Σοφία Αναγνώστου: Η δημιουργός ενός σχολείου του δάσους μας εξηγεί γιατί τα παιδιά πρέπει να επιστρέψουν στη φύση
Μυρτώ Μήτσιου
27 Μαρτίου 2025
Η Σοφία Αναγνώστου είναι μια εκπαιδευτικός με όραμα, μια γυναίκα που πιστεύει βαθιά στη μαγεία της παιδικής ηλικίας και στην άρρηκτη σύνδεσή της με τη φύση. Με σπουδές και εμπειρία από σχολεία του δάσους στη Δανία, επέστρεψε στην Ελλάδα για να δημιουργήσει τους Δροσουλίτες στη Βέροια, μια κοινότητα όπου τα παιδιά μεγαλώνουν ξυπόλυτα στο χώμα, σκαρφαλώνουν σε δέντρα και πλάθουν τον κόσμο με τη φαντασία τους. Για εκείνη, η εκπαίδευση δεν χωρά σε τέσσερις τοίχους. Είναι ελευθερία, παιχνίδι, βίωμα. Είναι το χαμόγελο ενός παιδιού με κατακόκκινα μάγουλα από το κρύο και η σιγή που απλώνεται όταν γίνεται ένα με τη φύση.
Πώς ξεκίνησε το ταξίδι σου στην εκπαίδευση στη φύση και τι σε έκανε να στραφείς προς αυτή την προσέγγιση;
Οι σπουδές μου στη Δανία και η άσκηση μου σε σχολείο του δάσους εκεί, αποτέλεσαν το εφαλτήριο για την ενασχόληση μου με την υπαίθρια εκπαίδευση. Ήμουν ανέκαθεν λάτρης της υπαίθρου, αλλά όταν για πρώτη φορά βίωσα την εκπαιδευτική διαδικασία σε υπαίθρια τάξη, μου ήταν αδύνατο να φανταστώ τον εαυτό μου να διδάσκει σε συμβατικό σχολείο.
Έχεις μελετήσει και εμπνευστεί από διάφορες παιδαγωγικές μεθόδους, όπως η Waldorf και η Reggio. Πώς τις ενσωματώνεις στα προγράμματά σου;
Θεωρώ πως ο κάθε εκπαιδευτικός θα πρέπει να ακούει και να παρατηρεί με προσοχή την ομάδα του και τις ανάγκες της, να αξιολογεί πρώτα τον εαυτό του και να εξελίσσει συνεχώς τις πρακτικές του. Έχοντας ως βάση τις αξίες μιας εκπαίδευσης άρρηκτα συνδεδεμένης με τη βιωματική, ανακαλυπτική μάθηση άρχισα να παρατηρώ ότι τα παιδιά συχνά μας οδηγούσαν σε μονοπάτια που περιελάμβαναν στοιχεία και από άλλες γνωστές παιδαγωγικές πρακτικές. Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα διδασκαλίας το οποίο ακολουθούμε. Η προσέγγιση μας είναι παιδοκεντρική, προωθούμε την περιέργεια, την ανάπτυξη της φαντασίας και της εφευρετικότητας. Θεωρούμε τα παιδιά ικανά και καλά και αυτή η θετική εικόνα είναι θεμελιώδης για την πρακτική μας. Τέλος δίνουμε βάση στην αισθητική καλλιέργεια, στις τέχνες και στην αγάπη για την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα μας.
Ποια ήταν η πιο δυνατή εμπειρία που είχες κατά τη διάρκεια της εργασίας σου σε σχολεία του δάσους στην Ευρώπη;
Δεν θα ξεχάσω την πρώτη μου μέρα στο σχολείο, όπου έτρεμα σε μια γωνιά από το κρύο καθότι ήμουν ανίδεη και χωρίς εξοπλισμό και είδα ένα παιδί (και μετά πολλά) να πηδούν βουνά σχηματισμένα από παγωμένο χιόνι και να καταλήγουν στο επίσης παγωμένο έδαφος με κατακόκκινα χαμογελαστά μουτράκια. Ένιωσα ανήμπορη και απελπισμένη, έντρομη και ξαφνιασμένη. Στην άλλη άκρη ο ντυμένος σαν Βικινγκ άντρας νηπιαγωγός μοίραζε ανέμελος τσάι.
Η διδασκαλία τους είναι αβίαστη και παιδοκεντρική. Έχουν γνώση των κινδύνων, θέτουν όρια αναφορικά με αυτούς, αλλά έχουν και την αμέριστη συγκατάθεση και υποστήριξη των γονιών.
Πες μας για τους “Δροσουλίτες”! Πώς γεννήθηκε η ιδέα και ποιο είναι το όραμά σου για αυτό το εγχείρημα;
Στις μέρες μας βλέπουμε ότι τα παιδιά εισβάλλουν στον κόσμο των ενηλίκων όλο και νωρίτερα και αυτό είναι τρομακτικό. Θεωρώ πως θα έπρεπε να προστατεύουμε με κάθε τρόπο την παιδική ηλικία, πρωταρχικός μας στόχος τα παιδιά να μην χάσουν την αθωότητα τους. Έτσι λοιπόν φτιάχτηκαν οι Δροσουλίτες μια πρωτοβουλία που σκοπός της είναι το βίωμα. Είναι η επιστροφή σε αυτά που κάποτε ήταν αυτονόητα και που σήμερα έφτασαν να αποτελούν εναλλακτικό τρόπο εκπαίδευσης. Έχοντας ως βάση το ελεύθερο, ανεμπόδιστο παιχνίδι στη φύση, σκοπός μας δεν είναι η δημιουργική απασχόληση των παιδιών (τα παιδιά έμφυτα μπορούν να το κάνουν αυτό από μόνα τους) αλλά η δημιουργία αναμνήσεων. Αναμνήσεις μιας παιδικής ηλικίας με γέλια, μυρωδιές, γεύσεις, τραγούδια.
Οι Δροσουλίτες αποτελούν μια μικρή κοινωνία χαρούμενων ατόμων. Μια κοινωνία που διατηρεί μέσα της την ανεμελιά, τα σκονισμένα γόνατα, τη χαρά του να φτιάχνεις κάτι με τα χέρια σου και του να σκαρφαλώνεις σε δέντρα για να φας τους καρπούς τους. Ήθελα να φτιάξω μια κοινότητα ανθρώπων με τις ίδιες αξίες και ιδέες για την παιδική ηλικία. Συχνά, όταν καλώ παιδιά και γονείς στο κτήμα, νιώθω ότι γυρνούν σε ένα γνώριμο μέρος, σαν να γυρνάς στο χωρίο σου, στις καλοκαιρινές διακοπές.
Πιστεύεις ότι τα παιδιά σήμερα έχουν απομακρυνθεί από τη φύση; Τι τους προσφέρει μια εκπαιδευτική εμπειρία στο ύπαιθρο;
Το πρόγραμμα των παιδιών από τις μικρές κιόλας ηλικίες είναι πολύ φορτωμένο και υποδεικνύεται κατά βάση από τους τροφούς και κατ’ επέκταση από την κοινωνία στην οποία ζούμε. Αν το νήπιο προτιμά να πάει στο πάρκο αντί της δραστηριότητας της οποίας ο ενήλικας έχει υποδείξει , μαντέψτε ποια από τις δύο ασχολίες θα θεωρηθεί χάσιμο χρόνου και θα απορριφθεί. Καταλαβαίνουμε λοιπόν, πόσο υποβιβάζεται ο ελεύθερος χρόνος και δη στη φύση από εμάς τους ενήλικες. Το παιχνίδι είναι περιττό, ο ελεύθερος χρόνος είναι για τεμπέληδες και κάπως έτσι τα παιδιά, παραιτούνται και αποδέχονται τη μοίρα τους. Από την άλλη οι Σκανδιναβοί λένε: «Είναι κακόκεφο το παιδί σου; Βγαλ΄ το έξω. Είναι γκρινιάρικο; Βγαλ' το έξω Είναι νευρικό; Βγαλ' το έξω. Μια απλή βόλτα στη φύση ενισχύει την υγεία μας με πολλούς τρόπους, μειώνει το στρες και αυξάνει τα επίπεδα της σεροτονίνης. Μέσω μιας ολοκληρωμένης βιωματικής εμπειρίας τα παιδιά μπορούν να ανακαλύψουν νέα γνωστικά μονοπάτια, να αναπτύξουν δεξιότητες και να αποκτήσουν διαφορετική αίσθηση του εαυτού αυξάνοντας την αυτοπεποίθηση τους.
Έχοντας επισκεφθεί σχολεία του δάσους σε χώρες όπως η Γερμανία, η Δανία και η Πολωνία, τι διαφορές έχεις παρατηρήσει στην επαφή των παιδιών με τη φύση και το παιχνίδι σε σχέση με τα παιδιά στην Ελλάδα;
Τα παιδιά στις μικρές ηλικίες έχουν την ίδια ροπή στο παιχνίδι όταν βρίσκονται στη φύση, τις ίδιες ανάγκες και τον ίδιο ενθουσιασμό για αυτήν. Σε κάποιες κουλτούρες, η φύση και το παιχνίδι σε αυτήν, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την καθημερινότητα των παιδιών γιατί οι γονείς έχουν αντιληφθεί την αξία και την συμβολή της στην καλυτέρευση της ποιότητα ζωής τους. Ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά στην Ελλάδα υπονομεύει σε μεγάλο βαθμό την επαφή τους με τη φύση αλλά και με το παιχνίδι γενικότερα. Τα παιδιά μεγαλώνουν και ξεχνούν να παίζουν. Ο λόγος που στους Δροσουλίτες δεν έχουμε σχεδόν καθόλου παιχνίδια δεν είναι επειδή δεν ξέρουμε από που να τα προμηθευτούμε όπως μου είπε κάποτε ένα παιδί. Ο λόγος είναι να θυμηθούν τα παιδιά πως να χρησιμοποιούν τη φαντασία τους για να παίξουν. Πως όταν δεν έχεις μπάλα, μπορείς να πάρεις ένα κουκουνάρι. Πως όταν δεν βρεις μια κούκλα μπορείς να φτιάξεις μια, με χίλιους δυο τρόπους.
Τι απαντάς στους γονείς που μπορεί να φοβούνται την υπαίθρια εκπαίδευση λόγω καιρού, ασφάλειας ή άλλων παραγόντων;
Θεωρώ ότι όπως και τα παιδιά, έτσι και οι γονείς χρειάζονται εκπαίδευση. Υπάρχουν αναρίθμητες μελέτες οι οποίες απαριθμούν τα οφέλη της επαφής με τη φύση στη σωματική και ψυχική υγεία όχι μόνο για τα παιδιά αλλά και για τους ενήλικες. Άλλες τόσες μελέτες υπάρχουν για την αξία του ριψοκίνδυνου παιχνιδιού και τη συμβολή του στην καλλιέργεια αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης στα παιδιά. Οι εκπαιδευτικοί σε μια υπαίθρια τάξη, έχουν πάντα ως πρώτο τους μέλημα τη ασφάλεια των παιδιών. Τίποτα δεν γίνεται τυχαία σε μια υπαίθρια τάξη. Ναι, υπάρχει μπόλικος αυθορμητισμός, αλλά από την άλλη υπάρχει σοβαρή προετοιμασία για τη λήψη όλων των μέτρων ασφαλείας, πριν την κάθε δράση. Οι γονείς σιγά σιγά εκπαιδεύονται για το πως πρέπει να ντύσουν το παιδί τους με βάση τις καιρικές συνθήκες και τα παιδιά εκπαιδεύονται να ακολουθούν τα όρια και τους κανόνες ασφαλείας που τίθενται από τον εκπαιδευτικό.
Τι είναι πιο τρομακτικό τελικά; Να αφήσεις το παιδί σου να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο; Η να το αφήσεις με τις ώρες μπροστά σε μια οθόνη κάτω από την θεωρητική ασφάλεια του σπιτιού;
Ποια είναι η αγαπημένη σου στιγμή σε ένα πρόγραμμα στη φύση; Υπάρχει μια ιστορία που σε έχει σημαδέψει;
Απολαμβάνω να βλέπω τα παιδιά βαθιά απορροφημένα στο παιχνίδι, να φτιάχνουν ιστορίες, να βρίσκουν νέα ενδιαφέροντα μέσω της ανακαλυπτικής μάθησης, να τους δημιουργούνται απορίες και να βρίσκουν απαντήσεις στα βιβλία και στις συζητήσεις μας. Η αγαπημένη μου στιγμή είναι ο κύκλος, ο κύκλος γύρω από την πρωινή μας φωτιά για το τσάι.
Ένα μεσημέρι μια μαμά ήρθε να παραλάβει το παιδί της και όταν μπήκε στον κήπο επικρατούσε σιγή ενώ ήμασταν όλοι εκεί. Με ρώτησε “Σοφία τα παιδιά έφυγαν;”. Πριν της απαντήσω, συνειδητοποίησε ότι όλα ήταν εκεί απορροφημένα με την ασχολία τους, με το παιχνίδι τους σε κόσμους που είχαν φτιάξει σε κάθε γωνιά του κήπου. Επικρατούσε σιγή γιατί είχαν γίνει ένα με τη φύση. Χαμογελάσαμε και έφυγε χωρίς να πάρει το γιο της για να μην τον διακόψει.
Πώς βλέπεις την εξέλιξη της υπαίθριας εκπαίδευσης στην Ελλάδα; Υπάρχουν προκλήσεις ή ευκαιρίες που θα ήθελες να αναδείξεις;
Το 2010 όταν επέστρεψα στην Ελλάδα δεν είχα εντοπίσει καμία πρωτοβουλία πάνω στην υπαίθρια εκπαίδευση. Παρά το γεγονός ότι δεν ανήκει στην εκπαιδευτική μας κουλτούρα, είναι πολύ ευοίωνο ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αρκετές ιδιωτικές πρωτοβουλίες που προωθούν τις αξίες και την παιδαγωγική της υπαίθριας εκπαίδευσης σε πολλά σημεία της Ελλάδας. Μην ξεχνάμε ότι το μεσογειακό μας κλίμα είναι το πλέον ευνοϊκό για αυτού του είδους την εκπαίδευση. Το όνειρο μου είναι κάποτε να ενταχθούν εναλλακτικές μέθοδοι διδασκαλίας στη δημόσια εκπαίδευση και με αυτό τον τρόπο να έχουν όλα τα παιδιά ίση πρόσβαση σε αυτές.
Αν μπορούσες να περάσεις ένα μήνυμα στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς για τη σημασία της φύσης στη ζωή των παιδιών, ποιο θα ήταν αυτό;
Έχω πίστη στους νέους εκπαιδευτικούς και στις ιδέες τις οποίες φέρουν. Θα ήθελα να τους προτρέψω να χρησιμοποιήσουν τη φύση στη διδασκαλία τους, να μην τους τρομάζει η ιδέα. Αντί να κόψουν ένα κλαδί ελιάς για τους μαθητές τους, να τους πάνε στον ελαιώνα, αντί να τους δείξουν σε μια φωτογραφία τη φωλιά των πουλιών να βγουν στη γειτονιά και ακόμη και ανάμεσα στις πολυκατοικίες θα βρουν φωλιά. Το μάθημα τους θα πάρει αμέσως συναίσθημα, θα γίνει βίωμα.
Στους γονείς πέραν των όσων είπαμε θα ήθελα να πω ότι καμιά φορά τα παιδιά ζητούν τα πιο απλά κι εμείς έχουμε μάθει να τους προσφέρουμε τα πιο περίπλοκα. Η πιο απλή βόλτα με το παιδί μας σε ένα πάρκο ίσως να είναι πολύ πιο σημαντική για εκείνο από την πιο οργανωμένη και ακριβή δραστηριότητα.
