Μπορεί κάποιος να πλήττει με την ευτυχία;

Κατά το πρώτο μισό εικοστού αιώνα, συγγραφείς όπως ο Άλντους Χάξλευ ή ο Τζορτζ Όργουελ εισχώρησαν στον κόσμο των δυστοπιών, δημιουργώντας φουτουριστικά μυθιστορήματα όπου οι άνθρωποι έχαναν την ελευθερία τους για να γίνουν μέρη ενός κοινωνικού μηχανισμού ο οποίος απαγόρευε, παρακολουθούσε, χειραγωγούσε, αλλά όμως ως αντάλλαγμα παραχωρούσε μια υποτιθέμενη ευτυχία.

Στα τέλη του εικοστού αιώνα, οι αδελφοί Γουτσόφσκι ακολούθησαν τις δυστοπίες αυτές των αρχών του ίδιου αιώνα με την ταινία τους Τhe Matrix. To The Matrix παρουσιάζει έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι ζουν μια ζωή που δεν είναι αληθινή αλλά εικονική προσομοίωση.

Οι άνθρωποι υπάρχουν για τις μηχανές, είναι η πηγή ενέργειας που αυτές χρειάζονται για να επιβιώσουν. Και, για να παράγουν οι άνθρωποι αυτή την ενέργεια, πρέπει να ζουν, ή τουλάχιστον να νομίζουν ότι ζουν, μια ζωή.

Το περίεργο είναι, όπως βεβαιώνει μια μηχανή, ο πράκτορας Σμιθ, ότι οι άνθρωποι δεν ανταποκρίνονται θετικά πιστεύοντας ότι ζούσαν μια ζωή τέλεια, ευτυχισμένη, χωρίς προβλήματα, και τελικά πέθαιναν.

Έπρεπε να αναδημιουργήσουν έναν κόσμο με κακοτυχίες, συγκρούσεις, διαφωνίες και προβλήματα ώστε οι άνθρωποι να επιζήσουν. Με αυτό τον τρόπο, οι αδελφοί Γουατσόφσκι θέτουν ένα ερώτημα που έχει προκαλέσει πολλή σκέψη στο διάβα της ιστορίας: Γιατί ο άνθρωπος δεν αντέχει να είναι πάντα ευτυχισμένος κι ωστόσο αναζητάει συνεχώς την ευτυχία και απαιτεί αυτή να είναι διαρκής;

Το παράδοξο αυτό, που και ο Έσσε συμπεριλαμβάνει στον στοχασμό του, ο Ρουσσό το εντάσσει στο έργο του Ιουλία ή η νέα Ελοίζα, όπου σε κάποια επιστολή διαβάζει κανείς: «Δε βλέπω γύρω μου τίποτε άλλο από κίνητρα για ευχαρίστηση, κι όμως δεν είμαι ευχαριστημένη […] είμαι υπερβολικά ευτυχής και πλήττω».

Μπορεί κάποιος να πλήττει με το να είναι ευτυχισμένος; Είναι η ευτυχία ή η μονοτονία αυτή που μας δείχνει ότι κάτι δεν πάει καλά;

Έχει αποδειχτεί ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ούτε δυστυχισμένος ούτε ευτυχισμένος  για πάντα. Για παράδειγμα, υπάρχει αυτός που θεωρεί ότι όποιος κερδίζει το λαχείο πρέπει να νιώθει ευτυχισμένος. Όμως το συναίσθημα αυτό δε διαρκεί για πάντα. Γιατί, όσα προβλήματα και να του λύσει το λαχείο, θα βγουν άλλα, που δεν είχε πριν.

Με λίγα λόγια, η ευτυχία μπορεί να είναι μόνο παροδική. Το καλό νέο είναι ότι και η δυστυχία είναι παροδική.

Ο Γάλλος φιλόσοφος Πασκάλ Μπρυκνέρ τονίζει ότι η κοινωνία έχει δημιουργήσει ένα μόνιμο αίτημα ευτυχίας. Στο βιβλίο του Η αέναη ευφορία επισημαίνει ότι μοιάζει σαν να μας αναγκάζουν να είμαστε ευχαριστημένοι, να δείχνουμε τη χαρά μας, να κρύβουμε τη δυστυχία. Η φράση «Να είστε ευτυχισμένοι» μετατρέπεται σε εντολή, σε δάχτυλο κατήγορου που δείχνει όποιον δεν το κατορθώνει.

Ο άνθρωπος είναι εκτεθειμένος σε ανατροπές και σκαμπανεβάσματα, σε μεταβλητές συνθήκες. Έχει ανάγκη να προχωράει, να κινείται, να αποφασίζει.

Και η ανάγκη αυτή συνεπάγεται επίσης χωρισμούς, εγκατάλειψη, πόνο. Όπως υποστηρίζει ο βουδισμός, ο πόνος αποτελεί κομμάτι της ζωής. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε στιγμές πόνου, χωρισμού, αλλά πρέπει να εκτιμάμε αυτό που έχουμε. Ο Μπερνάρ λε Μποβιέ ντε Φοντανέλ έλεγε πως «το να περιμένει κανείς τη μεγάλη ευτυχία είναι εμπόδιο για την ίδια την ευτυχία».

Μετά τη μακρά πορεία του σε αναζήτηση της σοφίας και της ευτυχίας, ο Σιντάρτα καταφέρνει να βρει την ενότητα να γίνει ένα με τον εαυτό του και να έχει εσωτερική ειρήνη πλάι σ΄ένα ταπεινό ποτάμι.

Κι όπως ο Σιντάρτα βρίσκει την ολοκλήρωση πλάι σ΄ένα ποτάμι, μακριά από πλούτη, διαλογισμούς και τελετουργίες που έχει μάθει, έτσι και εμείς μπορούμε να βρούμε την ευτυχία γραπωμένοι από τη στιγμή εδώ και τώρα.

Πηγή: Ο Έρμαν Έσσε παραδίδει «66 μαθήματα καθημερινής σοφίας».