Είχες ποτέ το παράξενο αίσθημα ότι έχεις ξαναζήσει μια ολόιδια εμπειρία με σήμερα, στο παρελθόν παρόλο που είναι απίθανο; Το Déjà Vu είναι μια πολύ μυστήρια διεργασία του εγκεφάλου την οποία οι επιστήμονες δεν έχουν ανακαλύψει πλήρως αλλά όπως φαίνεται, είναι σε καλό δρόμο.
Είναι πολύ δύσκολο να μελετηθεί ως φαινόμενο, κυρίως επειδή οι εμφανίσεις του είναι απρόβλεπτες και η διάρκειά του πολύ μικρή. Φιλόσοφοι, νευρολόγοι, συγγραφείς. Όλοι, ο καθένας από τον τομέα του, έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν γιατί συμβαίνει όλο αυτό με τις πρώτες θεωρίες να διατυπώνονται ήδη από το 1800.
Στα γαλλικά, ο όρος σημαίνει «κάτι που έχουμε ξαναδεί». Σημαίνει αυτό ακριβώς που βιώνουμε με ανεξήγητο τρόπο που μας κάνει να πιστεύουμε ότι συνδέεται με κάποια ψυχική διαταραχή ή με κάποιο πρόβλημα του εγκεφάλου. Πιο σπάνια, για το ίδιο φαινόμενο χρησιμοποιείται ο αγγλικός όρος paramnesia που σαφώς προέρχεται από την ελληνική λέξη «παραμνησία».
Mystery of déjà vu explained – it’s how we check our memories https://t.co/Mt6sOMm0wu pic.twitter.com/l2lcGJCizC
— New Scientist (@newscientist) August 16, 2016
Το Déjà Vu περιγράφεται κατά κύριο λόγο ως ένα «παραφυσικό φαινόμενο» που μας κάνει να πιστεύουμε πως ότι βλέπουμε, ακούμε ή βιώνουμε σε μια δεδομένη στιγμή, το έχουμε ξαναζήσει στο παρελθόν. Ο καθηγητής Alan Brown, ειδικός στο φαινόμενο στο πανεπιστήμιο South Methodist του Ντάλας, είπε χαρακτηριστικά: «Δεν έχω πολλές πληροφορίες για την έρευνα που διεξάγεται στο Leeds, όμως από οτιδήποτε γνωρίζω, πρόκειται σίγουρα για μία σοβαρή και μεθοδική δουλειά με ένα ιδιαίτερα ανατρεπτικό αποτέλεσμα».
Ο λέκτορας Ψυχολογίας και Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του St. Andrews στο Ηνωμένο Βασίλειο, Akira O'Connor, είχε σημειώσει πως οι επιστήμονες θα πρέπει να αρκούνται στις αφηγήσεις των αναμνήσεων από μία τέτοια εμπειρία σε ανθρώπους που τους έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Ωστόσο, πλέον ο ίδιος κι ένας επιστημονικός του συνεργάτης πριν από λίγο καιρό άρχισαν να χρησιμοποιούν μία μέθοδο αναβίωσης του déjà vu υπό συνθήκες εργαστηρίου, ενώ η τεχνική τους εστιάζει στην πρόκληση ψεύτικων αναμνήσεων στους ανθρώπους.
Συγκεκριμένα, όσοι συμμετείχαν στη μελέτη, είχαν μπροστά τους μία λίστα λέξεων που παραπέμπουν σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, όπως "νύχτα", "όνειρο", "μαξιλάρι" - και μετά δέχονταν ερωτήσεις για το αν, για παράδειγμα, θυμούνται να άκουσαν τη λέξη "ύπνος". Όταν απαντούσαν καταφατικά, τους ρωτούσαν ξανά, αν κάποια από τις λέξεις που άκουγαν, ξεκινούσε με το γράμμα "υ", κάτι στο οποίο απαντούσαν αρνητικά. Αυτό στο σύνολό του, έμοιαζε με την αίσθηση σύγχυσης που προκαλεί και το déjà vu.
Scientists Have Found an Explanation for Déjà Vu: https://t.co/lfbKNNcp41 pic.twitter.com/vhmdYLMsSH
— Big Think (@bigthink) August 2, 2017
Έχοντας πλέον κάνει αναπαράσταση ουσιαστικά του déjà vu σε περίπου 2/3 των ανθρώπων που συμμετείχαν στο πείραμα, ο O'Connor ζήτησε από τους συμμετέχοντες να υποβληθούν σε μαγνητική τομογραφία, προκειμένου να διαπιστώσει ποιες περιοχές του εγκεφάλους τους αντιδρούσαν, όσο βίωναν την εμπειρία του déjà vu. "Αυτό που διαπιστώσαμε ήταν ότι δεν αντιδρούσαν τα κέντρα μνήμης του εγκεφάλου. Μέχρι σήμερα οι ερευνητές θεωρούσαν ότι το déjà vu προκαλείται από εσφαλμένες, μπερδεμένες αναμνήσεις. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει εκείνη τη στιγμή είναι ότι το κέντρο αντίληψης του εγκεφάλου παρουσιάζει σφάλμα καταγραφής και συγκρούεται με το κέντρο ελέγχου του πρόσθιου εγκεφάλου, εκεί ακριβώς που εμφανίζεται και η μεγαλύτερη δραστηριότητα στα άτομα που βίωσαν εργαστηριακά αυτή την εμπειρία", εξηγεί ο O'Connor.
Here's how scientists induced déjà vu in the lab using ... The Sims?!? https://t.co/kKqprdBKpn
— TED Talks (@TEDTalks) March 2, 2021
Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα που φαίνεται να απορρίπτεται τώρα, η αιτία είναι ο υπερβάλλων ζήλος της μνήμης μας που δημιουργεί αυτήν την λαθασμένη αντίληψη. Για παράδειγμα: Βλέπουμε κάτι το οποίο ο εγκέφαλός σας θεωρεί άχρηστο, όπως το πρόσωπο ενός αγνώστου στο μετρό, το οποίο φαινομενικά ξεχνάμε. Αργότερα βλέπουμε κάποιον που του μοιάζει στο μετρό και νομίζουμε ότι τον έχουμε ξαναδεί, αλλά δεν μπορούμε για κανέναν λόγο να θυμηθούμε από πού ή με ποιον τρόπο. Η μνήμη μας είναι παραπάνω καλή από όσο χρειάζεται, οπότε αποκτούμε μια ψεύτικη ανάμνηση.
Μια άλλη θεωρία, που ονομάζεται «διπλή αντίληψη», στηρίζεται στο ότι όντως βλέπουμε το ίδιο πράγμα δύο φορές, απλώς την πρώτη ο εγκέφαλος μας δεν το καταχωρεί. Για παράδειμα: Μπαίνουμε σε ένα εστιατόριο για πρώτη φορά, αλλά την ώρα που μπαίνουμε κοιτάμε το κινητό μας γιατί έχουμε λάβει ένα μήνυμα. Οπότε ναι μεν έχουμε δει την όψη του εστιατορίου, αλλά η προσοχή μας έχει διασπαστεί. Οπότε όταν σηκώνουμε το κεφάλι μας και το κοιτάμε, νιώθουμε λες και είναι η πρώτη φορά, με μια περίεργη αίσθηση ότι δεν είναι.
Ωστόσο ξέρουμε ότι μερικές φορές όντως δεν έχει προηγηθεί κάποια εμπειρία που μας δημιουργεί αυτήν την αίσθηση. Σε μια πιο πρόσφατη έρευνα, οι ερευνητές δημιούργησαν τεχνητό déjà vu στους συμμετέχοντες, με τον εξής τρόπο: Τους είπαν πολλές λέξεις σχετικές με τον ύπνο -όπως μαξιλάρι, κρεβάτι, όνειρα- και μετά τους ρώτησαν αν είχαν ακούσει κάποια λέξη από ύψιλον. Οι περισσότεροι απάντησαν -πολύ σωστά- ότι δεν είχαν ακούσει τέτοια λέξη.
Όταν αργότερα ρωτήθηκαν αν ανάμεσα στις λέξεις που θυμόντουσα ήταν η λέξη "ύπνος", οι συμμετέχοντες ένιωθαν πραγματικά ότι την είχαν ακούσει, παρόλο που είχαν ήδη πει μόνοι τους ότι κάτι τέτοιο δεν είχε συμβεί. Οι τομογραφίες τους έδειξαν μάλιστα ότι τα μέρη του εγκεφάλου τους που ενεργοποιήθηκαν όταν τους προκλήθηκε το τεχνητό déjà vu δεν είναι μέρη που σχετίζονται με τη μνήμη, αλλά με τη λήψη αποφάσεων. Είναι λες και ο εγκέφαλός τους πήγε να δημιουργήσει μια ψεύτικη ανάμνηση, αλλά το αίσθημα Déjà Vu τους εμπόδισε.
Παράλληλα είναι ένα αίσθημα που έχει συσχετιστεί αρκετά με διάφορες νευρολογικές διαταραχές, αγχώδεις διαταραχές αλλά και διαταραχές προσωπικότητας, χωρίς να σημαίνει ότι είναι κάτι απαραίτητα κακό. Είναι κατά κύριο λόγο η ανάγκη του εγκεφάλου μας να προβλέπει, να καταχωρεί, να ανακαλεί και να εξηγεί τα πάντα.
Ακολουθήστε το jenny.gr στο google news και μάθετε τα πάντα γύρω από τη διατροφή, τη γυμναστική, το σεξ και την ψυχική υγεία.
