Κωνσταντινούπολη: Ταξίδεψα στην πόλη των πόλεων και θα δεις γιατί πρέπει να το κάνεις και εσύ
Ελένη Μπεζιριάνογλου
13 Μαΐου 2024
Σου έχει τύχει να μην έχεις δει ποτέ ένα μέρος ή έναν άνθρωπο αλλά για κάποιο λόγο να είσαι αρνητικά προκατειλημμένος απέναντί του; Λοιπόν, αυτό είχα πάθει εγώ με την Κωνσταντινούπολη. Κάθε φορά που συζητούσαμε για ταξίδια και «έπεφτε» σαν πρόταση απλά δεν με ενθουσίαζε η ιδέα. Θες να φταίει που ο παππούς μου ήταν πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία και ένιωθα εκείνο το «αγκάθι» των ξεριζωμένων; Θες που σκεφτόμουν ότι με τόσο κόσμο (σχεδόν 20 εκατ. κατοίκους κι άλλους τόσους τουρίστες) τη φανταζόμουν «στριμωγμένη» και βρώμικη; Θες που είχα ακούσει για την γεμάτη μπαχάρια κουζίνα της; Θες ότι μετά και την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί μου φάνταζε πολύ «μουσουλμανική»; Κάτι από αυτά, ίσως και όλα με κρατούσαν σε απόσταση. Κι όταν ήρθε η πρόσκληση από το Γραφείο Πολιτισμού της Τουρκίας στην Ελλάδα, σκέφτηκα ότι ήταν καλή στιγμή να διαπιστώσω αν έκανα λάθος ή όχι. Και έκανα. Σε όλα. Οπότε τους ευχαριστώ που μου έδωσαν την ευκαιρία να ερωτευτώ ακόμα μια πόλη του κόσμου και να ευχαριστήσω και τον Cihan, τον τούρκο ξεναγό μας γιατί χωρίς αυτόν το ταξίδι θα ήταν σίγουρα λιγότερο διασκεδαστικό!
Ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη
Ντολμαδάκια, αλοιφές και μπαχάρια
Θα ξεκινήσω με το φαγητό, γιατί τέτοια είμαι. Ο σωστός τρόπος να περιγράψεις την τουρκική κουζίνα -τουλάχιστον αυτή που γεύεσαι στην Πόλη- είναι fusion. Ένα κράμα μεσογειακής και ανατολίτικης, με αρκετά μπαχάρια που όλα τα φαγητά να είναι αρωματικά αλλά όχι υπερβολικά ώστε να σου «πέφτουν βαριά». Μου άρεσε πολύ που ξεκινούν κάθε τραπέζι με ορεκτικά-αλοιφές. Από τζατζίκι -πιο ελαφρύ και αρωματικό από το δικό μας- και παντζαροσαλάτα μέχρι φάβα και τυροσαλάτα, πιπεροσαλάτα, γιαούρτι με μυρωδικά και πολλά ακόμη, κάποια πικάντικα και κάποια όχι. Κι αν πολλά σου ακούγονται οικεία είναι γιατί με την τουρκική κουζίνα μοιραζόμαστε περισσότερα πιάτα από όσα μπορείς να φανταστείς, καθώς και τις ίδιες ονομασίες με μια μικρή διαφορά στην προφορά.
Από τις τοπικές λιχουδιές είναι τα Manti, ζυμαρικά που μοιάζουν με ραβιόλια. Έχουν σχήμα πουγκί και τα βρίσκεις γεμιστά σε πολλές εκδοχές αλλά η πιο δημοφιλής είναι με κιμά και γαρνιτούρα γιαούρτι και σκόνη καυτερής πάπρικας. Υπέροχα.
Ειδική μνεία αξίζει και στο Gözleme που θεωρείται το «φαγητό του εργάτη» και μπορείς να το βρεις σε ντόπιες αγορές στο δρόμο. Είναι ζύμη γεμισμένη με σπανάκι (ή τυρί), πατάτες και μαϊντανό και είναι εξαιρετική!
Οι -γνωστοί και εδώ- Köfte είναι από τα πλέον διάσημα street food της Τουρκίας και κυκλοφορούν σε πολλές εκδοχές. Η πιο συνηθισμένη είναι από αρνίσιο κιμά με πολλά αρωματικά. Και μιλώντας για street food, θα συναντήσεις πολλούς πάγκους στους δρόμους που πουλάνε μύδια. Έτσι, χαλαρά, εκεί που κάνεις τη βόλτα σου στα μαγαζιά τσιμπάς και 2-3 μύδια.
Τώρα να μη σου πω για τα yaprak sarma, τα ντολμαδάκια που φτιάχνει η μαμά σου ή για το γνωστό İmam Bayıldı γιατί είναι ολόιδια, ούτε για τα γλυκά λουκούμια, χαλβά, κιουνεφέ, κουραμπιέ γιατί προφανώς τα ξέρεις ήδη – αν και εδώ θα τα φας στην πιο φρέσκια και λαχταριστή εκδοχή τους. Δεν είναι τυχαίο ότι η Τουρκία φημίζεται για τα γλυκά ταψιού, το επιβεβαιώνω και εγώ και όλοι οι συνάδελφοι στο γραφείο που με απείλησαν να μη γυρίσω χωρίς σιροπιαστά -ναι Ερασμία, για σένα λέω. Θα σου πω, όμως, να δοκιμάσεις το Σαν Σεμπαστιάν τσιζκέικ δίπλα στον Πύργο του Γαλατά -αξίζει η αναμονή στην ουρά.
Σημείωσε να δοκιμάσεις και Boza, ένα ρόφημα ξινόγλυκο που θυμίζει υγρό γιαούρτι και σερβίρεται κρύο με μπόλικη κανέλα και θεωρείται superfood -ο διατροφολόγος σου εγκρίνει αυτή την πρόταση. Εμείς το ήπιαμε στο Vefa Bozacisi, ένα μαγαζί που βρίσκεται εκεί από το 1876 και επισκεπτόταν ακόμα και ο Κεμάλ Ατατούρκ -έχουν σε βιτρίνα και το ποτήρι του να ξέρεις.
Κωνσταντινούπολη – Μια πόλη μουσείο
Η μακρά ιστορία της πόλης συναντά τον απαραίτητο εκσυγχρονισμό μιας μεγαλούπολης 20 εκατομμυρίων κατοίκων και δημιουργεί ένα μείγμα Δύσης και Ανατολής που δεν μπορεί να σε αφήσει ασυγκίνητο. Μεγάλα ξενοδοχεία, όπως το Pera Palace που λέγεται ότι η Αγκάθα Κρίστι έγραψε το Οριάν Εξπρές κατά τη διαμονή της εκεί, hype γειτονιές με εναλλακτικά μαγαζιά και έντονη νυχτερινή ζωή, πολυκαταστήματα και διεθνής εμπορικές αλυσίδες, κυριλέ εστιατόρια και μια ολοκαίνουργια μαρίνα, Galataport, συνθέτουν το κοσμοπολίτικο πρόσωπο της πόλης. Η παλιά πόλη, η Αγία Σοφία, το Μπλε Τζαμί, η Βασιλική Κιστέρνα, ο Γαλατάς, το Kapalicarsi (grand bazaar), τα υπαίθρια μαγαζιά, τα σοκάκια, το τραμ, το ελληνικό στοιχείο που βρίσκεται έντονα παρόν σε πολλά σημεία είναι η πιο παραδοσιακή, γραφική και συνάμα τουριστική πλευρά της μητροπολιτικής Κωνσταντινούπολης. Έχει γραφτεί πολλές φορές ότι η Πόλη είναι το σταυροδρόμι των δύο ηπείρων αλλά μόνο όταν την επισκεφθείς μπορείς να καταλάβεις πόσο ακριβής είναι αυτή η περιγραφή.
Φαντάσου την κάπως σαν την Αθήνα, στο δεκαπλάσιο. Και για μια πόλη τόσο μεγάλη, τόσο χαοτική με τον ίδιο γοητευτικό και εξοργιστικό ταυτόχρονα τρόπο, με τόσα εκατομμύρια κόσμου να τη περπατούν καθημερινά, θα πω ότι είναι πραγματικά ΠΟΛΥ ΚΑΘΑΡΗ. Η Αγία Σοφία, για την οποία θα χρειαστείς πλέον 25€ εισιτήριο και μαντήλα αν είσαι γυναίκα για να μπεις, είναι συγκλονιστική. Τη στιγμή που την αντικρίζεις συνειδητοποιείς ότι έχεις μπροστά σου ένα δημιούργημα που στέκεται εκεί για περισσότερα από 1500 χρόνια, έχοντας επιβιώσει από το χρόνο, τους πολέμους, τις φυσικές καταστροφές και τη μανία των ανθρώπων. Η ενέργεια του χώρου, ο τεράστιος τρούλος που μοιάζει να αιωρείται -εμβληματικό δείγμα αρχιτεκτονικής έως και σήμερα-, οι μισοσβησμένες τοιχογραφίες και μωσαϊκά και οι προσθήκες μετατροπής του χώρου σε τζαμί σου δημιουργούν δέος και ανάμεικτα συναισθήματα. Κοιτάζεις κατάματα την Ιστορία.
«Αντίπαλο δέος» στην Αγία Σοφία στέκεται το διάσημο Μπλε Τζαμί με πλήθος κόσμου να συρρέει για να το θαυμάσει από κοντά. Και παρόλο που αποτελεί ορόσημο για την τουριστική βόλτα στην πόλη, εμείς είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε και κάποια ίσως λιγότερο γνωστά τζαμιά, αλλά πολύ γραφικά και με ιστορική σημασία αφού αρχιτέκτονάς τους είναι ο Mimar Sinan για τον οποίο θα σου πω πιο κάτω. Τώρα, μερικά ακόμα στοιχεία που συνθέτουν αυτό το παράξενο μωσαϊκό που λέγεται Κωνσταντινούπολη είναι η φωτογραφία του Κεμάλ σε κάθε σπίτι, μαγαζί, καφενείο (όπως είχαμε εδώ παλιά τον βασιλιά ένα πράγμα), η τρομερή κίνηση στους δρόμους (αθάνατο αθηναϊκό μποτιλιάρισμα εξόδου Πάσχα φάση), η ευρωπαϊκή συνήθεια των οδηγών να «κοκκαλώνουν» το αμάξι όταν περνάει πεζός από διάβαση (εμείς ακόμα να το μάθουμε), τα πάρκα που προσθέτουν το απαραίτητο «πράσινο» στην πόλη, το βαθύ γαλάζιο του Κεράτειου Κόλπου, της Θάλασσας του Μαρμαρά και του Βοσπόρου που κυκλώνει τη μητρόπολη, καθώς και η τρομερή φιλοξενία των κατοίκων του. Και το φαγητό. Πολύ φαγητό. Παντού. Και γάτες. Πολλές γάτες -έχεις δει το ντοκιμαντέρ «Cats of Istanbul»;-, τις οποίες φροντίζουν με φαγητό, νερό και μαξιλάρια σχεδόν έξω (ή μέσα) από κάθε μαγαζί.
Mimar Sinan, ο master αρχιτέκτονας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Η επίσκεψή μας στην Τουρκία περιλάμβανε και την επίσκεψη σε δύο τζαμιά στην Πόλη και ένα στην Ανδριανούπολη, όλα δημιουργίες του Mimar Sinan, ενός σημαντικού Οθωμανού αρχιτέκτονα με τρομερή ιστορία. Ο Mimar (που σημαίνει αρχιτέκτονας) Sinan ήταν ο κύριος Οθωμανός αρχιτέκτονας κατά τη διάρκεια της βασιλείας των Σουλτάνων Σουλεϊμάν (γνωστός και ως Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής), Σελίμ Β' και Μουράτ Γ'. Γεννήθηκε το 1490 στο χωριό Ağırnas του Kayseri και φημολογείται ότι ήταν ελληνικής καταγωγής. Μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη ως «devşirme» (σύστημα που εκπαίδευε μη μουσουλμάνους πολίτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να είναι αξιωματικοί του κράτους) και υπηρέτησε ως γενίτσαρος για 17 χρόνια. Κέρδισε την εκτίμηση του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς με τη γέφυρα που έχτισε πάνω από τον ποταμό Προυτ στην εκστρατεία στη Μολδαβία και προήχθη σε αρχιτέκτονας στα 49 του. Ο Sinan έχει εξομολογηθεί στην βιογραφία του ότι έμπνευσή του υπήρξε ανέκαθεν η Αγία Σοφία και κάθε δημιουργία του σε όλη του την καριέρα είχε στόχο να την ξεπεράσει σε μεγαλοπρέπεια.
Το τζαμί και συγκρότημα Şehzade στην Κωνσταντινούπολη είναι το πρώτο χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής τέχνης του. Χτίστηκε το 16ο αιώνα, προς τιμήν του πρίγκηπα Μεχμέτ που πέθανε σε μικρή ηλικία. Έχει έναν κεντρικό τρούλο στην μέση τεσσάρων ημιτρούλων και αποτέλεσε παράδειγμα για όλα τα μεταγενέστερα τζαμιά. Το δεύτερο έργο του, το τζαμί Süleymaniye, θεωρείται και το πιο εντυπωσιακό του Mimar Sinan στην Κωνσταντινούπολη, αφού ήταν και το μεγαλύτερο τζαμί στην πόλη μέχρι το 2019 που χτίστηκε το τζαμί Çamlıca. Ο ίδιος ο Sinan αποκάλεσε το τζαμί Şehzade έργο του την περίοδο της μαθητείας του ενώ περιέγραψε το Süleymaniye ως έργο την περίοδο των προσόντων του -αυτό που σίγουρα ξεχωρίζει αισθητικά είναι οι ριγέ λευκό-κόκκινο καμάρες. Έχοντας δει και τα δύο, θα πω ότι μπαίνοντας στο Şehzade ένιωσα ηρεμία και κατάνυξη, υπήρχε «ζεστασιά» στο χώρο και η αρχιτεκτονική ήταν εντυπωσιακή αλλά με έναν ταπεινό τρόπο που αρμόζει σε χώρο λατρείας. Από την άλλη, το Süleymaniye αν και πράγματι μεγαλοπρεπές, μου φάνηκε πιο «επιτηδευμένο», σαν να έβλεπα την πρόθεση του Sinan να κάνει επίδειξη ικανοτήτων.
Ωστόσο, το πιο σημαντικό έργο του είναι το τζαμί Selimiye στην Αδριανούπολη, το οποίο χτίστηκε το 1575 όταν ο Sinan ήταν 86 ετών και το οποίο δεν μπορείς να μη θαυμάσεις. Μεγαλειώδες και χτισμένο σε περίοπτη θέση, καλύπτει έκταση 22.000 τμ και ξεχωρίζει από μακριά ενώ όσο πλησιάζεις νιώθεις να σε κυριεύει δέος από το μέγεθος και την ομορφιά του. Ο ίδιος το ανέφερε ως δημιουργία της master περιόδου του. Το Selimiye και το κοινωνικό συγκρότημα γύρω του προστέθηκαν στον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO το 2011. Το συγκρότημα θεωρείται η πιο αρμονική έκφραση του οθωμανικού “külliye”, μιας ομάδας κτιρίων που κατασκευάζονται γύρω από ένα τζαμί και διαχειρίζονται ως ενιαίο ίδρυμα. Έχοντας υπογράψει πολλά έργα, όπως τζαμιά, παλάτια, νοσοκομεία, χαμάμ, γέφυρες, τάφους και caravanserais, ο Sinan πέθανε το 1588 στην Κωνσταντινούπολη. Όπως ο ίδιος παραδέχτηκε, όμως, δεν κατάφερε να ξεπεράσει τη μεγαλοπρέπεια της Αγίας Σοφίας που τόσο θαύμαζε όλη του τη ζωή.
Ανδριανούπολη, η ακριτική πόλη - πύλη προς την Ευρώπη
Λίγα μόλις μέτρα από τα ελληνικά σύνορα συναντάς την Ανδριανούπολη, μια επαρχιακή πόλη με ιστορική σημασία και ανάμεικτα πολιτιστικά στοιχεία. Το σημερινό της όνομα είναι Edirne και υπήρξε πρωτεύουσα του Οθωμανικού Κράτους από το 1369 έως το 1453. Στα fun facts σημείωσε ότι έχει 4 ποταμούς και 11 γέφυρες, ενώ θα συναντήσεις πολλές πινακίδες -στο δρόμο, σε μαγαζιά και ξενοδοχεία- σε 3 γλώσσες, τουρκικά, ελληνικά και βουλγάρικα.
Πέρα από το τζαμί Selimiye που αναφέραμε, αξίζει να κάνεις μια βόλτα με το τουριστικό λεωφορείο που θα σε περάσει από την αρχική πόλη όπου πολλά από τα σπίτια διατηρούνται και κατοικούνται μέχρι και σήμερα από μη μουσουλμανικό πληθυσμό, από την Εβραϊκή Συναγωγή, το Μνημείο της Λωζάνης και τον πρώην Σιδηροδρομικό Σταθμό στο Καράαγατς που φιλοξενεί αντίγραφο του θρυλικού τρένου Οριάν Εξπρές σε πραγματικό μέγεθος. Το καταπράσινο τοπίο, τα παλιά σπίτια και τα παραδοσιακά καφενεία το κάνουν ιδανικό προορισμό για βόλτα και καφέ πριν επιστρέψεις στην Ανδριανούπολη. Δες ακόμη το τζαμί Μπεγιάζιτ Β και το συγκρότημά του που χτίστηκε το 184-1488 και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά ιδρύματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ανάμεσα στις λειτουργίες των χώρων ήταν και η ιατρική θεολογική σχολή και το νοσοκομείο στο οποίο θεράπευαν νευροπαθείς και ψυχασθενείς με τη μουσική, τον ήχο του νερού και με «καλές» μυρωδιές.
Να ξέρεις ότι εδώ το τηγανητό συκώτι είναι πολύ δημοφιλές πιάτο. Προσωπικά δεν είναι του γούστου μου αλλά είναι κάτι που σίγουρα πρέπει να δοκιμάσεις.
@eleniouibez ♬ Istanbul - NaderGator
