Η Βάσια Αλετρά αφηγείται την επιστήμη μέσα από τη ματιά των γυναικών
Στεφανία Παπαδημητρίου
16 Μαρτίου 2024
Η Βάσια Αλετρά είναι βιολόγος. Είναι επίσης η φωνή του HER Academia, του podcast που προσεγγίζει την επιστήμη μέσα από μία φεμινιστική ματιά. Είναι η γυναίκα που φέρνει στο φως τα επιτεύγματα κορυφαίων επιστημονισσών, τα οποία είτε έμειναν στην αφάνεια είτε παρουσιάστηκαν ως έργα ανδρών –τρανό παράδειγμα η Ρόζαλιντ Φράνκλιν, την έρευνα της οποίας έκλεψαν οι Γουότσον και Κρικ και δήλωσαν πως ανακάλυψαν τη διπλή έλικα του DNA.
Η Βάσια έχει βιώσει τον σεξισμό από πρώτο χέρι. «Μου έχει τύχει να βρίσκομαι σε χώρο με θέση ευθύνης και να με παραβλέπουν ώστε να μιλήσουν με έναν άντρα υφιστάμενο μου που θεωρούσαν αυτόματα ότι είναι ο υπεύθυνος του χώρου λόγω του φύλου του», μου είπε και το στενάχωρο είναι πως μία τέτοια δήλωση δεν προκαλεί καμία έκπληξη. Τώρα, με το HER Academia podcast, είναι πολλές οι γυναίκες την προσεγγίζουν για να μοιραστούν τις δικές τους ιστορίες έμφυλων διακρίσεων στον κλάδο των επιστημών και της τεχνολογίας. Ιστορίες από γυναίκες που αντιμετώπισαν στερεότυπα, σεξουαλική παρενόχληση, mobbing, έλλειψη υποστήριξης, αόρατη εργασία. Ιστορίες που πρέπει να ακουστούν.
Πώς ξεκίνησε το «HER Academia» και πώς προέκυψε η συνεργασία με το Women on Top;
To HER Academia είναι μια πρωτοβουλία που έχει εμπνευστεί από το κίνημα HERstory στο οποίο αναδεικνύονται ιστορίες από τη ματιά των γυναικών. Στο HERstory η ιστορία ξαναγράφεται από μια φεμινιστική προσέγγιση με έμφαση στον ρόλο των γυναικών και στην αφήγηση της ιστορίας από τη ματιά των γυναικών. Έτσι λοιπόν εμπνεύστηκα το HER Academia το οποίο αποτελεί μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε την επιστήμη από μια φεμινιστική ματιά και να αναδείξουμε επιτεύγματα γυναικών επιστημόνων.
Για να καταλάβεις όμως πως ξεκίνησε θα σου πω μια ιστορία. Όταν σπούδαζα στο Βιολογικό του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων απασχολήθηκα σε εργαστήρια βιολογίας. Εκεί συνειδητοποίησα ότι κάτι μου έλειπε. Αυτό ήταν η επικοινωνία της επιστήμης έξω από τα κρύα εργαστήρια, καθώς και η διεπιστημονική προσέγγιση στα πράγματα. Έτσι λοιπόν πραγματοποίησα το διατμηματικό και διεπιστημονικό μεταπτυχιακό σε θέματα Επιστήμης, Τεχνολογίας και Κοινωνίας στο ΕΚΠΑ. Συγκεκριμένα, ασχολήθηκα με θέματα ισότητας των φύλων στις Επιστήμες, ένα αντικείμενο τόσο εξαιρετικά ενδιαφέρον που μου γέννησε την επιθυμία να το επικοινωνήσω προς το ευρύ κοινό.
Έτσι λοιπόν γεννήθηκε η ιδέα για το HER Academia podcast. Μετά από συμμετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Stronger Together | Leadership for Gender Equality του British Council, είχα την τιμή να λάβω μια μικρή χρηματοδότηση που έδωσε ζωή σε αυτή την ιδέα. Η ομάδα των Women on Top κλήθηκαν να παρακολουθήσουν τη διαχείριση της χρηματοδότησης και να μου προσφέρουν mentoring και καθοδήγηση σε όλη τη διάρκεια του project και τις ευχαριστώ πολύ για όλα!
Ποιες γυναίκες σε εμπνέουν;
Από πού να ξεκινήσω; Πολλές είναι οι γυναίκες που με εμπνέουν, μπορώ να σου μιλάω ώρες για αυτές. Όταν μου γίνεται αυτή η ερώτηση, απαντάω κάθε φορά με διαφορετικές γυναίκες, μια βέβαια μένει πάντα η ίδια και αυτή είναι η μητέρα μου. Η μαμά μου λοιπόν είναι μια γυναίκα που άφησε πίσω την δύσκολη παιδική ηλικία της στην Αμερική και μετεγκαταστάθηκε στην Ελλάδα χτίζοντας μια νέα και υγιή οικογένεια και μια πετυχημένη καριέρα.
Μια πολύ σημαντική γυναίκα που με εμπνέει είναι η Τζέιν Γκούνταλ, η πιο σημαντική επιστημόνισσα στον κόσμο σε ότι αφορά τους χιμπατζήδες και ένα από τα πρώτα άτομα που πήραν διδακτορικό χωρίς να έχει πρώτο πτυχίο. Η Τζέιν Γκούνταλ με εμπνέει για όλο το ταξίδι και τα επιτεύγματά της και καθώς επειδή σήμερα παρά την ηλικία της (είναι 89 ετών!) ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο για να προσφέρει ομιλίες και να εμπνεύσει μέσω της δράσης της. Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα μπορείς να ακούσεις το επεισόδιο 18 του HER Academia podcast με τίτλο «Οι περιπέτειες της Τζέιν Γκούνταλ».
Τέλος, μια ακόμη γυναίκα που με εμπνέει είναι «η Jane». Φυσικά δεν πρόκειται για μια μόνο γυναίκα, αλλά για ένα δίκτυο ακτιβιστριών στην Αμερική που κατάφεραν να προσφέρουν παράνομη πρόσβαση σε ασφαλή έκτρωση για περισσότερες από 11,000 γυναίκες τα έτη 1968-1973. Οι Janes ήταν απλές καθημερινές γυναίκες, οι οποίες ρίσκαραν την ελευθερία τους πραγματοποιώντας εκτρώσεις μόνες τους, διαπράττοντας ένα ποινικό αδίκημα με στόχο να βοηθήσουν γυναίκες σε ανάγκη.
Τέλος, αν με ρωτούσες ποιοι άνθρωποι με εμπνέουν θα σου μιλούσα και για τον πατέρα μου, ο οποίος είναι σύμμαχος του φεμινιστικού κινήματος και μεγαλύτερος φαν του podcast μου!
Το HER Academia δίνει φωνή στις επιστημόνισσες που δούλεψαν σκληρά σε εποχές που άντρες έπαιρναν τα εύσημα για το έργο τους. Τι πιστεύεις ότι χρειάζεται να γίνει ώστε να τις γνωρίσουμε όλοι καλύτερα;
Το HER Academia δίνει φωνή και ρίχνει φως στα επιτεύγματα των γυναικών, τα οποία έμειναν αόρατα. Οι περισσότερες από αυτές έγιναν ορατές αρκετά μετά τον θάνατό τους. Ωστόσο, αρκετές από αυτές παραμένουν ακόμη στην αφάνεια. Ένα από τα αγαπημένα μου αποφθέγματα είναι το «When you can see her, you can be her». Για αυτό λοιπόν είναι σημαντικό να γνωρίσουμε καλύτερα αυτές τις γυναίκες και το έργο τους.
Πώς θα το κάνουμε αυτό; Μια πρόταση είναι η ενσωμάτωση των ιστοριών και των επιστευγμάτων τους στα σχολικά προγράμματα, ώστε να καλλιεργηθεί η ισότητα μέσα από την Εκπαίδευση. Εδώ θα ήθελα να αναφέρω, ότι φέτος είχα την τιμή να λάβω για δεύτερη χρονιά χρηματοδότηση από το British Council, με σκοπό την υλοποίηση εργαστηρίων Podcast με θέμα την ισότητα των φύλων σε μαθήτριες και μαθητές, στα πλαίσια ενός προγράμματος ανταλλαγής ανάμεσα σε ένα ελληνικό και ένα γαλλικό σχολείο.
Άλλοι τρόποι ανάδειξης αυτών των γυναικών μπορεί να είναι η υποστήριξη αντίστοιχων πρωτοβουλιών, η συγγραφή βιβλίων, η υλοποίηση προγραμμάτων mentoring, καθώς και προγράμματα υποτροφιών όπως οι δράσεις «Μαρία Σκλοντόφσκα-Κιουρί», που φέρουν το όνομα της βραβευμένης επιστημόνισσας Μαρί Κιουρί. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να αναδείξουμε καλύτερα τις γυναίκες αυτές που έμειναν στην ιστορία για το επιστημονικό τους έργο. Είναι όμως ακόμη πιο σημαντικό να στηρίζουμε τις σύγχρονες γυναίκες στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό κλάδο, φοιτήτριες, ερευνήτριες, καθώς και γυναίκες σε ηγετικές θέσεις, ώστε να μπορέσουν και αυτές να μείνουν στην ιστορία, ίσως με λιγότερα εμπόδια αυτή τη φορά.
Πού πιστεύεις ότι βρισκόμαστε σήμερα, όταν μιλάμε για ισότητα στην επιστήμη; Κατά την άποψή σου, τι χρειάζεται να γίνει για να την πετύχουμε;
Xμμμ…δύσκολη ερώτηση! Μιας και δεν εργάζομαι στον επιστημονικό κλάδο, θα σου μιλήσω μέσα από δεδομένα και ιστορίες που έχω ακούσει από τις συνεντεύξεις που παίρνω από επιστημόνισσες για το πόντκαστ μου. Αρχικά, θεωρώ ότι έχει σημειωθεί πρόοδος σε αρκετά θέματα τα τελευταία χρόνια. Για παράδειγμα, έχει παρατηρηθεί αύξηση του αριθμού των γυναικών σε επιστημονικούς κλάδους, ενώ έχει αναγνωριστεί η ύπαρξη έμφυλων ανισοτήτων και διακρίσεων. Ακόμη, έχουν αυξηθεί οι δράσεις και πρωτοβουλίες προώθησης της ισότητας όπως προγράμματα mentoring και υποτροφίες.
Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα προκλήσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Αρχικά, παρατηρείται το χάσμα στους μισθούς, το γνωστό gender pay gap καθώς και η ελλιπής πρόσβαση των γυναικών σε χρηματοδοτήσεις. Επίσης, έντονη είναι ακόμα η υποεκπροσώπηση σε ηγετικές θέσεις, με δεδομένα να αλλάζουν ανάλογα με την χώρα για την οποία συζητάμε. Τέλος, οι διακρίσεις, τα στερεότυπα και φαινόμενα σεξουαλικής παρενόχλησης είναι δυστυχώς μια πραγματικότητα που επιβεβαιώνεται συνεχώς από διάφορες ιστορίες και κινήματα όπως το #MeTooPhd.
Κάποια από τα βήματα που μπορούμε να ακολουθήσουμε για να πετύχουμε την ουσιαστική ισότητα, είναι η παροχή υποστήριξης σε επιστημόνισσες, η καταπολέμηση των στερεοτύπων και η διασφάλιση ίσων ευκαιριών μέσω της εφαρμογής πολιτικών για ίσες ευκαιρίες πρόσβασης και αμοιβής στην επιστήμη. Η επίτευξη ισότητας τόσο στην επιστήμη όσο και σε όλους τους κλάδους είναι ένας διαρκής αγώνας που απαιτεί να είμαστε σε εγρήγορση, να ενημερωνόμαστε σωστά και να κινητοποιούμαστε ανεξαρτήτως φύλου.
Έχεις μιλήσει για το κίνημα #MeTooPhd, για το πώς η ανατομία των γυναικείων γεννητικών οργάνων παρέμενε ταμπού για αιώνες, τον φεμινισμό στις επιστήμες. Τι άλλο θα έπρεπε να συζητάμε συχνότερα αλλά εξακολουθούμε να αφήνουμε στο περιθώριο –εκούσια και ακούσια;
Το έμφυλο χάσμα είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται στις επιστήμες μέχρι και σήμερα. Οι γυναίκες δεν έχουν ακόμη τη θέση που τους αναλογεί στους επιστημονικούς κλάδους. Είναι πολλά τα θέματα που θα έπρεπε να συζητάμε συχνότερα. Όπως μου έχει πει και μια φίλη, ας αλλάξουμε τον κόσμο, ένα project τη φορά. Για αυτό λοιπόν θα μείνω σε κάποιες θεματικές που θα ήθελα προσωπικά να συζητάμε περισσότερο.
Όπως οι γυναίκες, έτσι και το ίδιο τους το σώμα δεν έχει ακόμα τη θέση που του αναλογεί στην έρευνα. Για παράδειγμα, η έρευνα στα καρδιαγγειακά νοσήματα έχει εστιάσει κυρίως στους άντρες με αποτέλεσμα να δίνονται λανθασμένες διαγνώσεις σε γυναίκες. Ακόμη, ο πόνος όπως τον βιώνουν οι γυναίκες στην περίοδο ή την γέννα έχει υποτιμηθεί ιστορικά με αποτέλεσμα να λαμβάνουν περιορισμένη θεραπεία για αυτό. Ένα ακόμη παράδειγμα είναι η μελέτη της ψυχικής υγείας η οποία εκδηλώνεται διαφορετικά σε άντρες και γυναίκες.
Ακόμη, θεωρώ σημαντικό να συζητάμε περισσότερα την υποεκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις εξουσίας. Δυστυχώς γίνονται συστηματικά διακρίσεις στην προαγωγή, τη χρηματοδότηση και την αναγνώριση του επιστημονικού έργου των γυναικών. Οι λόγοι αυτής της υποεκπροσώπησης είναι οι διακρίσεις, η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, τα έμφυλα στερεότυπα, καθώς και η έλλειψη γυναικείων προτύπων. Είναι σημαντικό λοιπόν να συζητάμε τα παραπάνω θέματα και να προσπαθούμε να καταπολεμήσουμε τα έμφυλα στερεότυπα, να σχεδιάσουμε πολιτικές και πρωτοβουλίες για την προώθηση της ισότητας και να δημιουργούμε περιβάλλοντα προωθώντας την ποικιλότητα, την ισότητα και τη συμπερίληψη.
