Γιατί ο φόβος μας προκαλεί (μερικές φορές) ευχαρίστηση; Η επιστήμη έχει την απάντηση

Παλάμες που ιδρώνουν, παλμοί που ανεβαίνουν, μυς που γίνονται πιο έντονοι. Αν κάθε φορά που βλέπεις μια πετυχημένη σκηνή τρόμου, νιώθεις κάπως έτσι, τότε αυτό το άρθρο σε αφορά. Όταν ο φόβος αρχίζει να υποχωρεί, τα ενοχλητικά συμπτώματα δίνουν τη θέση τους στην ευχαρίστηση. Αν και πάλι ταυτίζεσαι, έχεις αναρωτηθεί ποτέ αν πίσω από όλο αυτό κρύβεται κάτι βαθύτερο ή προκύπτει απλά από την ανακούφιση που φέρνει η επιβίωση;

Fight or flight

Η αμυγδαλή, που είναι μια ομάδα νευρώνων στο κέντρο του εγκεφάλου, ελέγχει την αντίδρασή μας στον φόβο. Σε μια τρομακτική κατάσταση, η αμυγδαλή διεγείρει τον υποθάλαμο, που ενεργοποιεί δύο συστήματα στο ανθρώπινο σώμα, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και το θαλαμο-φλοιϊκό σύστημα. Τι κάνουν αυτά τα δύο; Πλημμυρίζουν τον οργανισμό με διάφορες ορμόνες και μας ωθούν σε μια «πάλη ή φυγή», ναι, το λεγόμενο fight or flight σύνδρομο.

Η αδρεναλίνη κρατάει το σώμα μας σε εγρήγορση. Αυξάνει τους καρδιακούς παλμούς ενώ η κορτιζόλη αυξάνει την πίεση του αίματος. Τα επίπεδα αίματος γύρω από τα ζωτικά όργανα διαστέλλονται, παρέχοντάς τους οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Το αποτέλεσμα είναι να παίρνουμε πιο γρήγορες αναπνοές ενώ όλος ο οργανισμός βρίσκεται σε ετοιμότητα να αντιδράσει.

Όπως εξηγεί η νευροεπιστήμονας του πανεπιστημίου του Bristoll, Dr Charlotte Lawrenson: «Παρόλο που έχουμε κατανοήσει ένα μεγάλο μέρος από το πώς λειτουργούν οι νευρώνες του εγκεφάλου απέναντι στον φόβο που καθορίζει τη συμπεριφορά μας, υπάρχουν πολλά ακόμη άγνωστα κεφάλαια που πρέπει να εξεταστούν».

Όταν είμαστε εκτεθειμένοι σε ένα απειλητικό περιβάλλον, σύμφωνα με τη Lawrenson, ενεργοποιούνται δύο τμήματα στον εγκέφαλο. Το πρώτο συνδέεται με την ταχύτητα και τη γρήγορη αντίδραση. Το δεύτερο συνδέεται με την επιβράδυνση κι έχει να κάνει με τη συνείδητη, τη λογική και τη μνήμη. Σε αυτό το σημείο, η απειλή που ενεργοποιεί τον φόβο, αναλύεται και μας επιτρέπει να καταλάβουμε κατά πόσο είμαστε εκτεθειμένοι σε έναν πραγματικό κίνδυνο.

Αν η απειλή είναι ρεαλιστική, ενεργοποιούνται κι άλλες περιοχές του εγκεφάλου που οδηγούν τον οργανισμό να αντιδράσει απέναντι στον κίνδυνο. Όταν όλο αυτό περάσει, όλη αυτή η ανάμνηση (από τον κίνδυνο) μεταφέρεται και αποθηκεύεται στον ιππόκαμπο.

Do you ever wonder why we enjoy scary movies, haunted houses, and creepy stories as entertainment? 👻 😱 @TAMULiberalArts professor Stephen Maren explains why we find putting ourselves in scary situations so alluring. https://t.co/ifdQxwWuGr

— Texas A&M University (@TAMU) October 30, 2020

Ο φόβος είναι ένα «αρχαίο» συναίσθημα και στον κινηματογράφο το έχουμε δει να έρχεται κατά πάνω μας πολλές φορές. Godzilla, The Terminator, 2001: A Space Odyssey. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Και μετά ήρθε το Contagion, που άρχισε να έχει τρομακτικές ομοιότητες με την εποχή του Covid, σκορπώντας στις ζωές μας λίγο παραπάνω (υπαρκτό) φόβο.

Σύμφωνα με μελέτη που έγινε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, διαπιστώθηκε ότι οι άνθρωποι που απολάμβαναν να βλέπουν θρίλερ και ταινίες τρόμου, ήταν ψυχικά πιο «δυνατοί» συγκριτικά με εκείνους που τα αποφεύγουν. Με κάποιον τρόπο, έχουν εκτεθεί σε παρόμοια σενάρια και ίσως χρησιμοποιούν αυτές τις εμπειρίες για να διαχειριστούν νέες, άγνωστες προκλήσεις, καταλήγουν οι ειδικοί.

Η απόλαυση που προκαλεί μερικές φορές ο φόβος, είναι «ένα είδος παιχνιδιού» που σε προετοιμάζει για όσα θα κληθείς να αντιμετωπίσεις παρακάτω. Προκειμένου να βρεθεί η βαθύτερη σύνδεση του φόβου με αυτή την ευχαρίστηση, ο ερευνητής Malmdorf-Andersen και η ομάδα του, από το Recreational Fear Lab του πανεπιστημίου Aarhus, μελέτησαν μια ομάδα συμμετεχόντων που πήγαν σε ένα στοιχειωμένο σπίτι, παίρνοντας μέρος σε μερικές τρομακτικές εμπειρίες.

Οι ερευνητές τους κινηματογράφησαν, μέτρησαν τους καρδιακούς τους παλμούς και τους ρώτησαν πώς νιώθουν σε μερικά σημεία κατά τη διάρκεια της εμπειρίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχει άμεση σύνδεση του φόβου και της απόλαυσης, προσφέροντας αυτό που λέγεται «ευφορία». Το σημαντικό είναι να γίνει ξεκάθαρο πως ο καθένας μας αντιδρά πολύ διαφορετικά απέναντι στον φόβο. Ο υπερβολικός φόβος μπορεί να οδηγήσει σε απόγνωση και δυσλειτουργία ενώ ο ελεγχόμενος τελικά μπορεί να προσφέρει ευχαρίστηση οπότε τρομάξτε ελεύθερα στο φετινό Halloween, (αλλά με μέτρο).