#ElizaSociety: Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά από το σπίτι

11 Ιανουαρίου 2022

Μία συνέντευξη με τη Δρ. Νιόβη Μιχαλοπούλου, Κλινική Ψυχολόγο & Ψυχοθεραπεύτρια από το ΕΛΙΖΑ – Σωματείο Ενάντια στην Κακοποίηση του Παιδιού.

Οι ειδικοί μας το επιβεβαιώνουν. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση πρέπει να ξεκινά από το σπίτι και να συνεχίζεται στο σχολείο. Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν το σώμα τους και βάσει αυτής της γνώσης, να ενδυναμώνουν και να αποφεύγουν πράξεις και πρακτικές που μπορεί να αποδειχθούν επισφαλείς για την υγεία και τη ζωή τους. Και όμως οι γονείς αρνούμαστε να αναλάβουμε αυτόν τον σπουδαίο ρόλο… και όχι αναίτια.

Τι είναι αυτό που μας κάνει απρόθυμους να μιλήσουμε στα παιδιά μας για το σεξ;

Ας ξεκινήσουμε με τη δική μας ιστορία. Ποιος μας μίλησε για το σεξ όταν ήμασταν παιδιά; Πιθανότατα κανείς. Δεν έχουμε αυτή την εμπειρία ως «πληροφορία» για να μας καθοδηγήσει. Τουλάχιστον, οι περισσότεροι από εμάς. Στην ηλικία που είμαστε πλέον γονείς, ο καθένας από εμάς έχει δημιουργήσει τη δική του σχέση με το σώμα του και τη σεξουαλικότητα του, σχέση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κάποιες φορές ανώριμη, ανεπεξέργαστη ή και δυστυχής, επιβαρυμένη με ταμπού και ενίοτε τραυματικές εμπειρίες. Επιπλέον, καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά μας μεγαλώνουμε και εμείς, και εξελίσσεται και η δική μας σεξουαλικότητα. Έτσι συχνά η δική μας ασάφεια σχετικά με το τι πιστεύουμε αλλά και η έλλειψη σχεδίου ή μιας σαφής ιδέας για το τι, πώς και πότε θα πρέπει μιλήσουμε σχηματίζουν ένα τεράστιο βουνό που πρέπει να υπερπηδήσουμε, προκειμένου να μιλήσουμε στα παιδιά μας για το σεξ. Χρειάζεται να «ξεμπλοκάρουμε», να ξεπεράσουμε τις αναστολές και τους ενδεχόμενους φόβους μας, μήπως μία συζήτηση γύρω από το σεξ δώσει στο παιδί μας την άδεια να νιώσει άνετα με αυτό και να το επιχειρήσει ή μήπως δεν είμαστε έτοιμοι να δώσουμε απαντήσεις σε πιθανά ερωτήματα των παιδιών, όπως για παράδειγμα «γιατί κάνουμε σεξ». Τι θα απαντούσαμε άραγε σε αυτό;

Πώς μπορούμε να υπερπηδήσουμε τα εμπόδια και να αναλάβουμε εμείς πρώτοι τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας;

Θέλει συνειδητή προσπάθεια. Ωστόσο, υπάρχουν και ορισμένα μικρά tips που μπορεί να κάνουν τη συζήτηση πολύ πιο εύκολη. Καταρχάς ξεκινήστε νωρίς. Παρουσιάστε το θέμα όταν τα παιδιά σας είναι μικρά, στην ηλικία που απορροφούν τα πάντα. Επίσης, πάρτε την πρωτοβουλία εσείς για να ανοίξετε την κουβέντα. «Είδες πόσο μεγαλώνει η κοιλιά της μαμάς του Πέτρου; Αυτό συμβαίνει επειδή έχει ένα μωρό. Ξέρεις πώς μπήκε το μωρό μέσα της;». Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να έχετε «πρόχειρη» μία έτοιμη φράση για τις δύσκολες ερωτήσεις ή για τις άβολες στιγμές, όπως: «Αυτή είναι μία καλή ερώτηση. Θέλω λίγο χρόνο να το σκεφτώ για να σου δώσω μία σωστή απάντηση». Ορισμένες στιγμές, θα μπορούσαν να εξομαλύνουν την όποια δύσκολη κατάσταση για να μπορέσουμε πιο «χαλαρά» να μιλήσουμε για αυτό. Για παράδειγμα, όταν μεταφέρουμε το παιδί μας με το αυτοκίνητο όπου το βλέμμα μας είναι στραμμένο προς τον δρόμο και όχι το παιδί, αλλά και εμείς, δε νιώθουμε το «βάρος» της οπτικής επαφής. Μια τελευταία συμβουλή: Να είστε θετικοί! Συχνά επικεντρωνόμαστε στις αρνητικές συνέπειες του απροστάτευτου σεξ. Η σεξουαλικότητα τους είναι ένα δώρο, και η έκφραση της με υπεύθυνο τρόπο, είναι ένα σημαντικό μέρος μιας ενήλικης σχέσης.

Πότε ξεκινάμε τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση;

Όσο πιο νωρίς τόσο πιο καλά! Στα παιδιά μιλάμε ανοικτά για το σώμα τους από τότε που ξεκινάμε να τους αναφέρουμε λέξεις για κάθε τι που βλέπει και αγγίζει γύρω του αλλά και στο σώμα του. Έτσι ακριβώς όπως του αναφέρουμε τη λέξη γόνατο, μαλλιά, μπάλα, ποτήρι, του λέμε τη λέξη αιδοίο, όρχεις, πέος. Η αναφορά όλων των οργάνων του σώματος με την «ορθή» λέξη, δηλώνει ευθέως στο παιδί ότι δεν έχουμε κανέναν λόγο να νιώθουμε «άβολα» για κανένα σημείο του σώματος μας. Δεν έχουμε κανέναν απολύτως λόγο να «καμουφλάρουμε» κάποια σημεία του σώματος μας ονοματίζοντας τα με λέξεις όπως «πουλάκι», «τζιτζί», ακριβώς επειδή εμείς νιώθουμε «βρισιά» μία απολύτως «καθαρή» λέξη. Αν δεν αναφερόμαστε «σωστά» στο παιδί μας για όλα τα όργανα του σώματος του, και φυσικά και για αυτά που «εμπλέκονται» στη σεξουαλική του ζωή, τότε καθώς το σώμα τους θα ωριμάζει, θα σχηματίζουν για αυτό σκέψεις που συνάδουν με τη ντροπή ή τη «βρωμιά». Εμείς, όταν ήμασταν παιδιά, μάθαμε ότι κρύβουμε τις λέξεις του σώματος μας που συνδέονται με το σεξ. Μάθαμε ότι είναι λέξεις που συνιστούν ντροπή και που δεν πρέπει να τις λέμε. Αυτό δεν προάγει την υγιή σεξουαλικότητα. Επιπλέον, πρέπει να μάθουμε από πολύ νωρίς στα παιδιά μας να κρατάνε καθαρό το σώμα τους και να το φροντίζουν, όπως φροντίζουν και τη διατροφή του;. Όπως αναφερόμαστε στα φρούτα και στα λαχανικά, έτσι πρέπει να τους λέμε πώς να περιποιούνται και να φροντίζουν την υγιεινή του σώματος τους. Μπορεί να μην έχουν ποτέ σεξουαλική επαφή, αλλά θα πρέπει πάντα να φροντίζουν το σώμα τους.

Ποια είναι η ιδανική ηλικία για να μιλήσουμε στο παιδί μας για το σεξ;

Από τη στιγμή που το παιδί μας ξεκινά να μιλάει, μιλάμε και εμείς. Όσο πιο νωρίς ηλικιακά είναι για το παιδί, τόσο πιο εύκολο είναι για εμάς να το διδάξουμε. όπως τους μαθαίνουμε να μην πειράζουν τις πρίζες πριν πάθουν ηλεκτροπληξία, ή να περνάνε με πράσινο ανθρωπάκι το φανάρι πριν τους χτυπήσει αυτοκίνητο, έτσι πρέπει να τους μάθουμε το σώμα τους, τις σχέσεις και τη σεξουαλικότητα τους, ανάλογα με τη φάση της ζωής τους. Είναι πολύ σημαντικό οι κουβέντες αυτές να συνεχίζονται και να εξελίσσονται όσο το παιδί μεγαλώνει και να ξεκινούν πολύ πριν ξεκινήσουν οι ορμονικές αλλαγές της εφηβείας με τις «δυσκολίες» τους και τις «άμυνες» τους. Αν δεν έχετε ξεκινήσει να τους μιλάτε από νωρίς, αδράξτε την ευκαιρία στα 8 τους χρόνια, όταν είναι αρκετά μεγάλα για να κατανοήσουν, αλλά όχι αρκετά κυνικά για να αντιδράσουν. Στην ηλικία των 8 ετών, έχουν πραγματικό ενδιαφέρον χωρίς να ντρέπονται και χωρίς να έχουν πολλές προκαταλήψεις. Όταν μπούνε πια στην εφηβεία, η δουλειά μας ίσως γίνεται πιο δύσκολη, αν έως τότε δεν έχουμε μιλήσει και χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης και ανοικτής επικοινωνίας γύρω από το σεξ. Η ντροπή και η δική μας και η δική τους είναι στα ύψη και τα παιδιά μας πιθανόν να έχουν ήδη λάβει πληροφορίες από αλλού. Οι έφηβοι νομίζουν ότι ξέρουν τα πάντα και φοβούνται να αποκαλύψουν την άγνοιά τους. Παρόλα αυτά έχουν πολλά να μάθουν από εμάς.

Θα πρέπει από τη μια να δεχτούμε ότι δε θέλουν να μας μιλήσουν. Τα παιδιά στην εφηβεία χρειάζονται τον ιδιωτικό τους χώρο και την ευκαιρία να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις, αλλά είναι σημαντικό να ξέρουν ότι έχουν την υποστήριξή μας όταν την χρειάζονται.

Ωστόσο, σιγουρευτείτε ότι ξέρουν από που μπορούν να μάθουν αυτά που πρέπει να μάθουν. Υπάρχουν καταπληκτικές πηγές στο διαδίκτυο, ειδικές για εφήβους, που κάνουν τη δουλειά μας πιο εύκολη. Επιπλέον, επικοινωνήστε κάποια βασικά σημεία όπως για το σεξουαλικό συλλογισμό (στο σεξ παίρνουμε διαρκώς αποφάσεις που πρέπει να έχουμε σκεφτεί εκ των προτέρων), τη σεξουαλική ασφάλεια και απόλαυση και τη σεξουαλική συναίνεση. Το βασικό μας μήνυμα είναι ότι το απολαυστικό σεξ είναι το υπεύθυνο, αμοιβαίο, ασφαλές και συναινετικό σεξ.

Υπάρχουν και άλλοι τρόποι να τους καθοδηγήσουμε σωστά, χωρίς να έρθουμε σε δύσκολη θέση, και εμείς και εκείνα. Θα μπορούσαμε να τους προτείνουμε να δούνε κάποια σειρά που εγκρίνουμε – όπως το Modern Family ή το Sex Education -ή να διαβάσουν σχετικά βιβλία ή και να πλοηγηθούν σε ασφαλή Links με πλούσιο, επιστημονικό υλικό για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, που προσεγγίζει τα παιδιά αυτής της ηλικίας, «μιλώντας» στη δική τους γλώσσα.

Είναι υποχρέωση του σχολείου ή των γονιών να μιλήσουν στο παιδί για το σεξ;

Η διαπαιδαγώγηση ξεκινά από το σπίτι και συνεχίζεται στο σχολείο, όπως άλλωστε κάθε τι που σχετίζεται με την ανατροφή του παιδιού. Στο σπίτι μαθαίνουμε σωστούς τρόπους, όρια, συνέπεια και αυτές οι «αρετές» συνεχίζουν να διδάσκονται και στο σχολείο. Δεν είναι δυνατόν λοιπόν να προσπαθούμε να «χτίσουμε» ολοκληρωμένες προσωπικότητες, παραλείποντας τη σεξουαλική αγωγή. Ούτε στο σπίτι, ούτε στο σχολείο. Στη χώρα μας η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση έχει παραμείνει στα χαρτιά, ενώ την ίδια στιγμή εμφανίζουμε υψηλό ποσοστό εκτρώσεων (η Ελλάδα εμφανίζει το μεγαλύτερο ποσοστό εκτρώσεων στην Ευρώπη και το τρίτο στον κόσμο, με περίπου 250.000 ετησίως, σύμφωνα με στοιχεία του 2019). Το να μάθουν τα παιδιά, από τη μικρή ήδη ηλικία, το σώμα τους, τη λειτουργία και τις ανάγκες του, δεν τα οδηγεί πιο γρήγορα στο σεξ, αλλά τα οδηγεί εκεί με ασφάλεια. Η «αδυναμία» των γονιών να μιλήσουν για αυτό, η «απουσία» της διδασκαλίας του στο σχολείο και η υπερ-πληροφόρηση και πάρα-πληροφόρηση που έχουν τα παιδιά για το σώμα τους και για το σεξ, μέσα από «επικίνδυνα» κανάλια επικοινωνίας ή μέσα από σκηνές πορνογραφικού περιεχομένου, διακινδυνεύουν τη σεξουαλική και ψυχική υγεία των εφήβων.

Πόσο επικίνδυνη είναι η πορνογραφία και πότε ξεκινά να συνιστά απειλή για τα παιδιά;

Τα παιδιά «αναζητούν» να βρουν απαντήσεις γύρω από τη σεξουαλικότητα τους και όσο εμείς δεν τους δίνουμε απαντήσεις, εκείνα βρίσκουν άλλα «κανάλια» που τα «ενημερώνουν» προσφέροντας τους ανακριβείς, διαστρεβλωμένες και επικίνδυνες πληροφορίες. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, στις σκηνές πορνογραφικού περιεχομένου υποβάλλονται τα παιδιά ήδη από τα 11 τους. Εάν υπολογίσουμε ότι ο άνθρωπος ωριμάζει σεξουαλικά στα 25 του περίπου χρόνια, αντιλαμβανόμαστε πόσο πρώιμη και φυσικά λανθασμένη είναι αυτή η έκθεση. Τα παιδιά εθίζονται σε σκηνές πορνογραφικού περιεχομένου και αποχτούν εντελώς λανθασμένη εικόνα για το σώμα τους και τον τρόπο που λειτουργεί, για τις σχέσεις και το σεξ. Οι γυναίκες συνδέουν το σεξ με «τέλεια» σώματα και «ιδανικές» αναλογίες, ενώ είναι πάντα πρόθυμες και έτοιμες «να υπηρετήσουν» τις ανάγκες των ανδρών, ενώ οι άνδρες εμφανίζονται με υπερμεγέθη πέη και υπερβολικές αντοχές. Το σεξ δεν εμπλέκει κανένα συναίσθημα και δεν ενυπάρχει η έννοια της συγκατάθεσης και της ασφάλειας. Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας, δημιουργεί στους εφήβους λανθασμένες προσδοκίες ή και αντιστοίχως απογοητεύσεις γιατί ενδεχομένως το δικό τους προφίλ να μην ταυτίζεται με την εικόνα που βλέπει. Η έκθεση σε πορνογραφικό υλικό οδηγεί στη σεξουαλική δυσλειτουργία, σε βίαιες συμπεριφορές, σε επικίνδυνες σεξουαλικά σχέσεις. Επιπλέον, η πορνογραφία είναι αποδεδειγμένα εθιστική όσο και η κοκαΐνη, όπου και τα δύο ανεβάζουν στιγμιαία την ηδονή και μειώνουν συνεχώς το αίσθημα πληρότητας και ευτυχίας.

Θα άξιζε να ξεκινήσουμε μία συζήτηση με έναν έφηβο ή μία έφηβη, θέτοντας τους την απλή ερώτηση: Ποιοι είναι οι 3 κανόνες του σεξ. Ακόμη και εάν η κόρη ή ο γιος μας υποστηρίζουν ότι γνωρίζουν για το σεξ και δε θέλουν να μιλήσουνε μαζί μας για αυτό, η ερώτηση αυτή, που ενδεχομένως να μην μπορεί να απαντηθεί, μπορεί να σταθεί αφορμή για συζήτηση.

Οι 3 κανόνες του σεξ είναι: «Συναίνεση, Ασφάλεια, Απόλαυση». Το καλό σεξ είναι το συναινετικό σεξ, αυτό που δε μας εκθέτει σε κινδύνους και σίγουρα το απολαυστικό, αυτό που μας αφήνει μία αίσθηση πληρότητας ή και στιγμών ευτυχίας.

Για να ξεκινήσει η κουβέντα:

Προτεινόμενα βιβλία:

Βιβλία για γονείς

Ας μιλήσουμε για το σεξ, Ρόμπι Χ. Χάρρις, Πατάκης (είναι για τους εφήβους αλλά πολύ χρήσιμο για εμάς)
Μιλώντας για το σεξ στην κόρη μου, Vincent, Jean – Didier, Εκδόσεις Πατάκη
Μιλώντας για το σεξ σήμερα», των Σαλίμα Νουν και Μεγκ Χίγκλινγκ, εκδ. Κάκτος

Προσχολικά

Κουβεντιάζοντας για το σεξ με τα μικρά μας παιδιά, Τζιουν Μόρρις, εκδόσεις Θυμάρι
Τα μωρά δεν τα φέρνει ο πελαργός, Χάρρις Χ. Ρόμπι, εκδόσεις Πατάκης
Ο Περ, η Ίντα και το μικρούτσικο, Φαγκερστρεμ Γκρέτε, εκδόσεις: Ηράκλειτος

5-8 ετών

Το πρώτο μου βιβλίο για το σεξ. Επιμέλεια: Αλεξάνδρα Καππάτου, Εκδόσεις Μίνωας
Κουβεντιάζοντας για το σεξ με τα μικρά μας παιδιά, June Morris, Εκδόσεις Θυμάρι
Εγώ τι είμαι; Οσκάρ Μπρενιφιέ, Καστανιώτης
Αγόρια, Κορίτσια & η Επιστήμη του Σώματος, της Μεγκ Χίγκλινγκ (εκδ. Κάκτος), για νεαρούς αναγνώστες.

8 ετών και πάνω

Κάτι αλλάζει… Ένας διαφορετικός οδηγός γύρω από τη σεξουαλικότητα, Ζεπ & Ελέν Μπρυλλέρ, Πατάκης

11 ετών και πάνω

Σεξ και συναίσθημα-ειλικρινείς απαντήσεις για τον έρωτα και λοιπά, Kolet Janssen, Κάτοπτρο
Ας μιλήσουμε για το σεξ, Ρόμπι Χ. Χάρρις, Πατάκης
Κουβεντιάζοντας για το Σεξ με τα Παιδιά μας της Εφηβείας, Τζιουν Μόρρις, Θυμάρι
Μεγαλώνω και ρωτάω για το σεξ, Τζοάννα Κόουλ, Μοντέρνοι Καιροί
Το αγόρι στην εφηβεία, Sylvia Schneider, Πατάκης
Το κορίτσι στην εφηβεία, Sylvia Schneider, Πατάκης

Ιστοσελίδα

Μια εξαιρετική ιστοσελίδα για μικρότερα και μεγαλύτερα παιδιά σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. https://amaze.org/
Μια ιστοσελίδα με πάρα πολλές πληροφορίες, ερωτήσεις και απαντήσεις για παιδιά και εφήβους (κάντε εσείς μια πρώτη διαλογή). http://teenhealthsource.com/topics/sex/

Ευχαριστούμε θερμά το ΕΛΙΖΑ – Σωματείο Ενάντια στην Κακοποίηση του Παιδιού για τις πολύτιμες πληροφορίες