Από το Revenge porn στα Deepfakes: Πώς σε προστατεύει ο νόμος απέναντι στην έμφυλη ψηφιακή βία - «Η ανωνυμία είναι ψευδαίσθηση»
Ελένη Μπεζιριάνογλου
25 Νοεμβρίου 2025
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών (25/11), το αφιέρωμα του JennyGr εστιάζει σε πτυχές της έμφυλης βίας που συχνά παραβλέπονται, παρ’ όλα αυτά επηρεάζουν χιλιάδες γυναίκες καθημερινά. Ένα από τα πιο κρίσιμα και ταχέως γιγαντούμενα ζητήματα είναι η έμφυλη ψηφιακή βία. Από το cyber-stalking και το Doxing μέχρι τη μη συναινετική διαμοίραση εικόνων και τα deepfakes, η ψηφιακή επικοινωνία μετατρέπεται σε ένα νέο πεδίο παρενόχλησης και εκφοβισμού.
Για να ρίξουμε φως στο σκοτεινό αυτό φαινόμενο, μιλήσαμε με τη δικηγόρο Έρικα Καζάνη από το Κέντρο Διοτίμα, έναν φορέα που παρέχει θεμελιώδη υποστήριξη σε γυναίκες-θύματα, σχετικά με τις μορφές, τις νομικές διαστάσεις και τα πρακτικά βήματα που πρέπει να ακολουθήσει κάθε γυναίκα που πέφτει θύμα ψηφιακής βίας.
Τι είναι η ψηφιακή έμφυλη βία και ποιες είναι οι συχνότερες μορφές της;
Η ψηφιακή βία ορίζεται με σαφήνεια, καθώς η απουσία συναίνεσης και η προσβολή της ιδιωτικότητας είναι κεντρικά στοιχεία της. Πότε όμως μια συμπεριφορά στο διαδίκτυο, από απλή ενόχληση, μετατρέπεται σε μορφή έμφυλης βίας;
Η κ. Καζάνη εξηγεί ότι η ψηφιακή έμφυλη βία ορίζεται ως «κάθε μη συναινετική, παρενοχλητική ή επιθετική συμπεριφορά που τελείται διαδικτυακά... και συμβαίνει λόγω φύλου». Κεντρικά στοιχεία είναι η απουσία συναίνεσης και η προσβολή της ιδιωτικότητας και της σεξουαλικής αυτοδιάθεσης.
Στις συνηθέστερες μορφές που αντιμετωπίζει το Κέντρο Διοτίμα περιλαμβάνονται:
Η διαδικτυακή παρενόχληση.
Το cyberstalking (επίμονη, ανεπιθύμητη παρακολούθηση που προκαλεί φόβο).
Το doxing (δημοσίευση προσωπικών δεδομένων με σκοπό την έκθεση ή εκφοβισμό).
Η εκδικητική πορνογραφία (σεξουαλική βία μέσω εικόνας).
Η νομική διάσταση των «γκρίζων ζωνών»
Ορισμένες συμπεριφορές, ενώ δεν είναι άμεσα «εγκληματικές» κατά την κοινή αντίληψη, αποτελούν μορφές ψηφιακής παρενόχλησης με σοβαρές συνέπειες και τιμωρούνται από τον νόμο.
«Το cyberstalking και το doxing αποτελούν σοβαρές μορφές παραβίασης, παρότι συχνά κοινωνικά υποτιμώνται. Το doxing συνίσταται στη δημοσίευση προσωπικών δεδομένων με σκοπό την έκθεση ή εκφοβισμό. Το cyberstalking είναι επίμονη, ανεπιθύμητη παρακολούθηση που προκαλεί τρόμο ή φόβο. Και οι δύο συμπεριφορές τιμωρούνται από το νόμο. Αν ο δράστης είναι πρώην σύντροφος μπορεί να βρουν εφαρμογή και οι διατάξεις του νόμου για ενδοοικογενειακή απειλή (stalking).»
Πώς η ψηφιακή βία εισβάλλει 24/7
Η ψηφιακή βία δεν είναι «ελαφρύτερη» από τη συμβατική. Αντίθετα, η δυνατότητα του περιεχομένου να αναπαράγεται και να παραμένει online πολλαπλασιάζει το τραύμα. Έχει σημαντικό ψυχολογικό αντίκτυπο, προκαλώντας άγχος, ντροπή, ενοχές και αίσθηση απώλειας ελέγχου.
«Η ψηφιακή έμφυλη βία έχει σημαντικό ψυχολογικό αντίκτυπο: άγχος, ντροπή, ενοχές, διαρκή υπερένταση και αίσθηση απώλειας ελέγχου. Σε αντίθεση με τη “συμβατική, αναλογική, έμφυλη βία, το ψηφιακό περιεχόμενο μπορεί να εισβάλλει στον προσωπικό χώρο 24/7, εντείνοντας το τραύμα.»
Το νομικό πλαίσιο: Από το Revenge Porn στα Deepfakes
Η διαμοίραση ιδιωτικού υλικού χωρίς συναίνεση, ευρέως γνωστή ως "revenge porn", έχει συγκεκριμένες νομικές διαστάσεις στην Ελλάδα. Όπως εξηγεί η κα Καζάνη, «το άρθρο 346 ΠΚ ποινικοποιεί τη μη συναινετική διαμοίραση ή ανάρτηση σε κοινή θέα υλικού σεξουαλικού περιεχομένου... Η βασική μορφή του αδικήματος αποτελεί πλημμέλημα, ενώ η κακουργηματική μορφή επιβάλλει κάθειρξη, ιδίως όταν αφορά ανήλικο ή απευθύνεται σε αόριστο αριθμό προσώπων.
Τέλος, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι και απλώς, η απειλή διάδοσης τιμωρείται αυτοτελώς ως πλημμέλημα.
Οι επιζώσες έχουν δικαίωμα να υποβάλλουν μήνυση στο Α.Τ. ή δια συνηγόρου στην Εισαγγελία, αναφορά στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, χωρίς την καταβολή παραβόλου, να προβούν σε αίτηση για τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά του δράστη, ενίοτε δε και κατά του διαδικτυακού χώρου όπου έχει αναρτηθεί το υλικό.»
Αν μια γυναίκα έχει δώσει τη συναίνεσή της για τη δημιουργία προσωπικού υλικού, αλλά όχι για τη διαμοίρασή του, αυτή η μεταγενέστερη διαμοίραση εξακολουθεί να είναι παράνομη;
«Η συναίνεση στη λήψη δεν ισοδυναμεί με συναίνεση στη διαμοίραση. Το δικαίωμα του ατόμου να αυτοκαθορίζει τη χρήση της εικόνας του αποτελεί θεμελιώδη έκφανση της σεξουαλικής αυτοδιάθεσης, αυτονομίας και ελευθερίας.»
Τι ισχύει για το sextortion, δηλαδή τον εκβιασμό μέσω οικείου περιεχομένου; Πώς μπορεί ένα θύμα να αντιδράσει νομικά;
«Το sextortion αποτελεί μορφή εκβίασης: ο δράστης απαιτεί χρήματα, περισσότερες εικόνες ή πράξεις, απειλώντας ότι θα δημοσιοποιήσει το σεξουαλικό υλικό. Τιμωρείται ως εκδικητική πορνογραφία και αν συντρέχουν συγκεκριμένες περιστάσεις (δόλος για προσπορισμό περιουσιακού οφέλους ή αφορά σε ανήλικο) τότε αποκτά κακουργηματική μορφή.»
Οι επιζώσες έχουν δικαίωμα να υποβάλλουν μήνυση στο Α.Τ. ή δια συνηγόρου στην Εισαγγελία, αναφορά στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, χωρίς την καταβολή παραβόλου, και να προβούν σε αίτηση για τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων.
Η νέα απειλή: Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) & Deepfakes
Το ζήτημα των Deepfakes (δημιουργία ρεαλιστικού πορνογραφικού υλικού με το πρόσωπο μιας γυναίκας μέσω ΑΙ) είναι κάτι που απασχολεί τόσο τις γυναίκες στην καθημερινότητα όσο και τη νομική κοινότητα.
Τι συμβαίνει στην περίπτωση των Deepfakes, όπου κάποιος δημιουργεί μέσω AI ρεαλιστικό πορνογραφικό υλικό με το πρόσωπο μιας γυναίκας, χωρίς αυτό να είναι αληθινό; Καλύπτεται αυτό το αδίκημα από το υπάρχον νομικό πλαίσιο;
«Τα deepfakes καλύπτονται από το άρθρο 346 ΠΚ (αδίκημα εκδικητικής πορνογραφίας), που προβλέπει προστασία για πραγματικό, αλλοιωμένο ή σχεδιασμένο υλικό. Συνεπώς, και η δημιουργία οπτικού υλικού με σεξουαλικό περιεχόμενο με τη χρήση ΑΙ χωρίς συναίνεση τιμωρείται. Σε κάθε περίπτωση μία ειδικότερη πρόβλεψη θα ήταν θετική.»
Το πρόβλημα με τα deepfakes είναι ότι ο κόσμος πιστεύει αυτό που βλέπει. Πόσο εύκολο είναι για ένα θύμα να αποδείξει ότι το βίντεο είναι προϊόν μοντάζ/AI και όχι αληθινό; Υπάρχουν νομικά εργαλεία για να "κατέβει" άμεσα τέτοιο υλικό πριν καταστραφεί η φήμη του θύματος;
«Δεν είναι εύκολο και σίγουρα για αυτό θα ήταν βοηθητική και η εισροή κάποιου επεγγελματία πραγματογνώμονα. Όμως, το σημαντικό είναι ότι είτε είναι είτε όχι, προστατεέται από το νόμο και η γνώση αυτού νομίζω ότι ενθαρρύνει τις επιζώσες να προβούν σε καταγγελία τέτοιων πράξεων. Σχετικά με την αφαίρεση του περιεχομένου, πρόσφατα, με το νόμο 5172/2025, που ενσωμάτωση την ευρωπαϊκή Οδηγία 2024/1385, προβλέφθηκε ειδικά για τις πράξεις του άρθρου 346 ΠΚ δυνατότητα εισαγγελικής διάταξης για αφαίρεση παράνομου περιεχομένου από πλατφόρμες/ιστοσελίδες.»
Υπάρχει ποινική ευθύνη σε ομαδικά chats;
Ένα άλλο σημείο που χρήζει διευκρίνισης είναι η νομική ευθύνη σε κλειστές ομαδικές συνομιλίες, ειδικά υπό το φως πρόσφατων περιστατικών σε Ελλάδα και εξωτερικό, όπου ομαδικά chats χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμοίραση φωτογραφιών και οικείου υλικού συντρόφων και γνωστών, προκαλώντας τεράστιο κοινωνικό αντίκτυπο.
Αν κάποιος είναι μέλος σε κλειστό ομαδικό chat, δει το παράνομο υλικό και δεν μιλήσει ή βάλει ένα reaction, έχει νομική ευθύνη;
«Σε γενικές γραμμές: Απλή θέαση υλικού σε ομαδικό chat δεν γεννά ποινική ευθύνη. Ωστόσο, όποιος αποθηκεύει, προωθεί ή αναρτά το υλικό έχει ποινική ευθύνη.»
Υποστήριξη και ενδυνάμωση: Πού μπορεί να απευθυνθεί ένα θύμα;
Οι επιζώσες έχουν συγκεκριμένους φορείς στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν για βοήθεια, ενώ η κ. Καζάνη τονίζει την ψευδαίσθηση της ανωνυμίας και την αξία της άμεσης νομικής υποστήριξης.
«Η επιζώσα μπορεί να απευθυνθεί στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, σε αστυνομικό τμήμα, σε Συμβουλευτικά Κέντρα και στο Κέντρο Διοτίμα. Το Κέντρο Διοτίμα είναι ένας μη κρατικός φορέας που παρέχει υποστήριξη στις επιζώσες. Η προσέγγισή μας είναι ολιστική και παρέχεται δωρεάν: ψυχολογική υποστήριξη, νομική εκπροσώπηση, εργασιακή συμβουλευτική.»
Χρειάζεται δικηγόρο από την πρώτη στιγμή;
«Η νομική υποστήριξη ή έστω συμβουλευτική από την αρχή μειώνει τη δευτερογενή θυματοποίηση, ενδυναμώνει την επιζώσα, και προλαμβάνει λάθος χειρισμούς της υπόθεσης.»
Πολύ συχνά, οι δράστες χρησιμοποιούν ψεύτικα προφίλ ή "κρύβονται" πίσω από την ανωνυμία του διαδικτύου. Έχει νόημα η καταγγελία;
«Η «ανωνυμία» στο διαδίκτυο είναι σε μεγάλο βαθμό ψευδαίσθηση. Οι αρχές μπορούν να εντοπίσουν δράστες μέσω IP και συνεργασίας με παρόχους.»
Τι θα λέγατε στις γυναίκες που φοβούνται να μιλήσουν, νιώθουν ντροπή, ενοχή ή φοβούνται το "victim blaming";
«Η ευθύνη ανήκει πάντα στον δράστη. Η ντροπή αποτελεί σύνηθες αποτέλεσμα της βίας. Η πρόσβαση σε υποστηρικτικό πλαίσιο ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα.»
Η ευαίσθητη διάσταση των ανηλίκων
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ανησυχητική αύξηση στα περιστατικά διαπόμπευσης, παρενόχλησης ή διαμοιρασμού οικείου υλικού (sexting που μετατρέπεται σε harassment) μεταξύ συμμαθητών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η νομική διάσταση λαμβάνει ειδική μέριμνα λόγω της ανηλικότητας των εμπλεκομένων.
Τι ισχύει νομικά όταν ο δράστης είναι ανήλικος;
«Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να τονίσω ότι το ζήτημα αυτό είναι ένα ιδιαίτερα λεπτό και χρειάζεται προσέγγιση με ενσυναίσθηση και λεπτότητα λόγω της ανηλικότητας και ανήκει σε μία ευρύτερη συζήτηση σχετικά με την αυστηροποίηση των ποινών και ιδίως όταν αφορά ανηλίκους. Ανήλικοι άνω των 15 φέρουν ποινική ευθύνη. Για μικρότερους ηλικιακά εφαρμόζονται αναμορφωτικά μέτρα. Ως ανήλικοι νοούνται οι ηλικίας 12-18. Οι ανήλικοι υποβάλλονται σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ή σε περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων σύμφωνα με τις διατάξεις των επόμενων άρθρων.
ΠΚ 124§5 5. Το δικαστήριο που δίκασε μπορεί, αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 127 (άνω των 15 ετών, εφόσον η πράξη θα ήταν κακούργημα αν την τελούσε ενήλικος – απόφαση ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία), να αντικαταστήσει τα αναμορφωτικά μέτρα με κατ’ οίκον έκτιση ή με παροχή κοινωφελούς εργασίας και σε περίπτωση που τα παραπάνω δεν επαρκούν, με περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων με μέγιστη διάρκεια τα τρία (3) έτη: α) εφόσον κατά τη διάρκεια ισχύος τους ασκήθηκε ποινική δίωξη για πράξη που, αν την τελούσε ενήλικος, θα ήταν κακούργημα ή β) αν παραβιάζονται εξακολουθητικά.
Οι γονείς ανηλίκων μπορεί να υποχρεωθούν σε αποζημίωση για πράξεις των παιδιών τους. Πλέον τίθεται το ζήτημα και της ποινικής ευθύνης* των γονέων για παράνομες πράξεις των προσώπων των οποίων ασκούν την επιμέλεια υπό τη μορφή του αδικήματος της παραμέλησης τους. (άρθρο 360 ΠΚ Παραμέληση ανηλίκου - συμπαραστατούμενου) . Κατά τη γνώμη μου η συζήτηση πρέπει να περιστρέφεται στην περίπτωση των ανηλίκων γύρω από την πρόληψη, την ενημέρωση και όχι με άξονα την αυστηροποίηση των ποινών.
Το σχολείο έχει υποχρέωση παρέμβασης: ενημέρωση προισταμένων και γονέων, προστασία του θύματος, κινητοποίηση ψυχολόγου και αντιμετώπιση κάθε μορφής εκφοβισμού. Όμως είναι σημαντικό να διερευνάται κάθε τρόπος επίλυσης του προβλήματος με γνώση ότι πρόκειται για ανήλικους.
*ΠΚ 360: Αν ο υπαίτιος της παράλειψης είναι πρόσωπο που έχει την επιμέλεια του ανηλίκου και ιδίως γονέας, επιβάλλεται φυλάκιση έως τρία (3) έτη και χρηματική ποινή και σε περίπτωση που η πράξη ενέχει στοιχεία βίας και στρέφεται κατά ανηλίκου θύματος ή είναι πράξη που αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους και χρηματική ποινή τουλάχιστον δέκα χιλιάδες (10.000) ευρώ. Η τέλεση της ανωτέρω παράλειψης από πρόσωπα, υπό την επιμέλεια των οποίων έχει τεθεί ο ανήλικος σύμφωνα με τα άρθρα 122 και 123, συνιστά επιβαρυντική περίσταση.