Η γενιά των ανθεκτικών στην πίεση εργαζόμενων μαμάδων - ή μήπως όχι;
Ελένη Μπεζιριάνογλου
8 Μαρτίου 2024
Παρά τις «υπέροχες φωτογραφίες» που διαιωνίζονται μέσω παραδοσιακών και σύγχρονων μέσων και προωθούν μια στρεβλή εικόνα εξιδανικευμένης μητρότητας, η αλήθεια είναι -και όσες έχουν κάνει παιδιά το ξέρουν- ότι η μητρότητα είναι ένα περίπλοκο και δύσβατο ταξίδι για κάθε γυναίκα, τόσο οργανικά όσο και ψυχολογικά. Το χειρότερο είναι ότι για κάποιον ανεξήγητο λόγο οι μαμάδες, αντί να δείχνουν κατανόηση μιας και γνωρίζουν εκ των έσω τις δυσκολίες, είναι συνήθως πολύ αυστηρές με τις άλλες μαμάδες. Λες και μόλις κάνεις παιδί μπαίνεις αυτόματα σε κάποιον αόρατο διαγωνισμό για το ποια το κάνει καλύτερα και ποια τα ανατρέφει πιο σωστά. Γίνεται shaming στις μαμάδες που δεν θηλάζουν, που επιστρέφουν γρήγορα (ή γενικώς) στη δουλειά, που δεν χρησιμοποιούν μεθόδους μοντεσόρι ή βιβλία ψυχολογίας για να κατανοήσουν τα παιδιά τους, που τολμάνε να πουν ότι έχουν διαλύσει τα νεύρα τους από την κούραση, την αϋπνία, τα κλάματα, τις ορμόνες.
Το postpartum αντιμετωπίζεται συχνά «ελαφριά τη καρδία» από το στενό και ευρύ περιβάλλον της νέας μαμάς η οποία χαρακτηρίζεται ως «υπερβολική», παρόλο που σύμφωνα με τα υπάρχοντα επιδημιολογικά στοιχεία για την Ελλάδα, το 50-85% των νέων μητέρων αναπτύσσουν μια ήπιας έντασης και παροδική μορφή επιλόχειας δυσφορίας (baby blues), που διαρκεί περίπου 2 εβδομάδες1.
Το εργασιακό περιβάλλον «τιμωρεί» τις γυναίκες με παιδιά -αλλά όχι τους άντρες. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι millennial γυναίκες είναι πιο μορφωμένες από τους συνομήλικους άνδρες και αποτελούν ισχυρή δύναμη στις επιχειρήσεις. Ωστόσο, εξακολουθούν να πληρώνονται λιγότερο, έρχονται τελευταίες και καταϊδρωμένες στη σειρά εργασιακής εξέλιξης (οι μαμάδες πάντα) και οι περισσότερες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την εργασία τους γιατί δεν υπάρχει επαρκής πρόνοια για τη φροντίδα των παιδιών -που να μην τους κοστίζει ολόκληρο το μισθό.
Έρευνα της Διανέοσις του 2019 αναφέρει: «Τώρα, σχεδόν καθολικά οι νεαρές γυναίκες αναμένουν να έχουν απασχόληση σε όλη τους τη ζωή (Goldin, 2006) αν και οι πολιτικές για την οικογένεια και τους εργοδότες έχουν μόνο εν μέρει προσαρμοστεί στις νέες φιλοδοξίες τους. Ούτε οι άνδρες-σύζυγοι-σύντροφοι έχουν πλήρως προσαρμοστεί. Παρότι συμμετέχουν περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν στην ανατροφή των παιδιών, στο μαγείρεμα και σε οικιακές εργασίες (Hook, 2006), εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλο χάσμα στην έμφυλη μη αμειβόμενη εργασία, ειδικά όταν αφορά πατέρες και μητέρες. Αυτή η άνιση εξέλιξη ωθεί πολλές γυναίκες να κάνουν δύσκολες επιλογές μεταξύ της δημιουργίας οικογένειας και καριέρας (Thévenon, 2009)».
Η γενιά των ανθεκτικών στην πίεση εργαζόμενων μαμάδων - ή μήπως όχι;
Η σύγχρονη γυναίκα έχει διεκδικήσει το δικαίωμα να έχει πολλαπλούς ρόλους και οι περισσότερες από εμάς παλεύουν καθημερινά να ανταπεξέλθουν σε όλους με την ίδια επιτυχία. Το καταφέρνουμε πάντα; Όχι. Γιατί συνεχίζουμε; Γιατί δεν μας επιτρέπεται να κάνουμε αλλιώς. Γιατί στα πρώτα σημάδια κούρασης ακούγονται σχόλια «χειραφέτηση μου θέλατε, τρεχάτε τώρα όλη μέρα» ή «γιατί δε μένεις σπίτι να μεγαλώσεις τα παιδιά σου;» ή «δεν μπορείς να τα έχεις όλα, διάλεξε».
Η δυσκολία μιας γυναίκας-μητέρας-εργαζόμενης να ανταπεξέλθει με την ίδια επιτυχία σε όλους τους ρόλους (ενώ διατηρείται πανέμορφη και με γυμνασμένο σώμα φυσικά) συνήθως δεν ερμηνεύεται από το περιβάλλον της ως ένδειξη για να της προσφέρει βοήθεια αλλά ως αδυναμία και ευκαιρία για σχόλια που μόνο καλό δεν κάνουν.
Τι αντίκτυπο μπορεί να έχει όλο αυτό στον ψυχισμό της; Η ψυχοθεραπεύτρια, Δρ. Άννα Κανδαράκη, εξηγεί γιατί οι σύγχρονες μητέρες οφείλουν να φροντίζουν πρώτα από όλους τον εαυτό τους, πώς μια γυναίκα θα καταλάβει ότι πρέπει να ζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού για την επιλόχειο και με ποιο τρόπο μπορούν να «οχυρωθούν» οι σύγχρονες μητέρες από την καθημερινή πίεση.
Για τη σύγχρονη γυναίκα κάθε επιλογή που αφορά τη μητρότητα είναι αφορμή για αυστηρή κριτική. Είτε μείνει σπίτι να μεγαλώσει τα παιδιά είτε επιστρέψει στη δουλειά, θα δεχθεί επικρίσεις. Πώς μπορεί να το διαχειριστεί αυτό;
Ας είμαστε δίκαιοι, όλοι έχουμε μεγαλώσει μέσα στην κριτική και τη σύγκριση. Ειδικά εμείς οι γυναίκες συχνά είμαστε οι πιο αυστηροί κριτές των άλλων γυναικών. Και είναι άδικο, διότι υπάρχει μια εξιδανίκευση της μητρότητας, σαν να μη δίνουμε πρώτα απ' όλα εμείς το δικαίωμα στη νέα μητέρα να δυσκολεύεται. Έχει μεγάλη σημασία να απελευθερώσουμε πρώτα τον εαυτό μας, «σπάζοντας» το ατυχές πρότυπο της «τέλειας μανούλας» που τα κάνει όλα υπέροχα και είναι πανευτυχής.
Η νέα μητέρα έχει πολλές διακυμάνσεις στο χτίσιμο αυτής της νέας μητρικής ταυτότητας και νοοτροπίας, όπως την ορίζει ο ψυχαναλυτής Daniel Stern, καθώς μαζί με τη νεα ζωή βιώνει και πένθος για δικές της απώλειες, όπως της ανεμελιάς και της δικής της παιδικότητας. Αντίστοιχα, πόσο σκληρή κριτική βιώνει και μια η γυναίκα που είναι στη διαδικασία της τεκνοποίησης, που η μητρότητα δεν ήρθε με φυσικό τρόπο και έχει μπει στον κυκεώνα της τεχνικής γονιμοποίησης μαζί με τη δική της εσωτερική και ψυχική πίεση να έχει να απολογηθεί γι' αυτό. Ας ξεκινήσουμε με το να σεβαστούμε την αγωνία της και να μην πληγώσουμε την μητρική της επιθυμία με σκληρές προτάσεις όπως «τώρα το θυμήθηκες;».
Η πρώτη αλλαγή σ' αυτή την κριτική θα έρθει με το να επιτρέψουμε πρώτα στον εαυτό μας και μετά στη διπλανή μας να χτίζει τη ζωή της χωρίς να πρέπει συνεχώς να απολογείται και κυρίως με το να εκπαιδεύσουμε τις κόρες μας να μη συγκρίνονται και να μην ανταγωνίζονται η μια την άλλη, να αγαπάνε τον εαυτό τους και το σώμα τους, να μην το καταπονούν παλεύοντας να μπουν σε «καλούπια». Η αλλαγή θα έρθει όταν αγαπήσουμε και αγκαλιάσουμε πραγματικά τη γυναικεία μας φύση.
«Η μητρότητα δεν έρχεται μόνο μέσα από μια εγκυμοσύνη. Η μητρότητα κρύβεται σε ό,τι αφοσιώνεσαι, όπου βάζεις φροντίδα, νοιάξιμο και ευθύνη», αναφέρετε στο βιβλίο σας «Τα χρώματα που εσείς μου μάθατε». Πώς μπορεί να οχυρωθεί συναισθηματικά μια γυναίκα που δεν έχει ή δε θέλει παιδιά, από την πίεση που της ασκεί ο κοινωνικός περίγυρος;
Υπάρχει τεράστιο ταμπού στο ζήτημα της μητρότητας, της ακούσιας και εκούσιας ατεκνίας. Πολύ πρόσφατα εισήχθη ο όρος «childfree» για να διαχωριστεί από το «childless» αντικαθιστώντας τη λήγουσα less που παραπέμπει σε έλλειμα, σε κενό και σε απουσία (πχ.homeless), σε free. Επιλέγω να μην επιθυμώ. Γυναίκες δυσκολεύονται να παραδεχτούν την απόλυτα φυσιολογική αμφιθυμία στο τεράστιο ζήτημα της μητρότητας ή ακόμα ακόμα και την μη επιθυμία. Νιώθουν μη φυσιολογικές και όχι άδικα, μιας και η βιβλιογραφία όντως επιβεβαιώνει ότι υπάρχει τέτοια αντίληψη για τις γυναίκες που δεν έχουν παιδιά. Αν δεν μπορούν χαρακτηρίζονται απελπισμένες, εάν δε θέλουν αντίστοιχα εγωίστριες και διαταραγμένες. Κάτι που βεβαίως δεν επιβεβαιώνεται ούτε βιβλιογραφικά ούτε μέσα από την κλινική εμπειρία. Καμία στατιστικά σημαντική διαφορά δεν εντοπίζεται σε ζητήματα ψυχοπαθολογίας σε γυναίκες με ή χωρίς παιδιά.
Σε ένα απόσπασμα στο βιβλίο μου αναφέρω από τη μία, μια σκληρή μητέρα που όμως τελικά δε βίωνε ουσιαστικά τη μητρότητα και από την άλλη μια άτεκνη δασκάλα που μοίραζε φροντίδα, νοιάξιμο, αγάπη, ευθύνη και τρυφερότητα στα παιδιά της γειτονιάς. «Μάνα δεν ήταν κανενός.. ή μήπως ήταν όλων;»
Θα πρέπει να αρχίσει μια ουσιαστική εκπαίδευση τόσο σε γυναίκες αλλά και σε άντρες για να αρχίσουν σταδιακά να «σπάνε» τα έμφυλα στερεότυπα για το τι πρέπει να κάνει μια γυναίκα το σώμα της και τελικά τη ζωή της. Είναι απόλυτα προσωπική επιλογή μιας γυναίκας να μην επιθυμεί τη μητρότητα ή να επιλέξει να τη βιώσει με άλλο τρόπο. Ας επιτρέψουμε στον καθένα να τη βιώσει, αν και με τον τρόπο που ο ίδιος επιλέγει, γιατί ξέρετε, δεν υπάρχει καθολική ευτυχία, ο καθένας τη φτιάχνει με τα δικά του υλικά.
Στερεότυπα και ενοχές, οι συνοδοιπόροι της σύγχρονης γυναίκας
Πιστεύετε ότι η εξιδανικευμένη εικόνα της μητρότητας που διαιωνίζεται στις δυτικές κοινωνίες προσθέτει επιπλέον πίεση στις μητέρες; Από την εμπειρία σας, οι γυναίκες αναγνωρίζουν την καθημερινή πίεση του να ανταπεξέλθουν σε πολλαπλούς ρόλους ταυτόχρονα ή μένουν στο να νιώθουν ανασφάλεια και ενοχές;
Η γυναίκα του σήμερα καλείται να είναι ένα «πολυεργαλείο», ένας ελβετικός σουγιάς που τα κάνει όλα και συμφέρει, δεν γκρινιάζει, δεν ζητά και δεν επιθυμεί. Μια πολυμηχανή που «βολεύει». Πάρα πολλοί ρόλοι: σύζυγος, μητέρα, εργαζόμενη και μέσα σε όλα να καταφέρνει να διατηρείται και αιώνια νέα και όμορφη.
Από την άλλη, θέλω να είμαι δίκαιη, αισθάνομαι ότι συγκριτικά με το παρελθόν, όλο και περισσότερο άνδρες και γυναίκες θέλουν να πηγαίνουν χέρι χέρι και στο κομμάτι της γονεϊκότητας. Σιγά σιγά όμως τα πρότυπα αλλάζουν, και αυτό ξεκινάει με προσωπική επεξεργασία ανάμεσα σε αυτό που έχουμε μάθει και αυτό που τελικά θέλουμε εμείς να χτίσουμε. Η μαγική λέξη λέγεται απενοχοποίηση και πιο συγκεκριμένα απενοχοποίηση της επιθυμίας. Να επιτρέψω στον εαυτό μου να διαφοροποιηθεί από το δικό του οικογενειακό πρότυπο. Να ανακαλύψω τι είναι αυτό που εμένα μου ταιριάζει, που εμένα με κάνει χαρούμενη.
Δεν υπάρχει τίποτα λάθος σε μια γυναίκα που είναι μητέρα, σύζυγος, επαγγελματίας, όλα μαζί , ένα απ' όλα ή τίποτα απ' όλα, αρκεί να το έχει επιλέξει. Η επιλογή είναι η βασική προϋπόθεση της χαράς. Να νιώθω ότι αυτό που κάνω το έχω επιλέξει και δε μου το έχουν επιβάλει. Η μόνη διαφορά ανάμεσα στο «κάνω έρωτα» και στον βιασμό είναι ότι το ένα το έχω επιλέξει και το άλλο μου το έχουν επιβάλει. Το ένα είναι απόλαυση, το άλλο τραύμα. Το σημαντικό, λοιπόν, δεν είναι τι κάνω και πόσους ρόλους έχω ή πόσο καλά τα καταφέρνω, είναι πώς το κάνω και το πώς το κάνω εξαρτάται από το εάν το έχω επιλέξει ή όχι. Δεν έχει καμία σημασία εάν μια γυναίκα τα κάνει όλα εξαιρετικά αν δεν είναι χαρούμενη.
Είναι εγωιστικό να θέλει χρόνο μια γυναίκα για τον εαυτό της όταν έχει παιδί/α;
Όχι μόνο δεν είναι εγωιστικό, είναι προϋπόθεση της καλής μητρότητας. Φροντίζουμε το παιδί μας γιατί είναι ό,τι σημαντικότερο έχουμε. Μη συνειδητοποιώντας ότι για εκείνο πάλι είμαστε εμείς. Αν ως γονιός δεν προσέχεις τον εαυτό σου, ζώντας μέσα στην ανοχή και την υπομονή το ίδιο θα εκπαιδεύσεις και το παιδί σου να κάνει για τον εαυτό του. Θυμηθείτε ότι φροντίζω σημαίνει φροντίζω για την αυτονομία του άλλου. Εμείς μπερδευόμαστε και νομίζουμε ότι φροντίδα σημαίνει αναλαμβάνω τον άλλο, θυσιάζομαι, βάζω τον εαυτό μου στην άκρη. Γι αυτό και η Ελληνίδα μητέρα έχει μάθει να φροντίζει αλλά όχι να φροντίζεται. Να φροντίζω αλλά όχι να φροντίζομαι. Και αυτή η νοοτροπία της θυσίας και αντίστοιχα της ενοχής μεταφέρεται διαγενεακά.
Φρόντισε πρώτα εσένα και μετά τους άλλους
Η επιλόχειος είναι μια δύσκολη συναισθηματικά περίοδος για πολλές γυναίκες. Πώς μπορεί να καταλάβει κάποια πότε χρειάζεται βοήθεια από ειδικό;
Πόση σημασία έχει να ανοίξει και αυτό τεράστιο κεφάλαιο, της μητρότητας και της ψυχικής υγείας της γυναίκας κατά την περιγεννητικη περίοδο. Έχω τη χαρά να είμαι ιδρυτικό μέλος μαζί με τον καθηγητή Γιάννη Ζέρβα στην Εταιρεία Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας, όπου συναντούμε γυναίκες που εμφανίζουν δυσκολίες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και κατά τους πρώτους μήνες μετά τη γέννα.
Έχει νόημα αρχικά να κατανοήσουμε ότι είναι μια περίοδος ιδιαίτερα περίπλοκη, με πολλές αλλαγές, τόσο βιολογικά και ορμονικά όσο και συναισθηματικά για τη νέα μητέρα. Είναι μέσα στο φάσμα του φυσιολογικού να αισθάνεται κάποιες φορές κούραση, άγχος και αγωνία αν θα καταφέρει να ανταπεξέλθει στο νέο της ρόλο. Από την άλλη, αν τα συμπτώματα είναι έντονα όπως απόγνωση, αποστροφή, δυσκολία σύνδεσης με το μωρό και παρ' όλη τη σωματική κόπωση εντοπίζονται σημαντικές διαταραχές στον ύπνο τότε θα πρέπει να ζητήσει βοήθεια από τον ειδικό. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η επιλόχειος κατάθλιψη είναι μια ψυχική διαταραχή που θεραπεύεται αρκεί να μην την υποτιμήσουμε.
Κατά τη γνώμη σας, ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να θυμούνται οι μητέρες;
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη δύναμη από την ελευθερία. Σημαντικό είναι φροντίσουμε πρώτα οι ίδιες να είμαστε ελεύθερες για να μάθουν και τα παιδιά να είναι ελεύθερα αντίστοιχα. Να πατάνε στα δικά τους τα πόδια για να μπορούν να είναι ελεύθερα να επιλέγουν τη ζωή τους.
Τέλος να θυμόμαστε να μην αναζητούμε την χαρά παθητικά από τον άλλο. Το κάνουμε αυτό το λάθος οι γυναίκες, θέλουμε ο άλλος να μας έχει χαρούμενες, ίσως γιατί μέσα μας δεν έχουμε μάθει να μας διαβάζουμε, να καταλαβαίνουμε εμείς τι είναι αυτό που θέλουμε, γιατί κάποιος δεν έδωσε χώρο στις κοριτσίστικες επιθυμίες μας και έχουν μείνει ανεκπλήρωτες. Μπερδευόμαστε και αυτοπροσδιοριζόμαστε, ποιες είμαστε και τι θέλουμε, μέσα από τη σύγκριση, χωρίς να καταλαβαίνουμε ότι κάνουμε ό,τι ακριβώς μας έχει πληγώσει σαν μικρά παιδιά. Μας ξεχνάμε.
Ας αρχίσουμε λοιπόν με το να μιλήσουμε γλυκά στο μικρό – ίσως ακόμα παραπονεμένο-κορίτσι μέσα μας. Το γράφω στο βιβλίο μου με μια πρόταση... Να μάθουμε να είμαστε αδιάβροχες και αυτοεπαναφορτιζόμενες.
1 Με στοιχεία από τον Οργανισμό Φαιναρέτη.
Η Άννα Κανδαράκη, είναι κλινική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια, διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αριστούχος του πανεπιστημίου Paris V Rene Descartes της Σορβόννης. Έχει μεταπτυχιακό στην Κλινική Ψυχολογία, με ειδίκευση στη ψυχοπαθολογία παιδιού, εφήβου και ενήλικα. Είναι μέλος του European Family Therapy Association (EFTA) και της Ελληνικής Εταιρείας Συστημικής Θεραπείας (ΕΛΕΣΥΘ). Διδάσκει σε μεταπτυχιακά τμήματα της Ιατρικής Σχολής Αθηνών και έχει εργαστεί ως Επικεφαλής Ψυχολογικού Τμήματος σε γενικά νοσοκομεία, ιδρύματα και ψυχιατρικές κλινικές. Ειδικεύεται στην Συστημική Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία. Αναλαμβάνει ενήλικες, οικογένειες και ζευγάρια που αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε όλο το φάσμα της ψυχοπαθολογίας, καθώς και δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει ο καθένας είτε εξαιτίας κάποιας χρόνιας νόσου, είτε επειδή βρίσκεται μπροστά σε σημαντικές αλλαγές και αποφάσεις της ζωής του.
Ακολουθήστε το jenny.gr στο google news και μάθετε τα πάντα γύρω από τη διατροφή, τη γυμναστική, το σεξ και την ψυχική υγεία.
