Mύθοι και συναρπαστικές παραδόσεις πίσω από τα φυτά των Χριστουγέννων
Χριστίνα Κατσαντώνη
24 Δεκεμβρίου 2024
Στα σπίτια μας έχουν ήδη μπει ή είναι θέμα ωρών (λεπτών...) να κάνουν την εμφάνισή τους. Στις Χριστουγεννιάτικες ταινίες βρίσκονται παντού, τα συναντάς σε στίχους τραγουδιών, σε μαγαζιά και εμπορικά κέντρα. Είναι τα φυτά των Χριστουγέννων, απαραίτητα για τη δημιουργία εορταστικής ατμόσφαιρας, ταυτισμένα με μηνύματα αγάπης και καλοτυχίας.
Κι όσο κι αν σήμερα το γκι, το Αλεξανδρινό και το ου, είναι απολύτως συνδεδεμένα με την περίοδο των Χριστουγέννων, οι ρίζες τους είναι παγανιστικές και οι μύθοι, που τα συνοδεύουν ξεκινούν από τις εποχές των Κελτών και των Δρυίδων, σχετίζονται με μάγισσες και κακές νεράιδες, αλλά και με Θεούς της γονιμότητας και της αγάπης. Κι αυτοί είναι κάποιοι από τους πιο συναρπαστικούς θρύλους και τις παραδόσεις, που συνοδεύουν την εξέλιξη και την ταύτιση τους με τα Χριστούγεννα...
Mύθοι και συναρπαστικές παραδόσεις πίσω από τα φυτά των Χριστουγέννων
Το γκι ως σύμβολο γονιμότητας
Ο ιξός ή γκι ή όπως το μάθαμε σε Χριστουγεννιάτικες ταινίες και τραγούδια mistletoe, είναι το κατ' εξοχήν φυτό των Χριστουγέννων, απαραίτητο για το ρομαντικό happy end, που θέλει τα ζευγάρια να φιλιούνται κάτω από τα κλαδιά του.
Με δεδομένο ότι πολλά είδη γκι είναι παρασιτικά, είναι ελαφρώς παράδοξη η σύνδεσή του με τον ρομαντικό έρωτα, που πάντα στο τέλος κερδίζει την περίοδο των Χριστουγέννων. Ωστόσο, ιστορικά το γκι ήταν εδώ και αιώνες συνδεδεμένο με θρύλους γύρω από τις προστατευτικές ιδιότητές του.
Εξαιτίας της αειθαλούς φύσης του, θεωρείτο ανέκαθεν σύμβολο γονιμότητας, καλοτυχίας κι ευημερίας. Πολλοί πολιτισμοί, όπως οι Κέλτες, του απέδιδαν μαγικές ιδιότητες. Οι Δρυίδες το χρησιμοποιούσαν στις τελετές τους, ενώ οι Ρωμαίοι το είχαν συνδέσει με τα Σατουρνάλια, τη γιορτή που γινόταν κάθε Δεκέμβριο, προς τιμήν του Θεού της σποράς Σατούρνου (που ταυτίζεται με τον Κρόνο).
Ο θρύλος του φιλιού κάτω από το γκι
Η παράδοση του φιλιού κάτω από το γκι πιθανόν να έχει τις ρίζες της στη μυθολογία των Σκανδιναβών, στην ιστορία της Θεάς της Αγάπης Φρίγκα και του γιου της, Μπάλντερ, ο οποίος ήταν άτρωτος σε οτιδήποτε γεννιόταν κάτω ή πάνω στη Γη. Το γκι, όμως, φυτρώνει πάνω σε άλλους κορμούς, οπότε ο Θεός του κακού Λόκι, τον σκότωσε με ένα βέλος φτιαγμένο από τα κλαδιά του. Αυτό, βεβαίως, θα μπορούσε να καταστρέψει την υστεροφημία του φυτού, όμως συνέβη το αντίθετο. Τα δάκρυα της μητέρας Φρίγκα, μεταμορφώθηκαν στους λευκούς καρπούς του γκι, οι Θεοί έδωσαν χάρη και ξαναζωντάνεψαν τον Μπάλντερ και η ευτυχισμένη Φρίγκα ευλόγησε το φυτό με ένα φιλί, για όποιον περνούσε από κάτω του.
Αυτά λέει η επικρατέστερη εκδοχή του μύθου, όπως έχει μεταφερθεί σήμερα, αν και πολλοί πιστεύουν ότι το happy end προστέθηκε μετέπειτα για να ενισχύσει το μύθο του φυτού (κι ο γιος της Θεάς δεν ζωντάνεψε ξανά ποτέ).
Οι θρύλοι, όμως, γύρω από το φυτό ενισχύθηκαν στο πέρασμα των χρόνων, ενώ από τον 18ο αιώνα, η παράδοση του φιλιού κάτω από το γκι τα Χριστούγεννα διαδόθηκε στην Ευρώπη, ξεκινώντας από τη Βρετανία, όπου αρχικά οι υπηρέτες συνήθιζαν να ανταλλάσσουν φιλιά, όταν βρίσκονταν κοντά στο φυτό.
Η παράδοση πέρασε σύντομα στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις, που στόλιζαν τα σπίτια τους με γκι κι όποιο ζευγάρι περνούσε κάτω από τα κλαδιά του έπρεπε να φιληθεί και να κόψει έναν από τους καρπούς του. Σύμφωνα μάλιστα με αναφορές στο έργο του Ντίκενς, οι νεαρές κοπέλες έτρεχαν να κρυφτούν από ανεπιθύμητους νεαρούς, καθώς το φιλί κάτω από το γκι είχε γίνει υποχρεωτικό, αν ήθελαν να αποφύγουν την κακοτυχία στις γαμήλιες προοπτικές τους.
Περίπου δύο αιώνες μετά τα χρόνια του Ντίκενς, το φιλί κάτω από το γκι έχει πλέον επηρεάσει κάθε πτυχή της ποπ κουλτούρας, έχει γίνει τίτλος τραγουδιών κι αφορμή για αξέχαστα κινηματογραφικά φιλιά: από το πρώτο φιλί του Χάρι Πότερ (2007), μέχρι το παθιασμένο φιλί της Σάντρα Μπούλοκ με τον Μπιλ Πούλμαν στο “Ενώ εσύ κοιμόσουν” (1995), το φιλί του Κρίστιαν Μπέιλ στο “American Psycho” (2000) και το -ας πούμε- φιλί της Μισέλ Πφάιφερ, ως Κατγούμαν με τον Μπάτμαν – Μάικλ Κίτον και την εμβληματική για το γκι κινηματογραφική ατάκα: “Το γκι μπορεί να είναι θανατηφόρο, αν το φας – Όμως ένα φιλί μπορεί να γίνει ακόμα πιο θανατηφόρο …”.
Σήμερα το γκι, συνδέεται όχι μόνο μετα Χριστούγεννα αλλά και με την αλλαγή του χρόνου, ενώ σε χώρες όπως για παράδειγμα η Γαλλία προσφέρεται ως δώρο την Πρωτοχρονιά, για να φέρει τύχη για τον καινούριο χρόνο.
Το Αλεξανδρινό και ο μύθος της Πεπίτα
Πανέμορφο κι απολύτως εορταστικό, με τα κόκκινα βελούδινα φύλλα του, το Αλεξανδρινό ή ποϊνσέτια ή Αστέρι της Βηθλεέμ είναι το κατ' εξοχήν “λουλούδι των Χριστουγέννων”, το ιδανικό φυτό για να φέρει στα σπίτια μας εορταστική διάθεση.
Ελληνικές παραδόσεις το συνδέουν με αρχαιοελληνικές γιορτές, ενώ στον πολιτισμό των Αζτέκων το χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο κατά του πυρετού. Οι ρίζες του τοποθετούνται στο Μεξικό, όσο για τη σύνδεση του με τα Χριστούγεννα ξεκινά από την ιστορία της Πεπίτα, ενός κοριτσιού του 17ου αιώνα, που επισκέφτηκε τη σκηνή της Γέννησης στο παρεκκλήσι του χωριού της, όμως δεν είχε τίποτα να προσφέρει στο μωρό Ιησού, πέρα από μια χούφτα σπόρους. Επειδή, όμως, τους χάρισε από την καρδιά της, οι σπόροι μαγικά μεταμορφώθηκαν σε ένα πανέμορφο κατακόκκινο φυτό.
Περίπου δύο αιώνες μετά, ο πρέσβης της Αμερικής, Τζόελ Ρόμπερτς Ποϊνσέτ, ο οποίος ήταν παράλληλα ένας ικανότατος βοτανολόγος, το έφερε μαζί του από τη Νότια Αμερική, με αποτέλεσμα αργότερα -από τα μέσα του 19ου αιώνα- να πάρει το όνομά του.
Το μαγικό ου, που προστατεύει από τις μάγισσες
Το γνωστό στα ελληνικά ως ου, αλλιώς ελαιόπρινος ή λιόπρινος είναι το απαραίτητο στις Χριστουγεννιάτικες συνθέσεις φυτό με τα αγκαθωτά φύλλα και τους κόκκινους στρογγυλούς μικροσκοπικούς καρπούς, που είναι πανέμορφοι στο βάζο και απολύτως τοξικοί αν καταναλωθούν από τον άνθρωπο.
Το ου θεωρείται σήμερα το απαραίτητο ταίρι του γκι στην Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση, και συχνά ταυτίζεται με σύμβολο του ακάνθινου στεφανιού, που φόρεσε ο Ιησούς. Όμως υπάρχουν αμέτρητες λαϊκές δοξασίες με παγανιστικές ρίζες πίσω από τη σύνδεση του φυτού με τους ανθρώπους. Ξεκινώντας, για παράδειγμα, από την εποχή των Κελτών, όταν κάθε σπίτι στολιζόταν τους χειμώνες με αειθαλή φυτά, που διασφάλιζαν την επικείμενη έλευση της άνοιξης.
Αργότερα το ου συνδέθηκε με την προστασία των οικογενειών από κακόβουλες νεράιδες, που έσπερναν πειρασμούς και έριδες, ενώ ένας άλλος διαδεδομένος στην Ευρώπη μύθος λέει ότι είναι γρουσουζιά να κόψεις ολόκληρο το φυτό, γιατί αυτό εμποδίζει τις μάγισσες να πετάξουν κοντά στο σπίτι σου. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή μυθολογία, το ου είναι επίσης αγαπημένο φυτό των Θεών που συνδέονταν με κεραυνούς όπως ο Θορ, και φυτευόταν συχνά κοντά σε σπίτια για να προστατεύσει από τις καταιγίδες.
Σε κάθε περίπτωση και σε κάθε μύθο, θεωρείται ένα φυτό που προστατεύει από το κακό και συμβολίζει την ελπίδα, γι’ αυτό και συνδέθηκε με τα Χριστούγεννα. Οι μαγικές του ιδιότητες δεν αμφισβητήθηκαν ούτε από τον σύγχρονο μικρό μάγο Χάρι Πότερ, ο οποίος έφτιαξε από κλαδί του το ραβδί, που τον βοήθησε στις μυστικές αποστολές του...
