Από τη ληστεία στο Λούβρο στα Napoleon jackets - Η μόδα είναι πιο relevant από ποτέ

Τα κοσμήματα αυτά αποτελούν τεκμήρια μιας ολόκληρης εποχής, ενσαρκώνοντας την αίγλη, την πολιτική ισχύ και την τελετουργική διάσταση της γαλλικής μοναρχίας. Είχαν φιλοτεχνηθεί με πολύτιμους λίθους και περίτεχνες λεπτομέρειες και φυλάσσονταν ως μέρος της ιστορικής συλλογής των «Διαμαντιών του Στέμματος της Γαλλίας», όχι ως προσωπική ιδιοκτησία των μοναρχών αλλά ως συμβολικό απόθεμα εξουσίας του έθνους.

Η κλοπή αυτών των βασιλικών κειμηλίων συνέπεσε χρονικά με μια τεράστια επιστροφή στις τάσεις της μόδας. Τα πανωφόρια με στρατιωτικές γραμμές, χρυσά κορδόνια και στοιχεία που παραπέμπουν σε στολές ιππικού, γνωστά ευρέως και ως military jackets, υμνούν την ναπολεόντεια αισθητική και, τα δύο γεγονότα αυτά ίσως και να έχουν κάτι κοινό. Η παραπάνω συσχέτιση παρά μόνο ερωτήματα γεννά. Είναι απλή σύμπτωση ή θα μπορούσε να μοιράζονται έναν κοινό πολιτισμικό παρονομαστή; Μια ενδόμυχη ανάγκη επαναπροσδιορισμού της ισχύος και τους κύρους μέσα από τα αντικείμενα, το θέαμα και την εικόνα;

TRUE STORIES

Οι τσέπες και η πολύπλοκη ιστορία ελέγχου πάνω στο γυναικείο σώμα

Ένας πολιτισμικός καθρέφτης

Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Η πιο γνωστή από τις πρώην ιδιοκτήτριες των κοσμημάτων, η Αυτοκράτειρα Ευγενία, υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από σύζυγος ενός ηγέτη, κατάφερε να αναδειχθεί σε πρότυπο στιλ. Το 1855, με αφορμή την Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού, παραγγέλθηκε ένα στέμμα με 1.252 διαμάντια και 56 σμαράγδια επάνω σε χρυσή βάση, σχεδιασμένα για να «στείλουν» ένα μήνυμα υπεροχής, ιερότητας και ισχύος. Σε μια εποχή όπου η εξουσία χρειαζόταν τελετουργική νομιμοποίηση, η Ευγενία χρησιμοποίησε τη μόδα, και δη τα κοσμήματα, ως εργαλεία εξουσιαστικής αφήγησης.

Παραδόξως τους τελευταίους μήνες η μόδα φλερτάρει και πάλι με τις ίδιες έννοιες. Τα ρούχα δεν έρχονται απλώς και μόνο για πρακτικούς ή και αισθητικούς λόγους αντιθέτως «κάνουν» δηλώσεις, που αντλούν τη δύναμή τους από τη δομή, το βάρος και την αυστηρότητα. Τα military jackets της εποχής του Ναπολέοντα για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να πούμε πως επανέρχονται ως μια μορφή ενδυματολογικής δήλωσης ταυτότητας. Η γραμμή τους, στιβαρή, σχεδόν πανοπλική, λειτουργεί ως αντίβαρο στην ρευστότητα του σύγχρονου εαυτού. Η μόδα εδώ δεν είναι απλώς θέμα αισθητικής αλλά γίνεται γλώσσα εξουσίας.

Οι σχεδιαστές επανάφεραν τη στρατιωτική αισθητική με το κομμάτι αυτό να δίνει στον σύγχρονο άνθρωπο μια ψευδαίσθηση ελέγχου και σταθερότητας μέσα από το στιλ του. Την ίδια στιγμή, η δημοσιότητα γύρω από τα κλοπιμαία κοσμήματα επιτείνει τη δημόσια συζήτηση για την ισχύ της εικόνας. Μέσα σε αυτή τη συγκυρία, η ληστεία των κοσμημάτων δεν είναι μόνο έγκλημα κατά της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά ένας πολιτισμικός καθρέφτης.

Η «πανοπλία» της μόδας προσφέρει κάτι σταθερό, στιβαρό, ακόμα και ψευδαισθητικά κυρίαρχο

Έπεται από λίγη περισσότερη σκέψη ξεφυλλίζω το βιβλίο του φιλοσόφου Byung-Chul Han« Η Κοινωνία της Κόπωσης» και αναρωτιέμαι, θα μπορούσαν να υπάρχουν συνδέσεις με τις θεωρίες του; Ο Han υποστηρίζει πως η σύγχρονη κοινωνία έχει αντικαταστήσει τη δομική σύγκρουση με την υπερπαραγωγή θετικότητας, μια εξαντλητική ανάγκη για επιδόσεις, αυτοέκφραση και ορατότητα και, ίσως εδώ βρίσκεται το «κλειδί» που ψάχνω. Το σύγχρονο υποκείμενο, όπως αναφέρει ο Han, δεν επαναστατεί αλλά αυτοκαταναλώνεται, φθείρεται μέσα στην απόλυτή του ελευθερία, αναζητώντας διαρκώς νέους τρόπους να είναι «ορατός». Σε αυτό το πλαίσιο, η προσφυγή σε σύμβολα εξουσίας και μεγαλείου, όπως τα διαμάντια του στέμματος ή ένα military jacket με χρυσά κρόσσια, δεν είναι απλώς αισθητική επιλογή, αλλά μια υπαρξιακή άμυνα απέναντι στην κόπωση της εποχής. Η «πανοπλία» της μόδας προσφέρει κάτι σταθερό, στιβαρό, ακόμα και ψευδαισθητικά κυρίαρχο.

Παράλληλα, θα μπορούσαμε να βάλουμε στο κάδρο ίσως και τον Michel Foucault, με τις θεωρίες του περί δομών εξουσίας. Ο Foucault θεωρεί ότι η εξουσία δεν περιορίζεται μονάχα σε θεσμούς ή πρόσωπα, αλλά ασκείται μέσα από την ορατότητα και την επιτήρηση. Η εξουσία λειτουργεί μέσα από το βλέμμα, αλλά και μέσα από την ενεργή συμμετοχή στην αναπαραγωγή της. Με αυτή τη λογική, η επιστροφή του στρατιωτικού στιλ δεν είναι απλώς νοσταλγία αλλά μια επιτελεστική πράξη. Το σώμα «φορά» την εξουσία, κάθε χρυσό κουμπί, κάθε διαμάντι, η «δύναμη» του να κρατάς στα χέρια σου αντικείμενα τόσο μεγάλης αξίας, πολιτισμικής και όχι μόνο, γίνονται τρόπος όχι απλώς προβολής, αλλά και κατασκευής μια υποκειμενικότητας που είναι ήδη αναγνωρίσιμη μέσα στο δίκτυο της εξουσίας.

Ίσως, τελικά, τα κλοπιμαία και η επιστροφή του Ναπολεόντειου στιλ να έχουν βαθύτερες συνδέσεις. Η ταυτόχρονη κλοπή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων από το Λούβρο και η επιστροφή της ναπολεόντειας κομψότητας στη μόδα λένε την ίδια ιστορία, πως, ακόμη κι αν οι αυτοκρατορίες «έπεσαν», η γοητεία της δύναμης ως εικόνα, ως ενδυματολογική πράξη, παραμένει ακατανίκητη. Σε έναν κόσμο εξουθενωμένο από την υπερατομική ελευθερία και την ατελείωτη αυτοδιαχείριση, όπως την κοινωνία της κόπωσης του Han, ίσως αυτό που ζητάμε είναι κάτι απλό, αλλά βαθιά πολιτικό, μια στολή, ένα σύμβολο που να δηλώνει με σαφήνεια πως η ύπαρξη είναι ορατή, επιτελεστική και ορισμένες φορές εξουσιαστική.