας πέρα από τη δική μας κοινωνική θέση.

Πάνω από όλα, θέλω να τονίσω ότι η ύπαρξή σας είναι ισχυρή, η φωνή σας έχει αξία και η αξιοπρέπειά σας δεν πρέπει ποτέ να είναι διαπραγματεύσιμη. Οπότε αν υπάρχει ένα μήνυμα που θέλω να στείλω σήμερα είναι:

Μείνετε σε εγρήγορση, στηρίξτε η μία την άλλη και μην σταματήσετε ποτέ να αμφισβητείτε δομές που περιορίζουν τα δικαιώματά μας».

Δες εδώ ολόκληρο το αφιέρωμα του JennyGr για την Παγκόσμια Ημέρα Γυναίκας, που αναδεικνύει τις εμπειρίες και τις φωνές γυναικών από όλο τον κόσμο που ζουν στην Αθήνα.