Θα αγόραζες AI έργο τέχνης; - Δημοπρασίες, αντιδράσεις και το θολό τοπίο των πνευματικών δικαιωμάτων
Χριστίνα Κατσαντώνη
25 Φεβρουαρίου 2025
Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και η ένταξη της σε ουσιαστικές πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, είναι μια από τις πιο καθοριστικές εξελίξεις του αιώνα, προκαλεί συζητήσεις, προβληματισμούς, συγκρούσεις και ηθικές επιφυλάξεις. Το πεδίο, όμως, στο οποίο η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης προκαλεί ίσως τη μεγαλύτερη αναστάτωση, είναι αυτό της τέχνης, όπου η εμφάνιση της ΑΙ ισοδυναμεί για άλλους με την αρχή μιας νέας, πλούσιας σε ανεξερεύνητες δυνατότητες εποχή και για άλλους με το τέλος της τέχνης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Τέχνη vs τεχνητή νοημοσύνη: Ποιος κερδίζει;
Η -σε εξέλιξη- δημοπρασία του διάσημου οίκου Christie’s, που είναι για πρώτη φορά αφιερωμένη σε έργα φτιαγμένα με την βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης, έχει αναζωπυρώσει το διάλογο σχετικά με τη θέση που μπορεί να έχει η τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο της τέχνης κι έχει επαναφέρει με ένταση το ερώτημα: κλέβει ή ακόμα και καταργεί η τεχνητή νοημοσύνη την ανθρώπινη έμπνευση και τη διαδικασία “γέννησης” της τέχνης;
Οι αντιδράσεις για “κλοπή” και η απάντηση του Christie’s
Πριν ακόμα ξεκινήσει η δημοπρασία (20/2), υπήρξαν αντιδράσεις και μια επιστολή με τις υπογραφές περισσότερων από 3.500 καλλιτεχνών, οι οποίοι ζητούσαν την ακύρωση της, υποστηρίζοντας ότι η τέχνη που δημιουργείται με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης είναι στη βάση της “κλοπή”:
“Χρησιμοποιεί μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης που έχουν εκπαιδευτεί σε έργα που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα, χωρίς να έχει λάβει άδεια. Εκμεταλλεύεται καλλιτέχνες, χρησιμοποιώντας τη δουλειά τους χωρίς άδεια ή πληρωμή, για να κατασκευάσει εμπορικά προϊόντα, που τους ανταγωνίζονται. Η υποστήριξη σε αυτά τα μοντέλα και στους ανθρώπους που τα χρησιμοποιούν, επιβραβεύει και δίνει περαιτέρω κίνητρα για τη μαζική κλοπή έργων καλλιτεχνών από εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης”.
“Εσείς τη λέτε κλοπή, εγώ τη λέω επιρροή” απάντησε η διευθύντρια ψηφιακής τέχνης του οίκου, Νικόλ Σέιλ Τζιλς -επισημαίνοντας ότι το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων είναι πέρα από την αρμοδιότητα του Christie’s. Παράλληλα, αναφέρθηκε στο ραγδαία αυξανόμενο ενδιαφέρον για τέχνη φτιαγμένη με τη βοήθεια Τεχνητής Νοημοσύνης και καλωσόρισε ακόμα και τις αντιδράσεις που η δημοπρασία προκάλεσε: “Είμαι ενθουσιασμένη που η δημοπρασία στάθηκε αφορμή να ξεσπάσει αυτός ο παθιασμένος διάλογος. Άλλωστε, αυτό ακριβώς είναι που προκαλεί η τέχνη…”.
Τα πνευματικά δικαιώματα και το θολό όριο
Η χρήση έργων τέχνης, που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα για την εκπαίδευση μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, που έχει πάρει το δρόμο της δικαστικής διαδικασίας.
Για πολλούς καλλιτέχνες, η ένταξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης στη σφαίρα της καλλιτεχνικής δημιουργίας, μοιάζει με υπαρξιακή απειλή, που στρέφεται όχι μόνο ενάντια στη δημιουργικότητα, αλλά και στην επιβίωση τους. Κι ακόμα και οι πιο συμφιλιωμένοι με τη νέα εποχή και τις ανάγκες της, δεν εκφράζουν την ανησυχία ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα τους πάρει τη “δουλειά”, αλλά ότι κάποιος που είναι πολύ καλός στη χρήση της, μπορεί να τους την κλέψει.
Τα έργα που αυτή τη στιγμή δημοπρατούνται στον Christie’s περιγράφονται ως έργα φτιαγμένα με τη συνδρομή Αυξημένης Νοημοσύνης, όχι δημιουργημένα από αυτήν, επισημαίνουν εκπρόσωποι του οίκου, ενώ καλλιτέχνες που συμμετέχουν στη δημοπρασία τονίζουν ότι δεν είναι ούτε παράνομο ούτε μη ηθικά αποδεκτό να χρησιμοποιούνται μοντέλα για τη δημιουργία έργων τέχνης.
Φαίνεται πως το μερίδιο της συμμετοχής του καλλιτέχνη στο έργο, σε σχέση με αυτό που καταλαμβάνει η παρέμβαση της Τεχνητής Νοημοσύνης, κάνει για πολλούς την ουσιαστική διαφορά. Πού, όμως, και από ποιον μπαίνει η γραμμή; “Συνταγή” δεν υπάρχει, άρα το όριο παραμένει θολό.
Ο πίνακας που δημιουργείται live κατά τη δημοπρασία
Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στη δημοπρασία του Christie’s είναι οι πρωτοπόροι της τέχνης με τεχνητή νοημοσύνη, ο αείμνηστος, Χάρολντ Κοέν και ο Ρεφίκ Αναντόλ, όπως και ο Αλεξάντερ Ρέμπεν, ο οποίος έχει εμπνευστεί ένα έργο, που με τη βοήθεια ενός “ρομπότ”, δημιουργείται live, κατά τη διάρκεια της δημοπρασίας, κάθε φορά που ανεβαίνουν οι προσφορές.
“Καταλαβαίνω τις ανησυχίες των συναδέλφων” δήλωσε ο τελευταίος, “όμως η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο. Δεν αντιγράφει, αλλά διευρύνει τις δημιουργικές δυνατότητες, προσφέροντας νέους τρόπους εξερεύνησης”. Πιο καυστικός ο Αναντόλ, πέρασε στην αντεπίθεση, χαρακτηρίζοντας τις διαμαρτυρίες ενάντια στη δημοπρασία αστείες και μιλώντας για “δυστοπική υστερία, που κυριαρχεί σε σκοτεινά μυαλά”.
Στον αντίποδα, οι πλέον απαισιόδοξοι μνημονεύουν τα λόγια του Στίβεν Χόκινγκ: “Η ανάπτυξη πλήρους τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να σημάνει το τέλος της ανθρώπινης φυλής. Θα αρχίσει να λειτουργεί αυτόνομα και να ανασχεδιάζει τον εαυτό της με ταχύτητα. Οι άνθρωποι, που περιορίζονται από την αργή γενετική εξέλιξη, δεν θα μπορέσουν να την ανταγωνιστούν, άρα θα αντικατασταθούν...”.
Η δημοπρασία, που θα βρίσκεται σε εξέλιξη μέχρι τις 5 Μαρτίου περιλαμβάνει 34 έργα, που αναμένεται να φέρουν συνολικά έσοδα άνω των 600.000 δολαρίων. Ήδη πίνακας του Ρεφίκ Αναντόλ έχει αγγίξει τη χαμηλή τιμή προσφοράς ύψους 150.000 δολαρίων.
Τι λέει το κοινό και τα στοιχεία της αγοράς
Έρευνες έχουν δείξει ότι στην πλειοψηφία των θεατών αρέσει η τέχνη που δημιουργείται από τεχνητή νοημοσύνη, για όσο τουλάχιστον νομίζουν νομίζουν ότι φτιάχτηκε από άνθρωπο. Στο άκουσμα της εμπλοκής ΑΙ στη δημιουργία της, οι περισσότεροι γίνονται καχύποπτοι, όχι μόνο εξαιτίας των πρακτικών και ηθικών προβληματισμών της καλλιτεχνικής κοινότητας, αλλά κυρίως γιατί στο φινάλε, η χρήση της ΑΙ στην τέχνη για πολλούς αντιστοιχεί σε αυτοματοποίηση της έμπνευσης και της δημιουργικότητας. Σε μια παρέμβαση, που αντικαθιστά την προσπάθεια και κάνει την καλλιτεχνική διαδικασία να δείχνει πολύ πιο εύκολη, άκοπη και γρήγορη.
Παρά την εν γένει καχυποψία όμως, τα στοιχεία δείχνουν πως η τέχνη της ΑΙ αποκτά όλο και περισσότερους οπαδούς. To 2018, ένα θολό αντρικό πορτρέτο, φτιαγμένο από τεχνητή νοημοσύνη δημοπρατήθηκε από τον οίκο Christie’s αντί του ποσού των 400.000 δολαρίων, ενώ τον Νοέμβριο του 2024, το φτιαγμένο από το ρομπότ Ai-Da πορτρέτο του Άλαν Τούρινγκ, δημοπρατήθηκε από τον οίκο Sotheby’s αντί του ποσού ρεκόρ του 1.000.000 δολαρίων -κι ήταν ένα από τα 15 πορτρέτα, που το ρομπότ δημιούργησε μέσα σε οκτώ ώρες.
Σύμφωνα με έρευνα της Business Research Company, η παγκόσμια αγορά τέχνης με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης, υπολογίζεται πως θα αξίζει γύρω στο 1 δισ. δολάρια το 2028, που σημαίνει ότι θα έχει διπλασιάσει την αξία της μέσα στην τελευταία πενταετία.
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την τέχνη, τουλάχιστον όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα; Το βέβαιο είναι πως έγκυρη απάντηση, επί του παρόντος, δεν μπορεί να δώσει ούτε η τεχνητή νοημοσύνη...
