Η Σοφία Παπαϊωάννου μιλάει για το Istorima, τη μετά- #metoo εποχή και όσα θα ήθελε να είναι διαφορετικά στη δημοσιογραφία
Έλενα Κρητικού
10 Δεκεμβρίου 2022
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, έβρισκα ενδιαφέρον (σχεδόν) σε κάθε ιστορία. Γιατί κάθε άνθρωπος έχει και μια ιδιαίτερη αφήγηση, όπως κι έναν διαφορετικό σκοπό στη ζωή που αξίζει να διασωθεί. Αυτό ακριβώς κάνει το Istorima, το οποίο έχει καταφέρει να είναι το μεγαλύτερο αρχείο προφορικών ιστοριών της Ελλάδας. Είναι ένας συναρπαστικός τρόπος να ακούσεις τις ιστορίες των άλλων οπότε θα έλεγα πως είναι ο «τόπος» μου.
Όσοι αποφασίζουν να μιλήσουν σε έναν από τους 1.000 ερευνητές, που θα συλλέξουν και θα συγκεντρώσουν 20.000 προφορικές ιστορίες από κάθε πόλη, νησί και χωριό, μοιράζονται κομμάτια από «ιστορίες παλιές και σύγχρονες. Ιστορίες αγάπης, πολέμου, δύναμης». Έτσι τις χαρακτηρίζει η δημοσιογράφος Σοφία Παπαϊωάννου, η οποία μαζί με την ιστορικό Katherine Fleming, βρίσκονται πίσω από την υλοποίηση του εγχειρήματος που έχει κερδίσει πολύ κόσμο. Ένα από τα podcasts που έχει καταγραφεί στη μνήμη μου, (αν και δύσκολο να ξεχωρίσεις μόνο ένα), είναι εκείνο όπου ακούγεται η μητέρα της Γαρυφαλλιάς, Αλεξάνδρα Μάκου. Το βρίσκετε με τίτλο: «Γαρυφαλλιά είναι η φωνή των δολοφονημένων γυναικών». Αν το ακούσετε, θα καταλάβετε.
Η συνέντευξή μας με την κυρία Παπαϊωάννου θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια ευρεία ιστορική ανάλυση γύρω από ανθρώπους, γεγονότα και συνθήκες με έναν κοινό παρονομαστή. Υπάρχει άραγε; «Κάθε ιστορία είναι μοναδική. Ο κοινός παρονομαστής είναι ότι αφήνουμε τον αφηγητή να πει την προσωπική του ιστορία», εξηγεί, προσθέτοντας: «Κάθε Ερευνητής εργάζεται για έξι μήνες στον τόπο καταγωγής του και ψάχνει να βρει τους αφηγητές του τόπου του που μιλούν για τα βιώματά τους. Κάθε άνθρωπος έχει μία σημαντική προσωπική ιστορία και όλοι μπορούν να γίνουν αφηγητές του Istorima. Σε κάθε τόπο το Istorima προσφέρει στους Ερευνητές μία λίστα με τα σημαντικά ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα του τόπου. Ο Ερευνητής μπορεί να ακολουθήσει αυτή τη λίστα και να βρει αφηγητές αλλά εξίσου σημαντικό είναι να ανακαλύψει και νέες ιστορίες του τόπου του μέσα από αφηγητές που θα βρει. Όλες οι ιστορίες δημοσιεύονται σταδιακά εδώ κι επιλεγμένες γίνονται podcasts».
To Istorima υλοποιείται με ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος κι εντάσσεται στην πρωτοβουλία του για ενίσχυση κι επανεκκίνηση των Νέων. Πρώτος στόχος της ομάδας ήταν να προσφέρουν προσωρινή απασχόληση σε νέους που αναζητούν εργασία. Οι νέοι ερευνητές εκπαιδεύονται από την ομάδα του γραφείου, τους παρέχεται καταγραφικός εξοπλισμός κι αμείβονται για έξι μήνες. Είναι σημαντικό ότι μέσα από αυτή την εργασία, οι Ερευνητές συνδέονται με τον τόπο τους και τους ανθρώπους του με τρόπο που συχνά ούτε εκείνοι δεν είχαν φανταστεί. «Αν ανατρέξετε στη σελίδα των Ερευνητών, θα δείτε τι σημαίνει το Istorima για τον καθένα και την καθεμία», εξηγεί η δημοσιογράφος.
«Στο Istorima συλλέγουμε παλιές και σύγχρονες ιστορίες. Ιστορίες αγάπης, πολέμου, δύναμης κλπ. Ακόμα και η πανδημία που περνάμε για έναν μελετητή του μέλλοντος θα είναι σημαντικό να δει, μέσα από τις αφηγήσεις του σήμερα, πώς βίωσε η Ελλάδα αυτό το φαινόμενο. Διασώζουμε προσωπικές ιστορίες ανθρώπων που ίσως δεν θα είχαν ποτέ την ευκαιρία να πουν την ιστορία τους για να διασωθεί. Ιστορίες που συχνά δεν καταγράφονται στα βιβλία της ιστορίας. Όλες οι αφηγήσεις είναι η ζωντανή ιστορία κι ακούγοντάς την, κατανοείς, αισθάνεσαι και γίνεται κανείς σοφότερος και πιο δυνατός»
Για να γίνει κάποιος ερευνητής, χρειάζεται «να ακούει και να ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο και να έχει μία κλίση εξερευνητή. Να πάει σε έναν τόπο και να χαρεί μόνο με την ιδέα ότι θα γνωρίσει τόσες ζωές, τόσα συναισθήματα».
«Οι Ερευνητές είναι νέα παιδιά ηλικίας 18-35 και διαμένουν στον τόπο τους. Η προσπάθεια τους είναι ειλικρινής. Προσπαθούν να διασώσουν ιστορίες αφηγητών και να συμπεριλάβουν την ιστορία στο μεγάλο Αρχείο που είναι ανοικτό και προσβάσιμο σε όλους. Με την κατάλληλη παρότρυνση και με το γνήσιο ενδιαφέρον να ακούσεις την ιστορία του αφηγητή, δεν είναι δύσκολο το "ξεκλείδωμα"»
Σε μια εποχή που επικρατεί ο ατομικισμός, το ενδιαφέρον του κόσμου για να ακούσει ιστορίες που (πιστεύει πως) δεν τον αφορούν άμεσα, ίσως είναι μειωμένο. Αληθεύει; Η κυρία Παπαϊωάννου θεωρεί πως «ακούγοντας τα podcasts του Istorima που έχουν δημιουργηθεί με τρόπο πιο οικείο στο αυτί του ακροατή, θα καταλάβει κανείς την δύναμη των ιστοριών και θα παρασυρθεί. Μπορεί μετά να ανατρέξει στο Αρχείο και να ακούσει στο σύνολο ιστορίες άλλων. Πιστέψτε με, οι ιστορίες σού δίνουν δύναμη».
Και η αλήθεια είναι πως η Σοφία Παπαϊωάννου έχει συλλέξει πολλές τόσα χρόνια μέσα από τις δημοσιογραφικές αλλά και ερευνητικές της εκπομπές. «Αυτό που με ενδιαφέρει στην έρευνα, είναι ο άνθρωπος και οι πράξεις του και αυτό προσπαθώ να ανακαλύψω πάντα στις συνεντεύξεις στην εκπομπή που παρουσιάζω φέτος στην ΕΡΤ και ΕΡΤnews, τις "365 Στιγμές"».
Ποια είναι η άποψή σας για τη δημοσιογραφία στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια; Τι θα θέλατε να είναι διαφορετικό και τι σας αρέσει από όσα έχουν αλλάξει;
Η δημοσιογραφία έχει αλλάξει εντυπωσιακά τα τελευταία 10 χρόνια σε όλο τον κόσμο. Μόνο το γεγονός ότι ο καθένας, δημοσιογράφος ή μη, μπορεί να έχει μία σελίδα στο internet και να κάνει ρεπορτάζ, αυτό προσφέρει μεγάλη δύναμη σε έναν δημοσιογράφο και μεγάλους κινδύνους βέβαια. Θα ήθελα να υπάρχει μεγαλύτερη ανεξαρτησία και τα ρεπορτάζ να βοηθούν στη λύση προβλημάτων.
Θα ήθελα να υπάρχουν περισσότεροι δημοσιογράφοι που ο κόσμος να μπορεί να θαυμάσει και να εμπνευστεί από την δουλειά τους. Γιατί η δημοσιογραφία είναι μία δημιουργική δουλειά στη βάση της, έχει να κάνει με το γράψιμο και με την εικόνα και το μοντάζ. Θα ήθελα η δημιουργία, η έρευνα και το αποτέλεσμα της έρευνας να είναι πιο εμφανή.
Πόσο έχουν επηρεάσει το διαδίκτυο και οι social media πλατφόρμες τη δουλειά του δημοσιογράφου; Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το καλύτερο και το χειρότερο στοιχείο αυτής της συνθήκης;
Το καλύτερο είναι ότι δεν χρειάζεται κανείς να ενταχτεί σε έναν μεγάλο όμιλο αλλά μπορεί να γίνει μόνος του δημοσιογράφος. Το επικίνδυνο είναι ότι ο κόσμος όλο και πιο πολύ «ενημερώνεται» από τα social media κι είναι θύμα των fake news και των ανθρώπων που τα χρησιμοποιούν.
Έχουν αλλάξει τα πράγματα για τις γυναίκες στον χώρο της δημοσιογραφίας στη μετά -#metoo εποχή; Έχετε αντιμετωπίσει η ίδια σεξισμό και προκαταλήψεις στην καριέρα σας μέχρι σήμερα; Και πώς το αντιμετωπίσατε;
Και βέβαια έχω αντιμετωπίσει σεξισμό και προκαταλήψεις ιδιαίτερα στην αρχή της καριέρας μου, τα κατάφερα όμως μόνη μου στην πορεία. Δεν πιστεύω ότι έχουν αλλάξει ακόμα τα πράγματα λόγω του #metoo αλλά θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό το κίνημα διότι οι γυναίκες άρχισαν να μιλάνε και να μην βλέπουν τον εαυτό τους ως θύμα. Κι αν το τίμημα είναι να φτάνουμε καμιά φορά στο άλλο άκρο, είναι ένα τίμημα που πρέπει να δεχτούμε στην ζυγαριά, για να ξεσκεπαστούν συμπεριφορές, να τιμωρηθούν όσοι πρέπει μήπως και αλλάξουν συμπεριφορές και τραγικές συχνά καταστάσεις.
Για ποιο-α ρεπορτάζ και έρευνές σας, έχετε νιώσει περήφανη;
Για την παγκόσμια αποκλειστικότητα (μόνο άλλο ένα αμερικανικό κανάλι τότε το είχε καταφέρει) να πάρω συνέντευξη από τον πατέρα του τρομοκράτη Μοχάμεντ Ατα, που έριξε το ένα αεροπλάνο στους δίδυμους πύργους. Αλλά και για πολλά ρεπορτάζ που μόχθησα, ταξίδεψα η έπεισα ανθρώπους να μου μιλήσουν.
Από ποιο εν ζωή πρόσωπο θα θέλατε να πάρετε συνέντευξη; Και από ποιο που έχει πεθάνει;
Από πάρα πολλούς ανθρώπους που είναι σε κέντρα εξουσίας και θα μπορούσαν να επηρεάσουν ζωές ανθρώπων θα ήθελα να πάρω συνέντευξη και να τους στριμώξω με τον δικό μου τρόπο αλλά και από απλούς ανθρώπους που βιώνουν σήμερα μεγάλα γεγονότα, πολέμους, δικτατορίες… Θα ήθελα να πάρω συνέντευξη από γυναίκες ηρωίδες, στο σημερινό Ιράν και από κάθε άνθρωπο που παλεύει η πολεμά για την ελευθερία. Θα ήθελα να είχα καλύψει ως δημοσιογράφος τις μάχες και να είχα ζήσει τις απελευθερώσεις πόλεων στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, να έχω ζήσει λίγο την ζωή του Χεμινγουέη και βέβαια όσο κι αν ακούγεται σκληρό, ποιος δεν θα ήθελε να είχε πάρει συνέντευξη από τον Χίτλερ μήπως και καταλάβαινε πώς έκανε τα όσα έκανε.
Πόσο εύκολος είναι ο συνδυασμός της δουλειάς με την οικογένεια; Υπάρχουν σχετικές προκαταλήψεις για τη σχέση αυτών των δύο που καταρρίπτετε;
Δεν είναι εύκολος συνδυασμός ιδιαίτερα όταν τα παιδιά είναι μικρά , αλλά θα έλεγα ότι όλο και περισσότερο δεν είναι εύκολο ούτε για τον άντρα, όταν εργάζονται και οι δύο γονείς. Όμως πιστεύω πως τα παιδιά θέλουν να βλέπουν έναν ευτυχισμένο γονιό και ακόμα καλύτερα έναν γονιό πρότυπο. Δεν θα ήμουν καλή μητέρα αν δεν είχα ακολουθήσει το πάθος μου να γίνω δημοσιογράφος.
Έχετε δηλώσει παλαιότερα πως θα γινόσασταν δημοσιογράφος ξανά και ξανά. Ισχύει ακόμη; Πώς αποφασίσατε να γίνετε και γιατί δεν θα το αλλάζατε, παρά τα προβλήματα του χώρου στην Ελλάδα;
Δεν θα το άλλαζα όχι, παρά τα προβλήματα. Διότι έχω φτιάξει την δική μου εικόνα για αυτό το επάγγελμα και ακολουθώ το δικό μου δρόμο. Για μένα η δημοσιογραφία είναι δημιουργία. Μ αρέσει να γράφω, έγραψα κι ολόκληρο βιβλίο, που ήταν 100 ρεπορτάζ μαζί, μ αρέσει να γνωρίζω ανθρώπους και να ακούω τις ιστορίες τους και να προσπαθώ να ανακαλύψω κι άλλες, μ αρέσει η εικόνα και το μοντάζ.
Υπάρχει κάποια εποχή που θυμάστε με νοσταλγία και κάποια αντίστοιχα που θα θέλατε να ξεχάσετε από τη δουλειά σας;
Όλα σε ωριμάζουν και θέλω να ελπίζω ότι τα καλύτερα είναι μπροστά.
