Αγαπώ το διάβασμα. Από μικρή ηλικία με θυμάμαι με ένα βιβλίο στο χέρι. Ακόμη και σήμερα που οι απαιτήσεις είναι αυξημένες, αναζητώ τη συντροφιά ενός καλού βιβλίου. Θα διαβάσω ακόμα και στο κρεβάτι πριν κοιμηθώ αν δεν βρω άλλο χρόνο μέσα στη μέρα. Τώρα το καλοκαίρι, δεν ξεχνώ να βάλω στη βαλίτσα μου τα αγαπημένα μου βιβλία για να με συντροφεύουν στην παραλία, αλλά και τις ώρες ξεκούρασης στο σπίτι. Ένα από αυτά είναι και το καινούριο βιβλίο του Κώστα Κρομμύδα το «Μια Νύχτα Ακόμη».
Όταν το πήρα για πρώτη φορά στα χέρια μου ανυπομονούσα να ξεκινήσω να το διαβάζω. Και η αλήθεια είναι πως όχι μόνο το διάβασα, αλλά δεν ήθελα να το αποχωριστώ ούτε μια στιγμή….τόσο πολύ με συνεπήρε.
Και τώρα που το τελείωσα μπορώ να πω με σιγουριά πως είναι ένα βιβλίο γεμάτο συναισθήματα και μηνύματα ζωής, γραμμένο με τέτοιο τρόπο που από την πρώτη κιόλας σελίδα με έκανε συνοδοιπόρο της Ισμήνης σε ένα από το πιο όμορφα ταξίδια που έχω διαβάσει μέχρι και σήμερα. Είναι το μόνο βιβλίο που με έκανε να δω τη ζωή διαφορετικά, με προβλημάτισε, με ταρακούνησε, με έκανε να αναθεωρήσω πολλά πράγματα, να αναλογιστώ τα λάθη μου και τελικά να αλλάξω γραμμή πλεύσης.
Ήταν ένα από τα πιο συγκλονιστικά ταξίδια που έχω ζήσει και όπως καταλαβαίνετε με έκανε να θέλω οπωσδήποτε να γνωρίσω από κοντά τον δημιουργό του. Και έτσι έγινε, συνάντησα τον Κώστα Κρομμύδα και συζητήσαμε για πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα…
Θα ήθελα καταρχάς να μου πεις πώς ξεκίνησες να γράφεις το πρώτο σου βιβλίο
Α δεν είχα κάποιο κίνητρο. Δε μπορώ να θυμηθώ ποια ήταν η πρώτη μέρα που μπήκα σε αυτή τη διαδικασία. Θυμάμαι πάντα να βλέπω τον πατέρα μου σκυμμένο με τα γυαλιά τα μεγάλα τα κοκκάλινα πάνω από τις κόλλες αναφοράς να γράφει κάθε βράδυ σχεδόν κάτι σαν ημερολόγιο. Και την έχω αυτήν την εικόνα πολύ αποτυπωμένη μέσα μου και νομίζω ότι αυτό λίγο μου έβαλε το μικρόβιο αυτό του να γράφω. Εν τω μεταξύ ο πατέρας μου έγραφε πολύ καλλιγραφικά, με την παλιά τύπου καλλιγραφία και εγώ ποτέ δε μπορούσα να διαβάσω καλά αυτά που έγραφε. Δηλαδή μου έλεγε καμιά φορά να διαβάσω και θύμωνα που δε μπορούσα να τα καταλάβω όλα και έπρεπε να τον ρωτάω συνέχεια.
Έγραφες από μικρός;
Ναι από πολύ μικρός μου άρεσε να γράφω ιστορίες. Στο δημοτικό θυμάμαι στις εκθέσεις παρόλο που είχα πάρα πολλά λάθη, ήμουν πολύ ανορθόγραφος, έγραφα σα να διηγούμαι μια ιστορία... Είχε αρχή μέση και τέλος αυτό που έκανα, άσχετα αν ήταν κόκκινο από τις διορθώσεις. Μετά σταμάτησα για λίγο να γράφω. Αλλά όταν μπήκα στο Εθνικό πια στη δραματική σχολή που είχα αρχίσει να διαβάζω πολλά κείμενα, διάβασα πολύ θέατρο, ξεκίνησα και πάλι να γράφω ποιήματα, μικρές ιστορίες, μονόπρακτα. Θέλω να πω ότι γράφω ....από όσο θυμάμαι τον εαυτό μου γράφω.
Από ό,τι ξέρω εκδίδεις ένα βιβλίο κάθε χρόνο. Δεν σε αγχώνει αυτό;
Ναι κάθε χρόνο βγαίνει ένα βιβλίο μου...Καθόλου. Καθόλου ίσα-ίσα μου δίνει τεράστια χαρά και μου δίνει τεράστια χαρά το γεγονός ότι έχω και το χρόνο.... Δηλαδή τι γίνεται. Πέφτουν πράγματα μαζί. Εγώ τώρα έχω τελειώσει το προηγούμενο μου βιβλίο, έχω κάνει σχεδόν δύο μήνες περιοδεία ας πούμε για το επόμενο βιβλίο, για το βιβλίο αυτό που έβγαλα αλλά ταυτόχρονα έχω ξεκινήσει να γράφω και το επόμενο. Δηλαδή στη διάρκεια των ταξιδιών μου τα οποία είναι πολύ εμπνευστικά, όλα αυτά τα πράγματα που βλέπω, τους ανθρώπους που συναντάω με εμπνέουν πολύ για τις επόμενες ιστορίες. Και μάλιστα συγκεκριμένα φέτος από μία παρουσίαση που έκανα στις αρχές ειδικά της περιοδείας μου εμπνεύστηκα το επόμενο βιβλίο. Εμπνεύστηκα πού θα τοποθετήσω την επόμενη ιστορία. Την είχα στο μυαλό μου, αλλά δεν την είχα τοποθετήσει χρονικά και τοπικά και γεωγραφικά κάπου και αυτό μου το έδωσε πολύ ξεκάθαρα το ταξίδι. Όπα εδώ λέω θα το βάλω αυτό.
Δηλαδή πηγή έμπνευσης σου είναι τα ταξίδια;
Πολλά πράγματα είναι πηγή έμπνευσης, πάρα πολλά πράγματα. Οι άνθρωποι, οι ιστορίες τους και τα ταξίδια όντως πολύ με εμπνέουν, πολύ πολύ πολύ.
Έχεις κάποια ιεροτελεστία όταν γράφεις;
Δεν έχω... Δεν είμαι υποχόνδριος, υπό αυτήν την έννοια ότι να μπω στη διαδικασία ότι πρέπει να γίνει αυτό. Όχι, είμαι πολύ ευέλικτος. Μου αρέσει όμως ή το μεγαλύτερο μέρος των βιβλίων μου να το γράφω στο σπίτι μου, στο γραφείο μου... Με τις μουσικές μου, αλλά γενικά δεν έχω πρόβλημα να γράψω...Δηλαδή πέρυσι έγραφα στην Ιταλία ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου μου "Μία νύχτα ακόμη", του οποίου η πλοκή είναι στην Ιταλία, στηνΤοσκάνη και στο Κόμο. Εγώ ήμουν μπροστά στη λίμνη Κόμο και έγραφα για τη λίμνη. Θέλω να πω τυχαίνει μερικές φορές τα μέρη που είμαι να συμβαδίζουν πολύ με τις ιστορίες που γράφω. Κοίταξε είναι η πρώτη χρονιά που ενώ συνήθως πήγαινα 10-15 μέρες σε ένα σπίτι τελείως μόνος μου στον Κάλαμο, φέτος δεν κατάφερα να πάω λόγω πολλών υποχρεώσεων στην Αθήνα. Ήταν η πρώτη χρονιά που δεν πήγα και μου έλειψε λίγο μπορώ να σου πω. Γιατί εκεί απομονώνομαι 15 μέρες και γράφω πολύ ωραία πράγματα. Εντάξει έτυχε τώρα φέτος δεν μπόρεσα. Το αναπλήρωσα στο σπίτι όμως. Το αναπλήρωσα θέλω να πω αλλιώς. Αλλά η μόνη ρουτίνα ας πούμε στο γράψιμο μου είναι αυτή. Αυτές οι 10-15 μέρες στον Κάλαμο σε ένα εξοχικό σπίτι που κάθε χρόνο πάω και γράφω. Αυτό, δεν έχω άλλα κολλήματα. Προτιμών να μην είμαι αγκυλωμένος σε διαδικασίες, γιατί αυτά σε βάζουν σε μία νομίζω συνήθεια, σε μία ρουτίνα που δεν τη θέλω καθόλου. Τη σιχαίνομαι τη ρουτίνα.
Και πιστεύεις πως καθένας μας μπορεί να γράψει ένα βιβλίο;
Ναι ο καθένας μας. Εδώ αρχίζουν, μπαίνουν άλλα θέματα. Πώς πειθαρχεί ένας άνθρωπος να κάτσει να γράψει ένα βιβλίο, επί ένα χρόνο να κάθεται και να γράφει καθημερινά, συστηματικά, να γεννάει ιδέες. Το αποτέλεσμα είναι που διαφοροποιεί αν θέλεις τη διαδικασία όλη αυτή, του τι θα συμβεί μετά. Δηλαδή ο καθένας μπορεί να κάτσει να γράψει μία ιστορία. Μπορεί να τη διαβάσεις και να μην καταλάβεις το Θεό σου, τίποτα. Μπορεί να τη διαβάσεις και να είναι το επόμενο παγκόσμιο μπεστ-σέλερ. Πολλά πράγματα μπορούν να συμβούν, αλλά όλα κρίνονται από το αποτέλεσμα. Δηλαδή θα πρέπει κάποιος να μπει στη διαδικασία να το κάνει. Θεωρώ ότι ο καθένας μπορεί να γράψει από μία μικρή έως μια πολύ μεγαλύτερη ιστορία. Και ακόμη και γραφή να μη να μην ξέρει μπορεί να τη γράψει κάποιος άλλος.
Μπορείς να μου πεις κάποια πράγματα για το νέο σου βιβλίο το "Μία νύχτα ακόμη"
Κοίταξε το τελευταίο μου βιβλίο είναι πολύ διαφορετικό από τα προηγούμενα. Είναι εκτός από ένα μυθιστόρημα, θεωρώ ότι είναι ένα βιβλίο όπου ο αναγνώστης θα αναζητήσει.... Μάλλον θα αρχίσει να διαχειρίζεται πολύ διαφορετικά τη ζωή του. Ήδη τα πρώτα μηνύματα που λαμβάνω από τους αναγνώστες μου είναι μηνύματα ότι το βιβλίο τους ταρακουνάει. Το οποίο μιλάει για την ιστορία μιας γυναίκας που ουσιαστικά την ημέρα του γάμου της παθαίνει κάτι στην εκκλησία και μετά από δύο μέρες μαθαίνει ότι έχει πολύ λίγους μήνες ζωής. Και εκεί ξεκινάει ένα απίστευτο ταξίδι, ένα ταξίδι ζωής που δεν το είχε κάνει έως εκείνη τη στιγμή, προσπαθώντας να προλάβει βλέποντας το χρόνο να μειώνεται. Και ανακαλύπτει πράγματα τα οποία δεν είχε καν φανταστεί ότι υπάρχουν εκεί έξω και ζει πραγματικά, δηλαδή ζει ουσιαστικά. Έχοντας πάντα την αγωνία του θανάτου να την απειλεί κάνει ένα ταξίδι που ξεκινάει από τη Ρώμη, διανύει όλη την Τοσκάνη... Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι στην Τοσκάνη. Ένα πανέμορφο μέρος το οποίο το έχω επισκεφτεί δύο φορές και μου άρεσε πάρα πολύ.
Είναι ένας οδηγός αισιοδοξίας εν ολίγοις νομίζω, ένα βιβλίο που υμνεί τη ζωή. Είναι ένα βιβλίο πολύ δύσκολο με την έννοια ότι σε φέρνει αντιμέτωπο με πολλά από αυτά που δεν κάνεις και σου λέει κάντα. Γιατί; Γιατί δεν υπάρχει χρόνος, γιατί πότε θα τα κάνεις και πότε θα τα χαρείς. Μιλάει για τη συγχώρεση. Δεν το έκανα διδακτικά δηλαδή δεν έγραψα ένα βιβλίο διδακτικά να πω ότι έχω γράψει ένα βιβλίο για να διδάξω κάτι. Βγήκε από μόνο του. Διάβασα πολλά βιβλία για να μπορέσω να μπω σε αυτή την ιστορία. Διάβασα ιστορίες ανθρώπων που αναμετρήθηκαν πολύ με το θάνατο. Άλλοι κέρδισαν, άλλοι έχασαν. Εντάξει έτσι κι αλλιώς η ιστορία με το θάνατο ήταν ένα χαμένο παιχνίδι, δεν το συζητάω. Το θέμα είναι πώς αντιμετωπίζεις τη ζωή όσο είναι στα χέρια σου.
Είσαι αισιόδοξος σαν άνθρωπος;
Είμαι απαισιόδοξος γενικά σαν τύπος σε σχέση με το τι θα συμβεί στο μέλλον, αλλά για το τώρα είμαι πολύ αισιόδοξος. Για αυτή τη στιγμή που κάθομαι και πίνω τον καφέ μαζί σου, για όλα αυτά. Όμως θεωρώ ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά στο μέλλον. Δηλαδή έχει έρθει ένα πουλάκι από το μέλλον και μου είπε ότι δεν θα είναι καλό το μέλλον για την ανθρωπότητα υπό αυτή τη μορφή που υπάρχει τώρα. Και δεν μιλάω μόνο για την κλιματική αλλαγή και όλα αυτά. Μιλάω για την ίδια τη μορφή της εξέλιξης του ανθρώπου και το πόσο θα αλλάξουν τα πράγματα. Δηλαδή σε 30-40 χρόνια νομίζω ότι θα δούμε ραγδαίες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα. Δηλαδή νομίζω η τεχνητή νοημοσύνη θα αναλάβει πολύ τα ηνία της διαχείρισης των ανθρώπων σε πολλούς τομείς. Ήδη συμβαίνει αυτό. Ήδη ο αλγόριθμος αποφασίζει για το τι μας αρέσει και το τι όχι. Δεν το καταλαβαίνουμε. Ε, αυτό θα αλλάξει πολύ πιο γρήγορα τα επόμενα χρόνια. Θέλω να πω ότι νιώθω ήδη ότι αρχίζει να χάνεται πολύ από αυτό που υπήρχε. Δεν ξέρω αν είναι καλό ή κακό. Είναι εξελικτικό δηλαδή όσοι καταφέρουν να αλλάξουν και να ακολουθήσουν όλο αυτό το κομμάτι θα προχωρήσουν, οι υπόλοιποι θα μείνουν πίσω. Δυστυχώς. Δυστυχώς. Νομίζω ότι η μορφή που υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι σήμερα, εμείς όπως είμαστε τώρα εδώ που καθόμαστε, σε 50-60 χρόνια μπορεί να είμαστε σαν φυλές όπως είναι τώρα κάποιες φυλές που είναι πολύ λίγο στα πράγματα, στη μέση του Αμαζονίου. Νιώθω δηλαδή ότι η εξέλιξη που θα έρθει θα μας αφήσει, αυτήν την απλή έκδοση του ανθρώπου, με αυτό το περιορισμένο μυαλό, με όλα αυτά τα πράγματα που έχουμε εμείς, νομίζω ότι με την εισβολή της τεχνητής νοημοσύνης θα αλλάξουν πολύ. Δεν ξέρω κατά πόσο.
Αλλά είμαι πολύ αισιόδοξος για το τώρα, για αυτό που ζούμε τώρα. Είναι λίγο οξύμωρο αυτό και προσπαθώ να κοιτάω το μέλλον, προσπαθώ να προσβλέπω τα πράγματα που θα συμβούν έτσι ώστε να καλυτερέψω τη ζωή μου και αυτό που θα συναντήσω να είναι καλύτερο, αλλά νομίζω ότι αρχίζουμε να χάνουμε τον έλεγχο πια αυτών που έρχονται. Έχει εισβάλει το μηχανικό κομμάτι πολύ στη ζωή των ανθρώπων. Και δυστυχώς θα καθορίζει ακόμη και τα ίδια μας τα συναισθήματα. Όταν σου λέει οι προβλέψεις είναι ότι σε πολλά χρόνια από τώρα θα μπορεί ένας υπολογιστής να γράφει το ιδανικό μυθιστόρημα για σένα και θα το διαβάζεις και θα είσαι στα πατώματα. Ας πούμε θα λες ουάου, τι διάβασα! Και θα το έχει γράψει ένα ρομπότ...Το Facebook, το Instagram ήδη ξέρουν τι μας αρέσει και μας έρχεται η ανάλογη διαφήμιση. Σκέψου το αυτό. Δηλαδή αυτό που συμβαίνει τώρα πριν από 30 χρόνια θα φαινόταν αδιανόητο αν το έλεγες σε κάποιον. Αν σκεφτείς λοιπόν ότι τα επόμενα χρόνια όλα αυτά θα γίνονται πολύ πιο γρήγορα... Δηλαδή οι αλλαγές που χρειάστηκαν να γίνουν τα προηγούμενα τριάντα χρόνια, τώρα θα γίνουν σε πέντε. Και όσο περνάει ο καιρός θα γίνονται σε 2, μετά σε 1, μετά θα γίνονται σε μία εβδομάδα.
Έχεις κάποιο από τα βιβλία σου που είναι αγαπημένο;
Είναι ανάλογα ξέρεις... Είναι ανάλογα με την επαφή που έχω με το βιβλίο. Τώρα έχω επαφή με το καινούργιο βιβλίο. Αγαπάω πολύ το καινούργιο βιβλίο. Είναι στιγμές που μπορεί να με φωνάξουν να παρουσιάσω κάποια από τα προηγούμενα. Όταν ξαναθυμάμαι την ιστορία έρχεται αυτό στο προσκήνιο. Είναι σαν να... σαν να αναγεννάται δηλαδή η ιστορία. Τα αγαπάω πάρα πολύ όλα. Εντάξει για πολλούς και διαφορετικούς λόγους αγαπάω ξεχωριστά κάποια γιατί σε όλα μου τα βιβλία υπάρχει και κάτι από εμένα, κάτι από τη ζωή μου.
Στο "Μια Νύχτα Ακόμη" τι υπάρχει από εσένα;
Καταρχήν ταξίδια. Η Ισμήνη η πρωταγωνίστρια του βιβλίου μου είναι μεγάλη αγωνίστρια. Εντάξει αγωνίζεται για τη ζωή της, αγωνίζεται για να ζήσει. Θεωρώ ότι και εγώ αγωνίζομαι, εδώ και πολλά χρόνια αγωνίζομαι σε πολλούς τομείς. Στο κομμάτι της αγωνιστικότητας που είχε η Ισμήνη ας πούμε και της δυναμικής, το έχω και εγώ λιγάκι, το έχω περάσει μαζί της. Νομίζω είναι αυτό το ταξίδι που κάνει στην Τοσκάνη το έχω κάνει και εγώ. Επειδή γράφω σε πρώτο πρόσωπο ως γυναίκα, δηλαδή ωσ Ισμήνη.
Διαβάζεις κάποιο βιβλίο αυτή τη στιγμή;
Αυτή τη στιγμή διαβάζω το "21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα" του Harari Yuval Noah, το οποίο είναι εξαιρετικό και μιλάει για το πώς θα είναι στο μέλλον η ανθρωπότητα και δυστυχώς σε πολλά από αυτά θα βγει αληθινός. Και ουσιαστικά θα ξεκινήσω να διαβάζω... Έχω ξεκινήσει ήδη να διαβάζω για το επόμενο βιβλίο γιατί κάθε βιβλίο μου διαβάζω πολύ. Δηλαδή για να μπορέσω να γράψω το "Μια Νύχτα Ακόμη" διάβασα πολλά βιβλία αυτοβοήθειας. Το επόμενο βιβλίο επειδή η θεματολογία του -την οποία δεν μπορώ να σου πω ακόμα- είναι κάποια άλλη, αρχίζω και διαβάζω προς αυτή την κατεύθυνση πράγματα για να με βάζουν και στο κλίμα και να παίρνω και έμπνευση. Δηλαδή για το "Μία Νύχτα Ακόμη" διαβάζοντας ιστορίες εμπνεύστηκα πάρα πολλά από τις ιστορίες των ανθρώπων εκεί έξω. Είναι συγκλονιστικό το τι υλικό υπάρχει. Είμαστε πολύ τυχεροί εμείς διότι στο Internet πια μπορείς να εξειδικεύσεις και να αναζητήσεις πράγματα και να σου δώσει τρομερά αποτελέσματα και έμπνευση ταυτόχρονα.
Τι συμβουλή θα έδινες σε κάποιον που θα έγραφε για πρώτη φορά ένα βιβλίο;
Να κάτσει να το γράψει. Γιατί είναι πολλοί που μου λένε "Θέλω να γράψω ένα βιβλίο, τι να κάνω;" Λέω έχεις γράψει; Όχι. Κάτσε γράψτο. Ας ξεκινήσουμε με αυτό. Η συγγραφή είναι μία δουλειά και πρέπει να είσαι επαγγελματίας. Τους προηγούμενους δύο μήνες ήμουν εκτός σπιτιού ουσιαστικά. Ταξίδευα για να παρουσιάσω το βιβλίο μου σε όλη την Ελλάδα. Είναι πολύ δύσκολη δουλειά, δεν είναι εύκολη. Και θέλει να είσαι σε πολλά επίπεδα αν θέλεις πραγματικά να έχεις επιτυχία και να πας καλά και να γράψεις και το επόμενο. Διότι αυτά είναι απλά μαθηματικά. Άμα γράψεις ένα βιβλίο και δεν πουλήσει, άντε να γράψεις και ένα δεύτερο. Αν δεν πουλήσει και το 2ο και έχεις αφιερώσει χρόνο από τη ζωή σου και δεν κάνεις κάτι άλλο, δεν μπορείς να ζήσεις τι θα κάνεις; Κάπως θα πρέπει να ζήσεις, είναι απλά τα πράγματα. Οπότε εκεί θα μπεις στη διαδικασία να δεις τι θα κάνεις.
Πώς βλέπεις τη ζωή σου μετά από κάποια χρόνια;
Κοίταξε θέλω να γράψω... Θέλω να συνεχίσω να γράφω γιατί μου αρέσει πάρα πολύ αυτή η διαδικασία. Τη σκέφτομαι λίγο πιο ήρεμη, γιατί έχω πολύ μεγάλη ένταση αυτή τη στιγμή. Νιώθω ότι όσο περνάνε τα χρόνια θέλω να αρχίσω να αποκτώ μία ηρεμία, να περνάω πολύ περισσότερο χρόνο και εκτός Αθηνών σε ένα σπίτι, στο χωριό μου δεν ξέρω πού στη θάλασσα κάπου, όπου... Δεν με νοιάζει. Δε μπορώ αυτή την τρέλα νομίζω για πολύ ακόμα. Είναι τρέλα αυτό που κάνω. Το κάνω γιατί το αντέχω, γιατί μου αρέσει αλλά κάποια στιγμή θα πρέπει να μετριαστεί σιγά σιγά σιγά αυτό. Δεν θα χαθώ τελείως εννοείται, αλλά θα ήθελα να περνάω περισσότερο χρόνο λίγο πιο ήρεμος. Να μεγαλώσει και λίγο η κόρη μου να πάει να σπουδάσει αυτά. Να μην έχω δηλαδή αυτές τις υποχρεώσεις για να μπορέσω και κάνω λίγο καλύτερα τη ζωή μου.
Photo credit: Μυρτώ Τσίναλη
