Παγκόσμια Ημέρα Παιδιού: «Φροντίζοντας τα παιδιά γύρω μας και το παιδί μέσα μας»

Γράφει η Στέλλα Μπάφα, MSc, ψυχολόγος - συστημική ψυχοθεραπεύτρια, συνεργάτιδα του Κέντρου Ψυχοθεραπείας «Φρόσω Φωτεινάκη & Συνεργάτες»

Η αγάπη, η φροντίδα, η ασφάλεια και η συναισθηματική ανταπόκριση αποτελούν ουσιαστικές πράξεις της βαθιάς μας ύπαρξης και της σχέσης μας τόσο με τον εαυτό όσο και με τους άλλους. Όταν ένα παιδί αναπτύσσεται σ’ ένα «αρκετά καλό περιβάλλον» (σύμφωνα με τον Winnicott), τότε μπορεί να υπάρξει αυθεντικά με τον εαυτό του και τους άλλους, ενώ όταν μεγαλώνει μέσα σ’ ένα περιβάλλον με μειωμένα ή περιορισμένα ερεθίσματα, τότε το παιδί δε φαίνεται, δεν ακούγεται και περιμένει μια ζωή για να αναγνωριστεί η αλήθεια του. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να μεγαλώσουμε με υγιή τρόπο τα παιδιά γύρω μας και πώς μπορούμε να φροντίσουμε το πληγωμένο παιδί που ζει μέσα μας;

PARENTING

Η χρυσή 10αδα κανόνων για ευτυχισμένα και ισορροπημένα παιδιά - Τα λάθη που δεν πρέπει να ξανακάνεις

Αρχικά, όταν ένα βρέφος έρχεται στον κόσμο, δε διαθέτει την ικανότητα να τραφεί, να ρυθμιστεί και να επιβιώσει εντελώς μόνο του. Γι' αυτό το λόγο αναζητά ένα πρόσωπο (μαμά ή μπαμπά) όπου θα προσκολληθεί για να αναπτυχθεί μέχρι να είναι έτοιμο να αναπτύξει τις δικές του δεξιότητες, να αυτονομηθεί και να τις αξιοποιεί ακόμα και ως ενήλικας. Σε μια ασφαλή προσκόλληση, ο ενήλικας-φροντιστής είναι συναισθηματικά διαθέσιμος και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού με σταθερότητα και συνέπεια. Μέσα από αυτή τη σχέση, το παιδί μαθαίνει ότι οι ανάγκες του έχουν αξία, νιώθει αυτοπεποίθηση, οι σχέσεις αποκτούν θετικό νόημα, τα συναισθήματα αποκτούν το δικό τους χώρο για να ακουστούν και να εκφραστούν και, τέλος, ότι ο κόσμος έξω από την οικογένεια είναι ασφαλές μέρος και μπορεί να τον εξερευνήσει ελεύθερα. Αυτοί οι πρώτοι δεσμοί βρέφους-φροντιστή αποτελούν τα θεμέλια για την υγιή γνωστική, κοινωνική και ψυχο-συναισθηματική ανάπτυξη κάθε ανθρώπου.

Αντιθέτως, παιδιά που μεγαλώνουν σ’ ένα ανασφαλές περιβάλλον, έχουν έναν ενήλικα φροντιστή ο οποίος συναισθηματικά δεν είναι διαθέσιμος κάθε φορά, απουσιάζει η τρυφερότητα και η στοργή. Τα όρια σε μία τέτοια σχέση είναι είτε υπερβολικά αυστηρά και άκαμπτα είτε ελλιπή. Οι συνεχείς εντάσεις και οι τιμωρίες ως μέσα επικοινωνίας και διαπαιδαγώγησης οδηγούν συχνά το παιδί σε απομόνωση, σε αποφυγή συγκρούσεων ή εντείνουν τα συναισθήματα του φόβου της απόρριψης, η οικειότητα γίνεται άβολη, η εμπιστοσύνη στις σχέσεις κλονίζεται και το παιδί προσπαθεί διαρκώς να είναι «τέλειο»προκειμένου να νιώσει ότι είναι σημαντικό και αξίζει.

Το γεγονός ότι οι πρώιμες εμπειρίες μας διαμορφώνουν, δε σημαίνει ότι μας εγκλωβίζουν. Το παρελθόν μας δεν είναι ολόκληρο το βιβλίο της ζωής μας, αλλά ένα κεφάλαιο από αυτό- και σίγουρα, όχι το τελευταίο. Σκοπός, δεν είναι να κατηγορήσουμε ούτε τους γονείς που μας μεγάλωσαν ούτε και εμάς ως γονείς. Εξάλλου, δεν υπάρχει «τέλειος» γονέας, αλλά γονείς που προσπαθούν κάθε φορά και με κάθε διαθέσιμο μέσο να διορθώσουν όσα λάθη τούς αναγνωρίζουν. Κι αυτή η αναγνώριση με τη σειρά της συνεπάγεται την επίγνωση, που χωρίς αυτή καμία αλλαγή δεν μπορεί να έρθει. Όταν φροντίζουμε τα παιδιά γύρω μας, ουσιαστικά φροντίζουμε τη σωματική τους ασφάλεια, την ψυχική τους σταθερότητα, αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά τους και τους προσφέρουμε ένα περιβάλλον, όπου μπορούν να εξερευνήσουν και να εκφραστούν με ελευθερία. Παράλληλα, φροντίζοντας το εσωτερικό μας παιδί, δηλαδή το κομμάτι του εαυτού μας που κρατά τις αναμνήσεις, τις ανάγκες και τα συναισθήματα της παιδικής μας ηλικίας, μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε και να ικανοποιούμε τις δικές μας ανάγκες με στοργή και επίγνωση. Αυτή η διπλή φροντίδα μάς δίνει τη δυνατότητα να ανταποκρινόμαστε στα παιδιά γύρω μας με περισσότερη συναισθηματική διαθεσιμότητα και τρυφερότητα, ενώ ταυτόχρονα θεραπεύουμε και τις δικές μας παλιές πληγές.

Φροντίδα ενός παιδιού

Η φροντίδα ενός παιδιού πέρα από την κάλυψη των βασικών αναγκών, όπως τροφή, στέγη, ρούχα, εκπαίδευση και υγεία, περιλαμβάνει καθημερινές πρακτικές με στόχο τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος:

1. Ενεργητική ακρόαση:

Ακούμε τα παιδιά μας προσεκτικά όταν μας μιλούν και χωρίς να τα διακόπτουμε. Έτσι, τα κάνουμε να νιώθουν ότι η φωνή τους είναι σημαντική και χρειάζεται να ακούγεται. Ορισμένες φράσεις- βοηθοί είναι «Μου αρέσει που μου το λες αυτό», «Θα ήθελες να μου πεις περισσότερα;»

2. Αναγνώριση συναισθημάτων:

Αφήνουμε τα παιδιά να εκφράσουν κάθε συναίσθημά τους χωρίς να τα κρίνουμε. Λέμε, για παράδειγμα, «Βλέπω ότι είσαι θυμωμένος», «Τι θες να κάνω για να σε βοηθήσω να νιώσεις καλύτερα;», «Είναι φυσιολογικό να αισθάνεσαι έτσι.»

3. Σταθερά όρια και Ενίσχυση αυτονομίας:

Προσφέρουν ασφάλεια, συνέπεια και δίνουν χώρο σε κάθε παιδί να εκφράζει τις δικές του ανάγκες ακόμη κι αν αυτές είναι διαφορετικές από τις ανάγκες των γονέων του π.χ. «Θα πας στο πάρτυ, όταν τελειώσεις με τα διαβάσματα του σχολείου», «Μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα στο μπλε και το ροζ. Τι προτιμάς;», «Ξεκίνα εσύ πρώτος/η και έρχομαι να σε βοηθήσω». Μέσα από τις μικρές αυτές αποφάσεις, κάθε παιδί έχει την ευκαιρία να εξελίσσει τις δεξιότητές του και να αναπτύσσει αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.

4. Επανόρθωση και Συγχώρεση:

Είναι σημαντικό όταν ένας ενήλικας κάνει λάθος, να ζητάει πρώτος συγγνώμη και να προσπαθεί να επανορθώσει. Με αυτόν τον τρόπο, δείχνει σ’ ένα παιδί έναν υγιή τρόπο αντίδρασης με αποδοχή. Για παράδειγμα, μπορείς να πεις «Συγγνώμη που έχασα την ψυχραιμία μου και σου φώναξα, θες να δοκιμάσουμε να μιλήσουμε και οι δυο πιο ήρεμα;» ή «Συγγνώμη, έκανα λάθος! Ας το ξαναδούμε μαζί». Άλλωστε, τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερα από τις πράξεις μας παρά από τα λόγια.

5. Μικρές αλλά Σημαντικές καθημερινές επιβεβαιώσεις:

Να θυμάσαι να λες στα παιδιά σου «Σε αγαπώ, όπως είσαι», «Πιστεύω σ’ εσένα», «Είμαι υπερήφανος/η για εσένα». Αυτή η φωνή αργότερα θα γίνει η δική του εσωτερική φωνή.

Φροντίδα εσωτερικού παιδιού

Όταν φροντίζουμε το εσωτερικό παιδί, στην πραγματικότητα φροντίζουμε εκείνο το παιδί που ήμασταν κάποτε και δε του δόθηκε ο χώρος να εκφραστεί, να ακουστεί, να νιώσει, να αγαπηθεί άνευ όρων. Και κάθε φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα παιδί, με λόγια ή βλέμματα που μας πληγώνουν ή όταν μας αναθέτουν ρόλους που δεν επιλέξαμε, τότε ξυπνά εκείνο το μικρό παιδί μέσα μας και μαζί με αυτό εμφανίζονται ξανά τα τραύματα της παιδικής μας ηλικίας για να τα δούμε και να τα φροντίσουμε. Πώς μπορούμε να γιατρέψουμε εκείνες τις πληγές;

1. Μιλάμε στον Εαυτό μας:

Καλούμαστε να σταθούμε εμείς πλέον ως οι ενήλικες- φροντιστές ψιθυρίζοντας λόγια συμπαράστασης, κατανόησης και αποδοχής, που θα θέλαμε κάποτε να ακούσουμε. Παίρνουμε μια βαθιά ανάσα και λέμε φράσεις όπως «Είμαι εδώ και σε ακούω», «Καταλαβαίνω πώς νιώθεις», «Είσαι σημαντικός/ή». Έτσι, δημιουργούμε νέες θετικές πεποιθήσεις, οι οποίες μάς προσφέρουν ηρεμία, αυτογνωσία και αυθεντικότητα.

2. Αναγνώριση συναισθημάτων:

Μπορούμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω από ό,τι συμβαίνει εκείνη τη στιγμή και μας αναστατώνει και να πούμε «Τώρα νιώθω λύπη/πόνο/φόβο κι αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό». Παρατηρώντας το σώμα μας εκείνη τη στιγμή και αναγνωρίζοντας τις προηγούμενες εμπειρίες μας, μπορούμε να απελευθερώσουμε την ένταση και να δώσουμε χώρο να εμφανιστούν οι ανάγκες μας για ουσιαστική φροντίδα. Η ενσυναίσθηση και η αυτοπαρατήρηση ενισχύουν την ασφάλεια, την εμπιστοσύνη και την αυτοπεποίθηση.

3. Μικρές πράξεις αυτοφροντίδας:

Ακούω τις ανάγκες μου και δημιουργώ χώρο και χρόνο για αυτές, χωρίς ενοχές. Για παράδειγμα, αναγνωρίζω ότι τώρα έχω ανάγκη από ύπνο, καλή διατροφή, χρόνο με ένα καλό φίλο ή ένα βιβλίο. Όταν φροντίζω τον εαυτό μου, φροντίζω καλύτερα και τα παιδιά γύρω μου! Η φροντίδα του εσωτερικού μας παιδιού είναι μια πράξη ευθύνης και αγάπης για εμάς και τα παιδιά που βρίσκονται γύρω μας. Όσο περισσότερο χώρο δημιουργούμε για να δούμε, να ακούσουμε και να αποδεχτούμε τις δικές μας ανάγκες τόσο πιο καθαρά μπορούμε να ακούσουμε και να φροντίσουμε τα παιδιά μας. Η ασφάλεια γίνεται η βάση της καθημερινότητας και η ανθεκτικότητα βρίσκει το δρόμο της να ανθίσει. Έτσι, συνδημιουργούμε ένα νέο τόπο συνάντησης, όπου μαθαίνουμε να σχετιζόμαστε διαφορετικά και όπου το μέλλον γεμίζει φωτεινά παιδιά, ολόκληρα και αληθινά.