Κική Δημουλά: Ο έρωτας, ο χρόνος, η μοναξιά μέσα από τα μάτια της ποιήτριας που γεννήθηκε σαν σήμερα

Η Κική Δημουλά δεν είναι πια κοντά μας, καθώς έφυγε από τη ζωή πριν λίγους μήνες σε ηλικία 89 ετών ύστερα από σύντομη νοσηλεία στο θεραπευτήριο ΥΓΕΙΑ. Η αγαπημένη ποιήτρια "μοιάζει να ήταν γραφτό να ασχοληθεί με την ποίηση", καθώς όπως φαίνεται, ήρθε στον κόσμο σαν σήμερα, στις 6 Ιουνίου του 1931 με την ανάγκη να παλεύει για τις λέξεις.

Ανάμεσα στα θέματα με τα οποία καταπιανόταν, η απουσία, η απώλεια, η μοναξιά, ο χρόνος, ο έρωτας. Και αυτό το τελευταίο αίσθημα όπως μαθαίνουμε από τα ποιήματά της, "δεν θέλει χρόνο, θέλει ταχύτητα". Ρήματα, ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες. Όλα ψάχνουν τη θέση τους μες στα ποιήματα της πολυβραβευμένης ποιήτριας της μεταπολεμικής γενιάς, Κικής Δημουλά. Όλα αυτά σε συνδυασμό, είχαν καταφέρει τόσα χρόνια να δώσουν ένα ποιητικό αποτέλεσμα που είχε αναδείξει τη Δημουλά σε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και σε μία από τις πιο επιτυχημένες γυναίκες ποιήτριες.

Με ιδιαίτερες επιρροές από την καβαφική ποίηση στα πρώτα της βήματα, η Βασιλική Ράδου, όπως ήταν το πατρικό της όνομα, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 6 Ιουνίου του 1931 με καταγωγή από την Καλαμάτα. Όταν το 1953 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό, Άθω Δημουλά, άρχισε να βιώνει εμπειρίες που θα στιγμάτιζαν αργότερα τον τρόπο γραφής της. Το μόνο βέβαιο είναι πως ήρθε στη ζωή με την ανάγκη να παλεύει για τις λέξεις, και ίσως αυτό ήταν το ισχυρότερο προμήνυμα ότι θα ασχοληθεί με την ποίηση.

"Κυνηγέ, υποπτεύομαι γιατί σκοτώνεις τα πουλιά. Τα απωθημένα σου φτερά εκδικείσαι. Ηρέμησε λοιπόν. Έχω κι εγώ ένα σωρό απωθημένους ουρανούς, μα δεν σκοτώνω άστρα"

Οι λέξεις που επέλεγε για τα ποιήματά της ασυνήθιστες, όπως και το ύφος της. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούσε, δεν ήταν κοινό, ίσως γιατί ο αιώνιος προβληματισμός της Δημουλά ήταν υπαρξιακός. Πάντα, περιστρεφόταν γύρω από εκείνη την αγωνιώδη αναζήτηση για το νόημα της φθαρτής ανθρώπινης ζωής. Άλλα στοιχεία της γραφής της είναι ο ειρωνικός τόνος, ο γοργός και αιχμηρός στίχος, ίσως γιατί όπως έλεγε, "οι λέξεις φταίνε, αυτές ενθάρρυναν τα πράγματα να αρχίσουν να συμβαίνουν". Όσο για κάποιες πολύ κοινές έννοιες στη ζωή μας, είχε να πει πολλά. Το πιο αγαπημένο της θέμα, ο έρωτας.

Πληθυντικός αριθμός, οι ανυπεράσπιστοι έρωτες...

"Ο έρωτας, όνομα ουσιαστικόν, πολύ ουσιαστικόν, ενικού αριθμού, γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού, γένους ανυπεράσπιστου. Πληθυντικός αριθμός οι ανυπεράσπιστοι έρωτες"

Η αγαπημένη ποιήτρια είχε γράψει πολλά για τον έρωτα που τον διαχώριζε ως έννοια από την αγάπη. Όπως είχε κάποτε αναφέρει στην Ελευθεροτυπία, "Οφείλει κανείς να ζει ένα πράγμα με την ένταση που του προκαλεί, κι ας βλάπτει τον δεσμό αυτή η μονομερής ένταση. Κατά τη γνώμη μου, βλάπτεται ο δεσμός από το ότι το ένα μέρος παραπροσφέρει, παραπροσφέρεται, παρά είναι παράφορο. Αλλά είναι και τόσο απίθανο να συμπέσουν οι βαθμοί του αισθήματος ανάμεσα σε δυο ανθρώπους, παρά ενδεχομένως για μία μόνο στιγμή".

"Εκδίκηση είναι να επιτευχθεί μέσα σου η αλλαγή. Εσύ να σηκώσεις το μαχαίρι σχεδόν εναντίον σου"

"Από εκεί και πέρα έχουμε χάσματα κι αυτό βοηθάει στο να μεγαλώνει το αίσθημα του ενός, να μικραίνει του άλλου, και να γίνεται αυτό το συναρπαστικό είτε παιχνίδι, είτε κυνηγητό, είτε μαρτύριο, αλλά οπωσδήποτε συναρπαστικό! Τώρα, αν με ρωτήσετε από πού έχω βγάλει αυτά τα συμπεράσματα, και από πόσα όρη και βουνά ερώτων πέρασα κι ανεβοκατέβηκα, θα σας πω ελάχιστα... Αλλά έχω μια εμμονή με το θέμα και την αξία του, και το γεγονός ότι δεν το εξήντλησα, δεν το έζησα όσο έπρεπε, όσο το ήθελα κι όσο ήμουν προορισμένη ίσως να το ζήσω, με έχει κάνει να αισθάνομαι ολίγον μελετήτρια του πράγματος σαν να έχω μία πείρα. Το απεσταγμένο κέρδος αυτής της ιστορίας, είναι του ενός ο βασανισμός. Εκεί έχω καταλήξει κι έχω ευφρανθεί κάμποσο από ένα τέτοιο βάσανο...".

Η άλλη εκδοχή του έρωτα

"Ο έρωτας δε θέλει χρόνο. Θέλει ταχύτητα. Είναι απόκτηση, μονοπωλιακό είδος. Θέλεις τον άλλον δικό σου. Δεν τον μοιράζεσαι. Είναι ένα μυστικό γι' αυτό και πρέπει να μένει στα σκοτεινά. Είναι πάρα πολύ ωραίο όταν συμβαίνει, σε όποιον από τους δύο συμβαίνει και για όσο συμβαίνει. Αλλά πάντα τελειώνει. Είναι αδύνατο να συντονιστούν δύο άνθρωποι στον έρωτα. Μπορεί να συμβεί για ένα μήνα. Μέχρι εκεί. Μετά, ο ένας επιμένει. Είναι απαραίτητο ένας από τους δύο να παραμείνει ερωτευμένος.

Η ζήλια, βέβαια, είναι κριτήριο του αισθήματος. Ο έρωτας είναι φθαρτός και εφήμερος. Ο πρώτος σταθμός όταν εκείνος φεύγει, είναι η λύπη. Λύπη και γι΄ αυτόν που αγαπάει και ίσως και για εκείνον που δεν αγαπάει γιατί χάνει ένα αφοσιωμένο πρόσωπο. Αυτό που ισχύει για τον έρωτα είναι ό,τι ειπωθεί αφού τελειώσει".

"Η προδοσία είναι από τις πιο φοβισμένες και σπασμωδικές ενέργειες της αυτοσυντήρησης. Άρα, (είναι) φύση μας"

Επόμενος σταθμός στις ποιητικές της σκέψεις, ο ανθρώπινος πόνος, η μνήμη. Η ποιήτρια που είχε τιμηθεί το 2010 στο Στρασβούργο με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας, έγραφε: “Η μνήμη, κύριο όνομα των θλίψεων, ενικού αριθμού, μόνον ενικού αριθμού και άκλιτη. Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη”. Και εδώ, η ποιήτρια δίνει μια μοναδική εξήγηση.

"Μνήμη και λήθη συνεργάζονται. Η μία δίνει στην άλλη ό,τι της περισσεύει, ό,τι της είναι πολύ. Όταν η μνήμη παραφορτωθεί, περνάει τα δεδομένα της στη λήθη. Η λήθη έχει το ανεπιθύμητο. Μέσα σε αυτή υπάρχουν αισθήματα και αναμνήσεις που δε μπορεί να καταφάει και τα επιστρέφει στη μνήμη. Υπάρχουν αναμνήσεις που ενοχλούν τη λήθη, γι' αυτό και ξεχνάμε για λίγο καιρό και μετά οι αναμνήσεις επιστρέφουν. Η λήθη δεν τις αντέχει και τις επιστρέφει στη μνήμη".

Αναφορικά, με την ίδια την ποίηση, τι είχε πει η ίδια; "Αν κάποιος την ώρα που διαβάζει ένα ποίημα, πει έτσι νιώθω κι εγώ κι αν υποθέσουμε ότι αυτό τον βοηθάει, είναι για πέντε λεπτά. Τα επόμενα πέντε λεπτά περιμένει η ζωή απ' έξω με το ντουφέκι της και τους πυροβολισμούς της. Και η ποίηση δεν μπορεί να προκαλέσει αφλογιστίες, ούτε αλεξίσφαιρο είναι η ποίηση".

Η ποίηση της Κικής Δημουλά πάντως, σίγουρα προβληματίζει και κάνει το κοινό της, να σκέφτεται πλέον τις λέξεις διαφορετικά. Ακόμη κι αν "έφυγε" από κοντά μας, ταξιδεύοντας στους ουρανούς, τα έργα της θα είναι πάντα εδώ για να μας συντροφεύουν στον έρωτα, στη μοναξιά, στη λήθη...

Γράψε Λάθος

Δεν φτάνει που ήσουν ερχομός θερμοκηπίων

ενόχλησες και την ορθογραφία μου.

Κατ' επανάληψη λες, μ' έπιασες να γράφω

συνδιάζω αντί για συνδυάζω που σημαίνει

συν-δύο, βάζω το ένα δίπλα στο άλλο

τα δυό μαζί ενώνω-το ζω το αφήνουμε απ' έξω

για μετά, αν πετύχει ο συνδυασμός.

Δεν είναι λάθος φίλε μου.

Είναι μια πρόωρη ανάπτυξη αδυναμίας.

Δείξε μου εσύ ένα ύψιλον

που να κατάφερε ποτέ σωστά να μας ενώσει.

Συνδυασμοί πολλοί αλλά πόσοι γνώρισαν

τη ρηματική του ζω απεραντοσύνη.

Απ' τη σκοπιά του καθενός η ορθογραφία.

Πάρε παράδειγμα

τι κινητά που γράφεται το ψέμα.

Όταν εσύ το εξακοντίζεις προς τον άλλον

σωστά το γράφεις μέσα σου, θαρραλέα.

Όμως όταν εσύ το δέχεσαι κατάστηθα

τότε το γράφεις ψαίμα.

Ρωτάς από πού και ως πού

γράφω τη συμπόνοια με όμικρον γιώτα.

Ποιος ξέρει θα με παρέσυρε η άπνοια

ο ανοίκειος το ποίημα η οίηση

το κοιμητήριο η οικουμένη το οικτρόν

και η αοιδός επιθυμία

απ' την αρχή να ξαναγραφόταν ο κόσμος.

Εξάλλου σου θυμίζω η συμπόνοια

πρωτογράφτηκε λάθος από το Θεό.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας:Instagram/ kiki_dimoula