10 δύσκολες ερωτήσεις και εύκολες απαντήσεις για το νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου

Τι είναι αυτή η ταυτότητα φύλου;

Το φύλο ενός ατόμου συνήθως καθορίζεται στην γέννηση και αποτελεί ένα κοινωνικό και νομικό γεγονός από εκεί και πέρα. Ωστόσο, ένας σχετικά μικρός αριθμός ανθρώπων βιώνει προβλήματα, λόγω του φύλου με το οποίο καταγράφεται. Για κάποιους ανθρώπους το πρόβλημα προκύπτει λόγω της έμφυτης αίσθησης ότι το σώμα τους δεν είναι σύμμορφο με το γενετήσιο φύλο τους. Αυτά τα άτομα αναφέρονται ως διεμφυλικά (transgender).
Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε την έννοια της ταυτότητας φύλου, είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε τις έννοιες του γενετήσιου φύλου (sex) από το κοινωνικό φύλο (gender). To γενετήσιο φύλο, αναφέρεται στο βιολογικό μας φύλο, στην διαφορά μεταξύ άντρα και γυναίκας, το κοινωνικό φύλο στην κοινωνική διάσταση της διαφοράς των φύλων, συμπληρωματικά με το βιολογικό φύλο. Ο όρος «ταυτότητα φύλου» μας προσφέρει την δυνατότητα να καταλάβουμε ότι το φύλο με το οποίο καταγράφεται ένα νήπιο στη γέννησή του ενδέχεται να μην αντιστοιχεί στην κοινωνική έκφραση του φύλου του όταν αυτό μεγαλώνει. Αναφέρεται δηλαδή στην ατομική και εσωτερική εμπειρία του φύλου, η οποία μπορεί να μην βρίσκεται σε ευθεία αντιστοιχία με το φύλο που γεννιέται και εσωκλείει την προσωπική αίσθηση του σώματος και του φύλου (δηλ. «έκφραση φύλου») και τούτο μπορεί να εκφραστεί στο ντύσιμο, τον τρόπο ομιλίας, τους τρόπους συμπεριφοράς.
(από την σχετική Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης) 

Και το νομοσχέδιο τι θέλει να επιτύχει;

Μέχρι τώρα, προκειμένου να μπορέσει ένα άτομο να αναγνωρίσει νομικά τη διόρθωση της ταυτότητας φύλου του στην Ελλάδα, έπρεπε να προχωρήσει σε χειρουργική επέμβαση / στείρωση. Πολλά διεμφυλικά άτομα δεν επιθυμούν να κάνουν αυτή την επέμβαση και θέλουν να μπορούν να αλλάξουν τα νομικά τους έγγραφα (π.χ. το ΑΔΤ τους) ώστε να αντανακλούν το άτομο το οποίο νιώθουν και το οποίο είναι, χωρίς να προηγηθεί κάποια επέμβαση.

Και γιατί είναι σημαντικό αυτό;

Φανταστείτε την πιο απλή συναλλαγή, π.χ. το να παραλάβεις ένα συστημένο γράμμα στο ταχυδρομείο και να μην μπορείς να ολοκληρώσεις αυτή τη συναλλαγή γιατί το ΑΔΤ σου δεν αντανακλά το άτομο που βλέπει ο υπάλληλος στο γκισέ. Φανταστείτε επίσης ότι εκτός από το ότι δεν μπορείς να κάνεις τη δουλειά σου, αντιμετωπίζεις συχνά και την χλεύη, τα χάχανα, τους ψιθύρους, τα βλέμματα. Φανταστείτε τώρα αυτή να είναι η καθημερινότητά σου.
Και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, ας μιλήσουμε για ένα περιστατικό που συνέβη: Το 2015, ένας διεμφυλικός άντρας έδωσε εξετάσεις στη Δραματική Σχολή Αθηνών και απορρίφθηκε αφότου ο Διευθυντής της Σχολής, του είπε ότι η Σχολή δεν ήταν έτοιμη να αποδεχθεί έναν σπουδαστή που η ταυτότητά του είχε στοιχεία γυναικεία, εκείνος όμως είχε αντρική εξωτερική εμφάνιση φύλου (δηλαδή ταυτότητα φύλου). Αυτός ο  διεμφυλικός άντρας, λοιπόν, πέραν της καταγγελίας του, με αποφασιστικότητα και με την υποστήριξη της μητέρας του, ζήτησε να αλλάξουν τα έγγραφά του, παρότι δεν είχε κάνει χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα. Η απόφαση του Ειρηνοδικείου στηρίχτηκε, κυρίως, σε δύο πράγματα: πρώτον στο γεγονός ότι η κείμενη νομοθεσία, ν. 344/1976, δεν αναφέρεται με ακρίβεια στην διαδικασία, αναφέρεται στο γεγονός ότι η έδρα πρέπει να διαπιστώσει ότι έχει επέλθει «αλλαγή φύλου», δεν καθορίζει όμως τι ακριβώς σημαίνει αυτό, δεν διευκρινίζει εάν «αλλαγή φύλου» σημαίνει χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα, και δεύτερον στο άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που αναφέρεται στην απαγόρευση παραβίασης της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, καθώς και στην απαγόρευση των διακρίσεων. 

Και αφού θέλουν να αλλάξουν φύλο γιατί να μην κάνουν την επέμβαση;

«Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), οι αποφάσεις του οποίου είναι δεσμευτικές για τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, έκρινε ότι η απαίτηση χειρουργικών επεμβάσεων, που πολύ συχνά οδηγούν στη στείρωση, προκειμένου να αναγνωρισθεί νομικά η ταυτότητα φύλου, παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, εστιάζοντας μεταξύ άλλων στο ότι η απαίτηση χειρουργικής επέμβασης θέτει ουσιαστικά την άσκηση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή υπό την αίρεση παραίτησης από την πλήρη άσκηση του δικαιώματος στη σωματική ακεραιότητα του ατόμου». (Ανακοίνωση του Συνηγόρου του Πολίτη)
Επίσης, σύμφωνα με αναφορά του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων (SRT) η προϋπόθεση χειρουργικής επέμβασης για την αλλαγή των εγγράφων των διεφμυλικών προσώπων αποτελεί βασανιστήριο.

Και δηλαδή θα αλλάζει κανείς τώρα φύλο όποτε του καπνίσει;

Κανένας δεν μπαίνει σε μια τέτοια διαδικασία, που βλέπουμε και από τη συζήτηση για το νομοσχέδιο πόσες αντιδράσεις φέρνει, για ψύλλου πήδημα. Δηλαδή δεν γίνεται να λένε από τη μία οι άνθρωποι που εναντιώνονται στο νομοσχέδιο ότι θα αλλάζουν όλοι φύλο για πλάκα και παράλληλα να στιγματίζουν και να περιθωριοποιούν τα διεμφυλικά άτομα. Κανείς και καμία δεν πρόκειται να μπει σε μία διαδικασία η οποία ενδέχεται να τον/την φέρει σε σύγκρουση με τον περίγυρό του/της για ένα καπρίτσιο. Αποτελεί κατάληξη μιας επώδυνης διαδικασίας, που ξεκινάει με την παραδοχή κάποιων πολύ βασικών πραγμάτων για τον εαυτό του ατόμου (και ότι διαφέρει από την πλειοψηφία), και συνεχίζεται με μία σειρά από διαδικασίες που προβλέπονται και στις οποίες εμπλέκονται συχνά γιατροί, ψυχίατροι και εισαγγελείς. 
Επίσης, πολλές έρευνες καταδεικνύουν ότι το 1/4 με 1/3 των διεμφυλικών ατόμων έχει αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, ακριβώς λόγω των διακρίσεων που υφίστανται και της αρνητικής προδιάθεσης της κοινωνίας. Είναι λοιπόν επιπόλαιο και προσβλητικό να υποστηρίζει κανείς ότι άτομα ζητούν την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου για την πλάκα τους. 

Άρα τα διεμφυλικά άτομα είναι ψυχικά άρρωστα; 

Όχι, είναι απλώς άτομα που δέχονται πολύ μεγαλύτερη πίεση από αυτήν που δέχομαι εγώ ή εσύ ακριβώς λόγω της διαφορετικότητάς τους. Στο σπίτι, στο σχολείο, στην δουλειά, στο πανεπιστήμιο, στον δρόμο, παντού μπορούν να υπάρξουν αφορμές ή κάποιος που να τα κάνει να αισθανθούν άσχημα για τον εαυτό τους. Κάτι τέτοιο λέει και στην έκθεσή της η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Ένωση.
Επιπλέον, η απόφαση της Κοινοβουλευτικής Ολομέλειας του Συμβουλίου της Ευρώπης 2048[2015], σημείο 6.3.3., αναφέρει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει "να τροποποιήσουν τις κατηγοριοποιήσεις νοσημάτων που χρησιμοποιούνται σε εθνικό επίπεδο και να υποστηρίξουν την μεταβολή των διεθνών κατηγοριοποιήσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα διεμφυλικά άτομα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, δεν κατηγοριοποιούνται ως ψυχικά ασθενή, εξασφαλίζοντας και την πρόσβαση στις απαραίτητες ιατρικές θεραπείες χωρίς στιγματισμό".
Άλλο διαφέρω από τον μέσο όρο με οποιονδήποτε τρόπο, άλλο είμαι ψυχικά άρρωστος. 

Πώς επηρεάζει αυτό την κοινωνία;

Στην κοινωνία υπάρχουν ήδη διεμφυλικά άτομα, υπολογίζονται στο 1% του πληθυσμού. Η ύπαρξή τους δεν έχει επηρεάσει τον θεσμό της οικογένειας, δεν υφίσταται σε τέτοια θέματα προσηλυτισμός ή «μόδα», ότι ξαφνικά θα αρχίσουν όλοι να διεκδικούν αλλαγή ταυτότητας φύλου. Επίσης, κανένα άτομο που αναγνωρίζει νομικά το φύλο με το οποίο ταυτίζεται δεν απαλλάσσεται από νομικές και άλλες υποχρεώσεις που είχε πριν την διαδικασία. Επομένως η κοινωνία δεν έχει κάτι να χάσει. Αντιθέτως έχει να κερδίσει από άτομα τα οποία δεν θα είναι περιθωριοποιημένα και θα μπορούν να είναι ενεργοί και παραγωγικοί πολίτες χωρίς εμπόδια. Έχει επίσης να κερδίσει από το να υπάρχει λιγότερο μίσος και μεγαλύτερη κατανόηση και ανοχή. Στην τελική, πρόκειται για το δικαίωμα ενός ατόμου να αυτοπροσδιορίζεται και αυτό το δικαίωμα δεν βλάπτει άλλα μέλη της κοινωνίας με κάποιον τρόπο.

Μα θα μπορεί στα 15 του ένα παιδί να αλλάξει φύλο;

Πολλοί που δεν καταλαβαίνουν ή δεν θέλουν να καταλάβουν τι λέει το νομοσχέδιο, λένε ότι θα μπορεί να πάει ένα παιδί έτσι απλά κάπου (πού; στο δημαρχείο; στο νοσοκομείο;) και να λέει «αλλάζω φύλο». Προφανώς δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Ούτε καν για τους ενήλικες όπως είπαμε και παραπάνω.
Για τα άτομα κάτω των 18, αρχικά στους όρους που είχε θέσει το υπουργείο για τη δυνατότητα νομικής αναγνώρισης φύλου, ήταν πέρα από τη σύμφωνη γνώμη των γονέων και η επιστημονική γνωμοδότηση από το νοσοκομείο Παίδων που θα εμπλέκεται στην όλη διαδικασία. Μετά από την νομοτεχνική βελτιωτική αλλαγή που προτείνει το Υπουργείο Παιδείας, δεν θα γνωμοδοτεί για τους ανήλικους η επιστημονική επιτροπή του νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού», αλλά διεπιστημονική επιτροπή που θα συγκροτείται με κοινή απόφαση των υπουργείων Δικαιοσύνης και Υγείας, θα έχει διετή θητεία και θα αποτελείται από παιδοψυχίατρο, ψυχίατρο, ενδοκρινολόγο, παιδοχειρουργό, ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό με ειδίκευση στο συγκεκριμένο θέμα. 

Τι κάνουν άλλες χώρες;

Μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που έχουν διαθέσιμες διαδικασίες νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου χωρίς προαπαιτήσεις για χειρουργικές επεμβάσεις ή στείρωση περιλαμβάνονται οι  Ισλανδία, Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Πορτογαλία, Ολλανδία, Δανία, Νορβηγία, Φιλανδία, Εσθονία, Λευκορωσία, Πολωνία, Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία, Μάλτα, Κροατία, Γαλλία, Ουκρανία και Μολδαβία.

Πώς να τα εξηγήσω όλα αυτά στα παιδιά μου;

Το βασικό που πρέπει να εξηγήσουμε στα παιδιά μας είναι να σέβονται τους εαυτούς τους και τα άλλα άτομα, όσο διαφορετικά και αν είναι αυτά. Πολλές φορές τα παιδιά είναι πολύ πιο ανοικτά και φιλικά αλλά ως γονείς τους μεταφέρουμε πολλές φορές τις φοβίες μας, την άγνοιά μας για θέματα και το άγχος μας για το πώς να διαχειριστούμε μια κατάσταση. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε λοιπόν είναι να ενημερωθούμε, να διαβάσουμε, να καταλάβουμε, να κάνουμε πολλές ερωτήσεις για αυτά που δεν καταλαβαίνουμε, και, πάνω από όλα και πέρα από όλα να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε να κάνουμε με συνανθρώπους μας που έχουν το ίδιο δικαίωμα με εμάς στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην ισότιμη μεταχείριση από το κράτος και, στην ευτυχία.

Από τον Ανδρέα Τσεκλένη