Σεμπαστιάο Σαλγκάδο: Το τελευταίο αντίο στον φωτογράφο που απαθανάτισε την "ψυχή της ανθρωπότητας"
JTeam
24 Μαΐου 2025
Ο Σεμπαστιάο Σαλγκάδο, ο εμβληματικός Βραζιλιάνος φωτογράφος και περιβαλλοντιστής που απαθανάτισε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τον μόχθο και την ομορφιά της φύσης μέσα από ασπρόμαυρες φωτογραφίες γεμάτες συναίσθημα και πολιτική συνείδηση, έφυγε από τη ζωή στις 23 Μαΐου 2025, σε ηλικία 81 ετών. Πέθανε στο Παρίσι, την πόλη όπου έζησε τα τελευταία 55 χρόνια, έπειτα από επιπλοκές λευχαιμίας που συνδέονταν με μια σπάνια μορφή ελονοσίας που είχε προσβληθεί το 2010 στην Ινδονησία κατά τη διάρκεια του έργου του Genesis.
Σεμπαστιάο Σαλγκάδο: Από την οικονομία στη φωτογραφία της αλήθειας
Γεννημένος το 1944 στο Aimorés, στη νοτιοανατολική Βραζιλία, ο Σαλγκάδο σπούδασε οικονομικά και εργάστηκε στον χώρο της ανάπτυξης πριν συνειδητοποιήσει ότι η φωτογραφία ήταν το μέσο που του επέτρεπε να "ερμηνεύσει τον κόσμο". Το 1969 εγκατέλειψε την πατρίδα του, που βρισκόταν τότε υπό στρατιωτική δικτατορία, και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου άρχισε να εργάζεται ως φωτογράφος το 1973.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, κατέγραψε με ευαισθησία τις ζωές εργατών, προσφύγων, μεταναστών, φυλών του Αμαζονίου και τις οικολογικές ισορροπίες που διακυβεύονται σε κάθε γωνιά της Γης. Το στιλ του – αυστηρά ασπρόμαυρο, πλούσιο σε τονικότητα και πάντα ανθρώπινο – έγινε σήμα κατατεθέν μιας φωτογραφίας με αποστολή: να φωτίζει τα άγνωστα και αληθινά.
Φωτογράφος και ακτιβιστής
Μερικά από τα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνουν τα Workers (1993), Exodus/Migrations (2000), Genesis (2013) και Amazônia (2021). Ο φακός του μπήκε σε ορυχεία, φτωχογειτονιές, καταυλισμούς προσφύγων, δάση και απομακρυσμένες κοινότητες. Το βλέμμα του δεν ήταν ποτέ ψυχρό ή τουριστικό: κατέγραφε τη δυστυχία αλλά και την αξιοπρέπεια· την καταστροφή αλλά και την ελπίδα.
Το 1998, μαζί με τη σύζυγό του Λέλια Ουανίκ Σαλγκάδο, ίδρυσε το Instituto Terra, έναν οργανισμό περιβαλλοντικής αποκατάστασης. Σε μια περιοχή που είχε αποψιλωθεί σχεδόν ολοκληρωτικά στη γενέτειρά του, φύτεψαν πάνω από 3 εκατομμύρια δέντρα, αποκαθιστώντας το οικοσύστημα του Ατλαντικού δάσους. Το έργο αυτό επιβεβαίωνε πως για τον Σαλγκάδο, ο κόσμος δεν ήταν μόνο θέμα προς φωτογράφιση, αλλά και χώρος για δράση και φροντίδα.
Παγκόσμια αναγνώριση και κινηματογραφική αποτύπωση
Η διεθνής κοινότητα τίμησε τον Σαλγκάδο με δεκάδες βραβεία. Το 2016 εξελέγη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών, ενώ το 1992 έγινε επίτιμο μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών. Το 2014, η ζωή και το έργο του αποτέλεσαν τη βάση του εξαιρετικού ντοκιμαντέρ The Salt of the Earth των Βιμ Βέντερς και Ζουλιάνο Ριμπέιρο Σαλγκάδο, γιου του φωτογράφου. Η ταινία προτάθηκε για Όσκαρ και αποκάλυψε στο ευρύ κοινό το εύρος του ανθρωπισμού και της καλλιτεχνικής του συνείδησης.
Ο Σαλγκάδο δεν θεωρούσε ποτέ τον εαυτό του σταρ. Επέμενε πως ήταν «απλώς ένας φωτογράφος». Όμως, όπως είπε ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα, ήταν «ένας από τους σπουδαιότερους, αν όχι ο σπουδαιότερος φωτογράφος που γνώρισε η ανθρωπότητα». Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν τον αποχαιρέτησε με μία ανάρτηση στο Instagram με φωτογραφία του από την Αλάσκα.
Η δήμαρχος του Παρισιού Αν Ινταλγκό έγραψε στην ανάρτησή της: «Πόσο λυπηρό να μαθαίνουμε για τον θάνατο του Σεμπαστιάο Σαλγκάδο. Ένας τεράστιος καλλιτέχνης και δάσκαλος της ανθρωπιστικής και ντοκιμαντέρ φωτογραφίας, το διαυγές και βαθύ του βλέμμα είχε μια συγκλονιστική τρυφερότητα προς τον κόσμο. Τα έργα του δεν σταμάτησαν ποτέ να αποκαλύπτουν στον κόσμο τις πληγές, τις ευαισθησίες της ανθρωπότητας και των καταραμένων της γης. Ο Σαλγκάδο αγαπούσε το Παρίσι. Αυτή την πόλη την λάτρευε με πάθος. Και κάθε πρωί, κατά μήκος του Καναλιού του Σεντ-Μαρτέν, την ανέπνεε. Αυτή η πόλη ήταν δική του. Απόψε κλαίω έναν πολύ κοντινό φίλο, μια τόσο σπάνια ψυχή· έναν πιστό, διακριτικό και ευαίσθητο άνθρωπο. Ο θάνατός του μας συγκλονίζει. Μας αφήνει ήδη ένα τεράστιο κενό. Θα κρατήσω για πάντα στη μνήμη μου τις γλυκές αναμνήσεις και τις στιγμές που μοιραστήκαμε, καθώς και την απλή κίνηση που μου έκανε όταν δέχτηκε, με όλη τη γενναιοδωρία του, να υπογράψει την κάρτα ευχών του Παρισιού φέτος. Το Παρίσι, η πόλη που τον αγάπησε, θα του αποδώσει την τιμή που του αξίζει».
Μέχρι και λίγες εβδομάδες πριν τον θάνατό του, συνέχιζε να σχεδιάζει εκθέσεις και να εργάζεται μαζί με τον γιο του Ροντρίγκο πάνω σε νέες φωτογραφικές αφηγήσεις. Η τελευταία μεγάλη έκθεση των έργων του, με πάνω από 400 φωτογραφίες, παρουσιάζεται στη Ντοβίλ της Γαλλίας.
Κληρονομιά πέρα από την εικόνα
Ο Σαλγκάδο δεν κατέγραψε απλώς την πραγματικότητα. Τη μετέφρασε με ευαισθησία, την υπερασπίστηκε με πράξεις και την ανέδειξε με ήθος.
«Πόσες φορές δεν άφησα τη μηχανή και κάθισα να κλάψω μόνος μου;», είχε πει σε συνέντευξή του. «Αυτό είναι το προνόμιο του φωτογράφου: να είναι παρών, να βλέπει, να νιώθει και να μαρτυρεί».
Αυτό το προνόμιο, ο Σαλγκάδο το μετέτρεψε σε καθήκον. Και μέσα από αυτό, μας χάρισε εικόνες που δεν θα ξεχαστούν ποτέ.
