Όσα παίρνει ο άνεμος - Η βραδιά που τα Oscars έγραψαν ιστορία

Λένε πως το Χόλιγουντ ποτέ δεν είχε ξανά μια τόσο σπουδαία χρονιά όπως το 1939, περίοδος παραγωγής κάποιων από τα σπουδαιότερα φιλμ στην ιστορία του κινηματογράφου. Υπήρξαν ταινίες και ερμηνείες ζωής εκείνη τη χρονιά: Aπό τον “Μάγο του Οζ” στα “Ανεμοδαρμένα ύψη” και στην -κατά τον Φρανκ Κάπρα-, καλύτερη ταινία της καριέρας του “Ο κύριος Σμιθ πάει στην Ουάσιγκτον” και από τον Τζέιμς Στιούαρτ ή τον Λόρενς Ολιβιέ μέχρι τη Τζούντι Γκάρλαντ, την Μπέτι Ντέιβις και την Γκρέτα Γκάρμπο. Όλοι και όλες είχαν τη μεγάλη ατυχία να συναντηθούν στην απονομή των Όσκαρ του 1940, τη βραδιά που το “Όσα παίρνει ο άνεμος” σάρωσε κάθε αντίπαλο...

Η βραδιά του 1940 που τα Oscars έγραψαν ιστορία

Η απονομή της 29ης Φεβρουαρίου του 1940, είναι μια βραδιά που έμεινε στην ιστορία του θεσμού. Άφησε πίσω της αστικούς μύθους και θρύλους για βραβεία που χάθηκαν ή απλώς ξεχάστηκαν, έσπασε όρια και βαθιά εδραιωμένα στερεότυπα κι άλλαξε την ιστορία. Κι όσο κι αν οι σπουδαίες ταινίες της χρονιάς ήταν πολλές, η εκδήλωση είχε μόνο ένα μεγάλο πρωταγωνιστή, την επική παραγωγή του Ντέιβιντ ‘Ο Σέλζνικ “Οσα παίρνει ο άνεμος”. Ας ανατρέξουμε, λοιπόν, στους μύθους και στις αλήθειες μιας απονομής, που στάθηκε σταθμός στην ιστορία όχι μόνο των ‘Οσκαρ, αλλά του ίδιου του κινηματογράφου.

WHO

Αύριο είναι μια άλλη μέρα - Η ιστορία της Μάργκαρετ Μίτσελ που δημιούργησε τη διάσημη Σκάρλετ Ο’ Χάρα

Ένα ζευγάρι roller skates για τον Σέλζνικ

Χρέη παρουσιαστή της βραδιάς είχε για πρώτη φορά ο Μπομπ Χόουπ (που συνέχισε να παρουσιάζει για 19 χρόνια την απονομή). Το “Όσα παίρνει ο άνεμος” ήταν υποψήφιο για 13 βραβεία σε 12 κατηγορίες (στο β’ γυναικείο ρόλο, είχε δύο συμμετοχές -και της Χάτι Μακ Ντάουελ και της Ολίβια Ντε Χάβιλαντ). Αποχώρησε, έχοντας κατακτήσει τα οκτώ (συν δύο τιμητικά), σημειώνοντας ένα αξεπέραστο ρεκόρ για δεκαετίες. Ανάμεσά τους αυτά του καλύτερου γυναικείου πρώτου και δεύτερου ρόλου (στη Βίβιαν Λι και στην Χάτι ΜακΝτάνιελ αντίστοιχα), καλλιτεχνικής διεύθυνσης, φωτογραφίας, μοντάζ, διασκευασμένου σεναρίου, σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας.

Ο παραγωγός Ντέιβιντ Ο’ Σέλζνικ ανέβηκε πάνω από τρεις φορές στη σκηνή για να παραλάβει το βραβείο για την καλύτερη ταινία, αυτό για τη σκηνοθεσία εκ μέρους του Βίκτορ Φλέμινγκ που απουσίαζε, καθώς και το τιμητικό βραβείο Έρβιν Θάλμπεργκ, με τον Μπομπ Χόουπ να σχολιάζει από τη σκηνή ότι κάποιος θα έπρεπε να φέρει ένα ζευγάρι roller skates για να διευκολυνθούν τα συνεχή πηγαινέλα του παραγωγού.

Ο επικεφαλής των στούντιο της Paramount, Y. Frank Freeman, ο οποίος απένειμε το βραβείο για την καλύτερη ταινία, απευθύνθηκε με χαρακτηριστική προφορά Νότιων στον Σέλζνικ, λέγοντας -με καθόλου αποδεκτό σήμερα “μαύρο” χιούμορ: “Ποτέ δεν είδα τόσους πολλούς στρατιώτες όσο αυτούς που χρησιμοποιήσατε στο “Όσα παίρνει ο άνεμος”. Πίστεψέ με, αν ο στρατός της Συνομοσπονδίας είχε τόσους πολλούς, θα σας είχαμε πατήσει καταραμένοι Γιάνκηδες…”.

Πάνω από μισό αιώνα μετά, το 1999, το Όσκαρ του Σέλζνικ για την καλύτερη ταινία αγοράστηκε σε δημοπρασία από τον Μάικλ Τζάκσον, αντί του ποσού ρεκόρ του 1,5 εκατ. δολαρίων…

Ο πρωταγωνιστής – “φάντασμα”

Ερευνώντας στο διαδίκτυο, για τα όσα έγιναν στα Όσκαρ τη βραδιά της 29ης Φεβρουαρίου του 1940, βρίσκεις πολλές αναφορές για τον σταρ του “Όσα παίρνει ο άνεμος”, Κλαρκ Γκέιμπλ, ο οποίος, αν και ήταν υποψήφιος, έχασε το Όσκαρ από τον Ρόμπερτ Ντόνατ και την ερμηνεία του στο “Αντίο ωραία νιάτα”. Σε άλλες διαβάζεις ότι ήταν μουτρωμένος, αλλού περιγράφουν ακόμα και τα ρούχα και τα κοσμήματα της τότε συζύγου του, Κάρολ Λόμπαρντ.

Τι δεν θα βρεις πουθενά; Φωτογραφίες ή πλάνα του από την απονομή. Κι ο λόγος είναι απλός, αλλά καταλυτικός: Δεν ήταν καν παρών.

Τα ονόματα των νικητών είχαν διαρρεύσει λίγες ώρες πριν από την απονομή (από τους Λος Άντζελες Τάιμς), οπότε ο Γκέιμπλ δεν είχε καμία όρεξη να παραβρεθεί σε μια γιορτή που θα τον έβρισκε στην πλευρά των ηττημένων. Θα μπορούσε να πει κανείς πως... "frankly my dear he did give a damn" κι ας είχε ήδη ένα Όσκαρ στο ενεργητικό του. Ως κορυφαίος σταρ της εποχής, δεν μπορούσε να ανεχτεί το σνομπάρισμα σε μια χρονιά που η ταινία του σάρωσε σε όλες τις κύριες κατηγορίες εκτός από τη δική του. Επίσης θεωρούσε πως ήταν η τελευταία του ευκαιρία για άλλο ένα Όσκαρ -κι είχε δίκιο.

Οι εφημερίδες της επόμενης μέρας αναφέρθηκαν σε εκείνον με τίτλους όπως “Ο Γκέιμπλ είναι ο ξεχασμένος άντρας του Χόλιγουντ” ή “Το Όσα παίρνει ο άνεμος σάρωσε, εκτός από την αποτυχία του Γκέιμπλ να φτάσει στο Όσκαρ”. Στην ιστορία, πάντως, έμεινε ως ο ιδανικός Ρετ Μπάτλερ -οπότε who gives a damn;

Σε αντίθεση με τον Κλαρκ Γκέιμπλ, η Βίβιαν Λι παρέλαβε περιχαρής το Όσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της ως Σκάρλετ Ο’ Χάρα, και λίγους μήνες μετά το παράτησε σε μια φίλη της κι έφυγε για την Αγγλία μαζί με τον σύζυγο της, Λόρενς Ολιβιέ. Το πήρε πίσω 10 χρόνια μετά, το 1950. Ήταν η χρονιά, που γύρισε στις ΗΠΑ για την κινηματογραφική μεταφορά του θεατρικού “Λεωφορείο ο πόθος” με τον Μάρλον Μπράντο, που -για την ιστορία- τo 1951 της έφερε το δεύτερο Όσκαρ της καριέρας της.

Το λαμπερό πάρτι και τα δάκρυα της “Μέλανι”

Πριν από την απονομή, ο Σέλζνικ διοργάνωσε στο σπίτι του ένα pre-Oscar πάρτι, με καλεσμένους όλους τους σταρ της ταινίας. Λίγο πριν την άφιξη των λιμουζίνων, που θα τους μετέφεραν στον χώρο της απονομής στο ξενοδοχείο Ambassador, η Ολίβια Ντε Χάβιλαντ, όπως δήλωσε χρόνια μετά σε συνέντευξη της στο Associated Press, άκουσε τον Σέλζνικ να μαθαίνει από το τηλέφωνο τα ονόματα των νικητών. “Τον άκουσα να λέει “μάλιστα, η Βίβιαν, ο Βίκτορ… μμμμ και η Χάτι” -δηλαδή η Χάτι ΜακΝτάνιελ, μια από τις ανταγωνίστριες της και νικήτρια του Όσκαρ β’ γυναικείου ρόλου.

“Ήμουν 23 χρονών τότε και προσπαθούσα να κρύψω τα δάκρυα μου από τους υπόλοιπους” είπε η Ντε Χάβιλαντ. “Μου πήρε λίγο χρόνο μέχρι να συνειδητοποιήσω πόσο σημαντικό ήταν αυτό το βραβείο για την εξέλιξη του κινηματογράφου και να χαρώ πραγματικά για την επιτυχία της Χάτι, η οποία είχε ήδη φύγει για το ξενοδοχείο και δεν είχε ιδέα ότι θα κέρδιζε…”.

Χάτι ΜακΝτάνιελ © Getty Images/ Bettmann

Η τελευταία των βασικών πρωταγωνιστών

Η ιστορία φάνηκε γενναιόδωρη απέναντι στη Ντε Χάβιλαντ, που τιμήθηκε αργότερα με δύο Οσκαρ για τις ερμηνείες της κι ας έγινε διάσημη κυρίως για εκείνο που δεν κέρδισε. “Στην ταινία, η Μέλανι, είναι η μοναδική από τους βασικούς χαρακτήρες, που πεθαίνει. Στη ζωή, όμως, έμεινα τελευταία…” δήλωσε σε συνέντευξη της το 2004, σε ηλικία 88 ετών -έφυγε πλήρης ημερών τον Ιούλιο του 2020 στο Παρίσι.

Ο κινηματογραφικός της αγαπημένος σύζυγος Άσλεϊ – Λέσλι Χάουαρντ ήταν ο πρώτος από τους πρωταγωνιστές της ταινίας, ο οποίος σκοτώθηκε τρία χρόνια μετά, το 1943, όταν το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε καταρρίφθηκε από τους Γερμανούς. Το 1952 πέθανε η Μάμι – Χάτι ΜακΝτάνιελ, το 1960 ο Ρετ - Κλαρκ Γκέιμπλ και το 1967 η αξέχαστη Σκάρλετ – Βίβιαν Λι.

Η Χάτι ΜακΝτάνιελ γράφει ιστορία

Σε μια εποχή, που οι μαύροι ηθοποιοί του “Όσα παίρνει ο άνεμος” δεν ήταν καν προσκεκλημένοι στην πρεμιέρα της ταινίας στην Ατλάντα, μόλις δύο μήνες πριν τα Όσκαρ, η βράβευση της Χάτι ΜακΝτάνιελ ήταν μια καθοριστική στιγμή όχι μόνο για το Χόλιγουντ, αλλά συνολικά για τη χώρα της.

Ο Σέλζνικ έκανε μεγάλη έρευνα για να βρει την ηθοποιό που θα έπαιζε το ρόλο της πιστής μαύρης γκουβερνάντας, Μάμι. Λέγεται, μάλιστα, πως μέχρι και η Έλεανορ Ρούζβελτ του είχε γράψει ένα γράμμα, προτείνοντας την προσωπική της υπηρέτρια για το ρόλο. Ο Μπιγκ Κρόσμπι τελικά ήταν αυτός που του σύστησε τη 46χρονη ΜακΝτάνιελ, η οποία έγινε η πρώτη μαύρη ηθοποιός που κέρδισε αρχικά υποψηφιότητα, τελικά και το ίδιο το Όσκαρ.

Κατά τη διάρκεια της απονομής, η ΜακΝτάνιελ, δεν καθόταν στο τραπέζι των πρωταγωνιστών της ταινίας, αλλά αρκετά πιο πίσω -κι ενώ η είσοδος της είχε επιτραπεί ύστερα από παρέμβαση του Σέλζνικ. Όταν ανέβηκε στη σκηνή, ήταν η μοναδική μαύρη γυναίκα στην αίθουσα. Φορώντας μια μπλε τουαλέτα και γαρδένιες στα μαλλιά, παρέλαβε το βραβείο της, μιλώντας για μια από τις πιο χαρούμενες στιγμές της ζωής της και εκφράζοντας την ελπίδα ότι θα συνεχίσει να τιμά τη φυλή της και τη βιομηχανία θεάματος. Κατέβηκε με κλάματα από τη σκηνή, ενώ όλο το θέατρο χειροκροτούσε σε μια από τις ιστορικές στιγμές του θεσμού των Όσκαρ.

Παρά το μεγάλο όριο που έσπασε τότε, οι προκαταλήψεις εξακολούθησαν να κυριαρχούν και στο Χόλιγουντ και να προκαλούν οι αντιδράσεις. Ο ρόλος της ΜακΝτάνιελ στο “Όσα παίρνει ο άνεμος”, για κάποιους έσπασε ταμπού, για άλλους ενίσχυσε παγιωμένα στερεότυπα, που ήθελαν τους μαύρους ηθοποιούς να περιορίζονται σε ρόλους υπηρετικού προσωπικού.

Κι η αλήθεια είναι πως ούτε το Όσκαρ κατάφερε να ανοίξει πόρτες πιο ουσιαστικών ρόλων στη ΜακΝτάνιελ. Η κινηματογραφική βιομηχανία συνέχισε να της προσφέρει ρόλους υπηρέτριας, με αποτέλεσμα να δεχτεί έντονη κριτική ότι αναπαράγει αρνητικά στερεότυπα. Σε αυτήν είχε απαντήσει με τη φράση:

“Καλύτερα να παίζω μια υπηρέτρια για 700 δολάρια την εβδομάδα, παρά να είμαι μία, για 7 δολάρια τη μέρα…”.

Δεν κατάφερε να φτάσει ξανά στην επιτυχία της “Μάμι”, όμως έγραψε και πάλι ιστορία το 1947, όταν έγινε η πρώτη μαύρη ηθοποιός, που απέκτησε δικό της ραδιοφωνικό τοκ σόου.

Το Όσκαρ, που παραμένει άφαντο

Πριν από το θάνατο της, η ΜακΝτάνιελ εξέφρασε δύο επιθυμίες: η πρώτη να ταφεί στο Νεκροταφείο του Χόλιγουντ και η δεύτερη να δωριστεί το Όσκαρ της στο Πανεπιστήμιο Howard. Η πρώτη απορρίφθηκε, διότι το Νεκροταφείο δεχόταν μόνο λευκούς, όσο για το βραβείο μεταφέρθηκε στο Πανεπιστήμιο, όπου στις αρχές των ΄70s διαπιστώθηκε ότι έχει χαθεί και η τύχη του εξακολουθεί να αγνοείται.

Αμέτρητες είναι οι θεωρίες συνωμοσίας πίσω από την εξαφάνιση του (ότι εκλάπη για ρατσιστικούς λόγους ή ότι μια ομάδα φοιτητών το έριξε στο ποτάμι ως διαμαρτυρία για τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ). Η Ακαδημία, πάντως, έκανε κίνηση επανόρθωσης, αντικαθιστώντας το τον Οκτώβριο του 2023, με μια εκδήλωση που έγινε στο πανεπιστήμιο με τίτλο “Η Χάτι γύρισε σπίτι”...