Οι μάγισσες του Σάλεμ: Η αληθινή ιστορία πίσω από τη φονική μαζική υστερία που στοίχισε τη ζωή πολλών γυναικών

Γυναίκες αναλφάβητες καταδικάζονται σε θάνατο, επειδή δεν μπορούν να πουν ολόκληρο το “Πάτερ Ημών”, ηλικιωμένος άντρας δολοφονείται δια λιθοβολισμού, διότι αρνείται να συμμετάσχει σε δίκη σχετική με μαγεία, τετράχρονο κοριτσάκι μπαίνει στη φυλακή, επειδή δεν απαντά επαρκώς στις ερωτήσεις του δικαστηρίου, ενώ σκυλιά θεωρούνται όργανα του Σατανά και εκτελούνται. Βρισκόμαστε στη Μασαχουσέτη του 1692, στο Σάλεμ της παράκρουσης και της μαζικής υστερίας, η οποία τροφοδοτήθηκε από προκαταλήψεις, ξενοφοβία και κοινωνικές ανισότητες κι έμεινε στην Ιστορία ως μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες του Δυτικού κόσμου.

Οι μάγισσες του Σάλεμ: Η αληθινή ιστορία πίσω από τη φονική μαζική υστερία

Στο ερώτημα τι πραγματικά έγινε στο Σάλεμ των “μαγισσών”, ας ξεκινήσουμε ανορθόδοξα, με το τι δεν έγινε. Δεν υπήρξαν εκτελέσεις στην πυρά, όπως πολλοί μύθοι έχουν καλλιεργήσει, όμως υπήρξαν αμέτρητες συλλήψεις κυρίως γυναικών, οι οποίες χωρίς ουσιαστικό λόγο κατηγορήθηκαν ως μάγισσες, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν ή οδηγήθηκαν στην αγχόνη σε μια ιστορία αγριότητας και δεισιδαιμονίας, που επανειλημμένως απασχόλησε την επιστήμη και ενέπνευσε την τέχνη.

WHO

Αύριο είναι μια άλλη μέρα - Η ιστορία της Μάργκαρετ Μίτσελ που δημιούργησε τη διάσημη Σκάρλετ Ο’ Χάρα

Το κυνήγι μαγισσών στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης ξεκινά ουσιαστικά σαν σήμερα, στις 8 Φεβρουαρίου του 1962, όταν ο γιατρός Γουίλιαμ Γκριγκς καταλήγει στο συμπέρασμα πως η άγνωστη ασθένεια που ταλαιπωρεί τρία ανήλικα κορίτσια οφείλεται σε μάγια και η κατάσταση σύντομα οδηγείται εκτός ελέγχου...

Πουριτανισμός, κοινωνικό χάσμα και ανασφάλεια

Σχεδόν δύο αιώνες μετά το κυνήγι μαγισσών που εκτυλίχθηκε στη μεσαιωνική Ευρώπη (με δεκάδες χιλιάδες εκτελέσεις γυναικών από το 1300 έως το τέλος του 1600), οι συνθήκες στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης, είναι πρόσφορες για τη δημιουργία ενός σκηνικού φόβου, έντασης και καχυποψίας.

Οι κάτοικοι ζουν υπό το βάρος οικονομικών πιέσεων και ασθενειών (όπως μιας πρόσφατης επιδημίας ευλογιάς), το φόβο επιθέσεων από φυλές ιθαγενών, αλλά και μιας μεγάλης αντιπαλότητας μεταξύ των δύο μεγάλων οικογενειών της περιοχής. Οι Πόρτερ και οι Πάτναμ εκπροσωπούν την αναδυόμενη αστική τάξη του λιμανιού και την ισχύ της παλιάς αγροτικής κοινότητας, αντίστοιχα.

Το κοινωνικό και οικονομικό χάσμα μεταξύ τους είναι ήδη μεγάλο, όταν ιεροκήρυκας της κοινότητας (με πρωτοβουλία της οικογένειας Πάτναμ) διορίζεται ο γνωστός για τα διχαστικά κηρύγματα του, Σάμιουελ Πάρις, ο οποίος ενισχύει την πεποίθηση των πουριτανών χωρικών ότι πίσω από όλα τα δεινά κρύβεται ο Διάβολος.

Τα πρώτα συμπτώματα μιας παράξενης ασθένειας

Τον Ιανουάριο του 1692, η εννιάχρονη κόρη του Πάρις, Ελίζαμπεθ και η 11χρονη ανιψιά του, Αμπιγκέιλ, αρχίζουν να εκδηλώνουν κάποια περίεργα συμπτώματα. Ουρλιάζουν, πέφτουν κάτω ή πετάνε πράγματα και βγάζουν παράξενους ήχους, παραπονιούνται για αναίτιους πόνους ή εκδηλώνουν σπασμούς. Ένα τρίτο κορίτσι, η 12χρονη Αν Πάτναμ, παρουσιάζει αντίστοιχα συμπτώματα. Ο γιατρός, μη βρίσκοντας θεραπεία, καταλήγει πως έχουν πέσει θύματα μαγείας. Η διάγνωση ικανοποιεί τον Πάρις, ο οποίος κηρύττει πως η κοινότητα δέχεται επίθεση από τον Σατανά.

Στο μεταξύ, τα θύματα της παράξενης νόσου πολλαπλασιάζονται. Σύμφωνα με μελέτες ιστορικών, εξελίσσονται σε μια παρέα 6-7 κοριτσιών, που δίνουν εντυπωσιακές παραστάσεις, με ουρλιαχτά και παράξενες πόζες.

Υπό την πίεση των δικαστών Τζόναθαν Κόργουιν και Τζον Χάθορν και την ενθάρρυνση του κοινωνικού τους περίγυρου, τα κορίτσια κατηγορούν για μαγεία τρεις γυναίκες: την Τιτούμπα, σκλάβα που έφερε μαζί του από την Καραϊβική ο Πάρις, την άστεγη και επαίτη Σάρα Γκουντ και τη Σάρα Όσμπορν, μια περιθωριοποιημένη γυναίκα, η οποία δεν πήγαινε στην Εκκλησία. Και οι τρεις υποστηρίζουν με πάθος την αθωότητα τους, μέχρι που η Τιτούμπα, ύστερα από ένα άγριο ξυλοδαρμό από τον αφέντη της, “ομολογεί” τα πάντα, όπως ακριβώς οι πουριτανικές φωνές της εποχής ήθελαν να τα ακούσουν.

Μεταξύ άλλων, η νεαρή σκλάβα παραδέχεται ότι τις νύχτες πετούσε με το σκουπόξυλο της μαζί με άλλες γυναίκες, δίνοντας έτσι την αφορμή να ξεκινήσει το ξέφρενο κυνήγι μαγισσών, που έμεινε στην ιστορία.

Οι τρεις γυναίκες συλλαμβάνονται και οδηγούνται στη φυλακή, ενώ ακολουθεί ένα κύμα κατηγοριών, που οδηγεί σε δεκάδες συλλήψεις. Περισσότεροι από 200 άνθρωποι -κυρίως γυναίκες- κατηγορούνται για μαγεία και πάνω από 150 φυλακίζονται, τουλάχιστον πέντε πεθαίνουν στη φυλακή κι ένας ηλικιωμένος δολοφονείται δια λιθοβολισμού, μετά την άρνηση να καταθέσει στο ειδικό δικαστήριο που από τις αρχές Μαΐου έχει συγκροτηθεί.

Οι δίκες των “μαγισσών” του Σάλεμ

Οι δίκες μοιάζουν με παρωδίες, στις περισσότερες περιπτώσεις οι κατηγορούμενες, που δεν έχουν δικαίωμα σε δικηγόρο, κρίνονται ένοχες. Οι εξ ακοής μαρτυρίες και οι διαδόσεις σε βάρους τους γίνονται αποδεκτές ως αποδεικτικά στοιχεία. Ως δείγματα ενοχής, θεωρούνται ακόμα και τα εκ γενετής σημάδια στο σώμα τους ή ο δεύτερος γάμος γυναικών, που είχαν μείνει χήρες. Πολλές παραδέχονται την ενοχή τους ή κατηγορούν για μαγεία κι άλλα μέλη της κοινότητας, καθώς είναι ο μόνος τρόπος να γλιτώσουν την εκτέλεση.

Μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 1692, συνολικά 19 άτομα (14 γυναίκες) απαγχονίζονται. Η πρώτη είναι η Μπρίτζετ Μπίσοπ, μια ηλικιωμένη, που όταν υπερασπίζεται τον εαυτό της στο δικαστήριο, λέγοντας ότι δεν ξέρει καν τι είναι μάγισσα, ακούει την εξής απάντηση από τον δικαστή: “Τότε πώς ξέρεις ότι δεν είσαι;”.

Σταδιακά, η κοινότητα του Σάλεμ οδηγείται σε κοινωνική και οικονομική κατάρρευση, καθώς στη διάρκεια των δικών κάθε άλλη εργασία (αγροτική ή εμπορική) παραμελούνται. Κι όσο ο κύκλος των κατηγορούμενων διευρύνεται, οι αμφιβολίες για την εγκυρότητα των κατηγοριών και των καταδικαστικών αποφάσεων εντείνονται και η δίψα για αίμα σιγά σιγά κοπάζει.

Στις 3 Οκτωβρίου 1692, ιερείς από τη Βοστώνη καταθέτουν ένσταση κατά των δικών και λίγες μέρες μετά, ο τοπικός κυβερνήτης της Μασαχουσέτης Γουίλιαμ Φιπς παρεμβαίνει ζητώντας τη διακοπή τους -καθώς οι κατηγορίες για μαγεία εμπλέκουν πλέον μέχρι και τη σύζυγό του. Συστήνεται ένα νέο δικαστήριο και οι δίκες συνεχίζονται για τους επόμενους μήνες, αθωώνοντας τη συντριπτική πλειοψηφία των κατηγορούμενων.

Τον Ιανουάριο του 1693 ο Φιπς απονέμει χάρη στους καταδικασθέντες, ενώ τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, οι δίκες τερματίζονται με την αθώωση και των τελευταίων κατηγορούμενων. Η Τιτούμπα, πρώτη που ομολόγησε την ενοχή της, αφήνεται ελεύθερη ύστερα από 13 μήνες κράτησης. Η δεύτερη εκ των τριών πρώτων κατηγορούμενων, Σάρα Γκουντ, έχει επιμείνει στην αθωότητα της κι έχει ήδη εκτελεστεί στην αγχόνη κι η τρίτη, Σάρα Όσμπορν, έχει πεθάνει στη φυλακή.

Η αποκατάσταση της αλήθειας και οι συγγνώμες

Στα χρόνια που ακολουθούν, κάποιοι από τους εμπλεκόμενους στην υπόθεση παραδέχονται το λάθος και τις ενοχές τους, όπως ο δικαστής Σάμιουελ Σουόλ και η Αν Πάτναμ, το ένα από τα πρώτα τρία “θύματα” που ξεκίνησαν όλη την ιστορία.

Το 1702, το Γενικό Δικαστήριο της Μασαχουσέτης κρίνει τις δίκες παράνομες κι από το 1711 ξεκινά μια προσπάθεια να αποκατασταθεί η αλήθεια και να αποζημιωθούν οι οικογένειες των θυμάτων. Η επίσημη συγγνώμη από την πλευρά της Μασαχουσέτης, ήρθε πάνω από 250 χρόνια μετά, το 1957, ενώ η τελευταία κατηγορούμενη -που ήταν άκληρη και δεν είχε ενδιαφερθεί κανείς για να “καθαρίσει” το όνομα της- αθωώθηκε τον Ιούλιο του 2022, ύστερα από μια επιτυχημένη εκστρατεία που οργάνωσε ομάδα μαθητών του Γυμνασίου.

Η θεωρία της μολυσμένης σίκαλης

Τους αιώνες που ακολούθησαν, η ιστορία των “μαγισσών του Σάλεμ” στάθηκε αντικείμενο ευρείας ιστορικής κι επιστημονικής μελέτης. Κατά μία θεωρία, που διατυπώθηκε το 1976, αλλά σήμερα θεωρείται πια μάλλον ξεπερασμένη, οι κατήγοροι στο Σάλεμ υπέφεραν από εργοτισμό, από την κατανάλωση μολυσμένης -με τον μύκητα ερυσίβη- σίκαλης, που μπορεί να προκαλέσει ναυτίες, παραισθήσεις, σπασμούς και παράλογες συμπεριφορές.

Όμως, πιο πιθανή εξήγηση γι’ αυτή την παράξενη μαζική υστερία, θεωρείται σήμερα ο συνδυασμός θρησκοληπτικού εξτρεμισμού, κοινωνικών αντιθέσεων, φόβου, μισαλλοδοξίας, άγνοιας, παραπληροφόρησης και αδυναμίας διαχωρισμού των δαιμόνων της φαντασίας κι αυτών του πραγματικού κόσμου.

The Crucible ©youtube

Οι “μάγισσες” του Σάλεμ στην τέχνη και την ποπ κουλτούρα

Η ιστορία των “μαγισσών” του Σάλεμ άσκησε και συνεχίζει να ασκεί επιρροή στην τέχνη και την ποπ κουλτούρα, ήδη από το 1828, όταν ενέπνευσε τη δημοφιλή νουβέλα “Rachel Dyer” του Τζον Νιλ, μέχρι τις αναφορές που υπάρχουν σε δημοφιλείς λογοτεχνικούς και τηλεοπτικούς κόσμους της σύγχρονης εποχής -από τους Simpsons μέχρι τον Χάρι Πότερ.

Πολυάριθμα λογοτεχνικά και θεατρικά έχουν εμπνευστεί από τα γεγονότα του Σάλεμ, με διασημότερο το έργο του Άρθουρ Μίλερ “Η Δοκιμασία” ή “Οι μάγισσες του Σάλεμ” (1953), με το οποίο εισήγαγε τον όρο “κυνήγι μαγισσών” στον 20ό αιώνα, για να καταγγείλει τις προκαταλήψεις και τον φανατισμό του αντικομμουνιστικού Μακαρθισμού, που σάρωνε την Αμερική.

Η διασκευασμένη εκδοχή του σεναρίου του Μίλερ, με τίτλο “Οι μάγισσες του Σάλεμ” (1996) και πρωταγωνιστές τους Ντάνιελ Ντέι Λιούις και Γουινόνα Ράιντερ είναι μια από τις πλέον διάσημες κινηματογραφικές μεταφορές της ιστορίας, που έχει εμπνεύσει επανειλημμένως το σινεμά με διαφορετικούς τρόπους (και ταινίες όπως “Maid of Salem” 1937, “Three Sovereigns for Sarah” 1985, “Hocus Pocus” 1993, “The Covenant” 2006) και την τηλεόραση (από το “American Horror Story” μέχρι το “Charmed” και το “Criminal minds”).