Φράγμα Μαραθώνα: 90 χρόνια μετά, επισκεφθήκαμε την πιο ξεχωριστή έκθεση για το νερό

Το jennygr παρακολούθησε από κοντά την ιδιαίτερη έκθεση της ΕΥΔΑΠ για την ιστορία πίσω από το Φράγμα του Μαραθώνα, που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» με αφορμή την ολοκλήρωση των 90 χρόνων (1929- 2019) από την κατασκευή αυτού του μεγάλου τεχνικά έργου για την Ελλάδα του Μεσοπολέμου. 

Άποψη του Φράγματος Μαραθώνα, π. 1930-1931/ Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Στις 25 Οκτωβρίου του 1929 εγκαινιάζεται η κατασκευή της τεχνητής λίμνης και του Φράγματος του Μαραθώνα. 90 χρόνια μετά, ταξιδέψαμε νοητά στην εποχή που κατασκευάστηκε το Φράγμα, μάθαμε ποιοι μηχανικοί δούλεψαν πίσω από αυτό και υπό ποιες συνθήκες ολοκληρώθηκε το θαυμαστό έργο, μέσα στην ιστορία του οποίου ξεναγηθήκαμε από την επιμελήτρια της Έκθεσης, Ερατώ Κουτσουδάκη. 

Στάδιο κατασκευής του Φράγματος Μαραθώνα, 1927/ Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ
 

Εκθέτοντας για πρώτη φορά τεκμήρια του ιστορικού της αρχείου, η ΕΥΔΑΠ μάς έδωσε τη δυνατότητα να μεταφερθούμε στα χρόνια της κατασκευής του Φράγματος, ξεκινώντας την περιήγησή μας στο παρελθόν με έναν άκρως ευρηματικό τρόπο. Πριν προχωρήσουμε στα σημεία της Έκθεσης, ο καθένας από εμάς είχε για «συνοδοιπόρο» έναν από τους μηχανικούς που δούλεψαν τότε για να ολοκληρωθεί το Φράγμα. Εγώ πέτυχα τον Όλιβερ, καθώς βρισκόταν επάνω στον σελιδοδείκτη που μας μοίρασαν.

Με συντροφιά τον Όλιβερ και τους άλλους μηχανικούς, ξεκινήσαμε την περιήγηση μέσα στην ιστορία του έργου που κάλυψε τις ανάγκες ύδρευσης της Αθήνας και άλλων πόλεων. Το μοναδικό Φράγμα στον κόσμο με επένδυση από μάρμαρο, όμοιο με αυτό που χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες του Παρθενώνα, χρειάστηκε τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί (1926- 1929).

Τοποθέτηση υδρομετρητών, περίπου 1927-1928/ Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Η άφιξη περίπου 1.300.000 προσφύγων από τη Μικρά Ασία στην Αθήνα κατά τη δεκαετία του 1920, κάνει επιτακτική την ανάγκη για περισσότερο νερό. Η ιδανική λύση κρυβόταν πίσω από την ιδέα ενός φράγματος στον Μαραθώνα για την υλοποίηση του οποίου, χρειάστηκε η συνεργασία της Ούλεν, της Τράπεζας των Αθηνών και του ελληνικού δημοσίου με τη βοήθεια μεγάλων προσωπικοτήτων όπως του τότε πρωθυπουργού Αλέξανδρου Ζαΐμη και του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Τα εγκαίνια του Φράγματος του Μαραθώνα. Στο κέντρο απεικονίζεται ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, 1929/ Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ
 

Ποιος ήταν τελικά ο Henry Ulen;

O Henry Charles Ulen, που προφέρεται Γιούλεν και όχι Ούλεν, όπως ακούγαμε από τους παππούδες μας, ήταν δυναμικός επιχειρηματίας που γεννήθηκε στην Ιντιάνα των ΗΠΑ τα 1871. Ο ίδιος κατάφερε να αναπτύξει διεθνή δραστηριότητα στον χώρο εκτέλεσης τεχνικών έργων από το 1901. Μετά από διάφορα έργα στο εξωτερικό,  ο Ulen εγκαθίσταται στην Ελλάδα στα μισά της δεκαετίας του’ 20, αναλαμβάνοντας εξαιρετικά μεγάλα έργα. Ένα από τα σημαντικότερα είναι η κατασκευή των μεγάλων εργοστασίων της αυτοκινητοβιομηχανίας Ford. 

Το έργο της Ulen στην Ελλάδα είχε μια συγκεκριμένη τεχνική δυσκολία, τη σήραγγα Μπογιατίου. Προκειμένου να κατασκευαστεί, αξιοποιήθηκαν πολλοί μηχανικοί από το εξωτερικό υπό την καθοδήγηση των ελληνικών συνεργείων. Η σήραγγα Μπογιατίου άνοιξε παρά τη μηδαμινή εξειδικευμένη τεχνογνωσία στην Ελλάδα. 

Εργασίες μηχανικών για την κατασκευή της Σήραγγας Μπογιατίου/ Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ
 

Τα εγκαίνια του Φράγματος άνοιξαν τον δρόμο για να δημιουργηθεί αυτή η ξεχωριστή  έκθεση στην οποία μπορέσαμε μεταξύ άλλων να δούμε αναμνηστικές φωτογραφίες Ελλήνων και Αμερικανών μηχανικών, αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι εργάτες στα διάφορα πόστα των εργοταξίων, γραφομηχανές του 1920, τρισδιάστατη αναπαράσταση της κατασκευής του Φράγματος του Μαραθώνα, αλλά και μία κινηματογραφική ταινία μικρού μήκους- τελευταίο απομεινάρι του βωβού κινηματογράφου. Μέσα από την παρακολούθησή της, αντιληφθήκαμε την αξία του έργου που χρηματοδοτήθηκε με έκδοση ομολογιακού δανείου 10 εκατ. δολαρίων, κι έδωσε ζωή στην Αθήνα του Μεσοπολέμου. 

Οι μεγάλες προκλήσεις πίσω από το σπουδαίο έργο χρειάστηκαν περισσότερα από 3.000 εργατικά χέρια αλλά και τη συνεργασία Ελλήνων μηχανικών και Αμερικανών επιστημόνων. Κάνοντας περιήγηση στους χώρους της έκθεσης και ανάμεσα στις τόσες πληροφορίες, αναλογίζεται κανείς τη σπουδαιότητα πίσω από το μαρμάρινο φράγμα που έκανε την Αθήνα, τον Πειραιά και τις γύρω περιοχές, να νικήσουν το πρόβλημα της λειψυδρίας. 

Αναβρυτήρια που τοποθέτησε η Ελληνική Εταιρεία Υδάτων για τους διερχόμενους στο Ζάππειο/ Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ
 

Η ξενάγηση ολοκληρώθηκε κι εμείς συνεχίσαμε νοητά το ταξίδι στον χρόνο υπό τον ήχο του νερού, στα παλιά αντικείμενα, στα αρχιτεκτονικά σχέδια και τους χάρτες και σε όλους εκείνους τους ανθρώπους που κόπιασαν για να γίνει το Φράγμα του Μαραθώνα και το ανέδειξαν αναμφίβολα, σε έργο τέχνης. 

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο Υπουργός Υγείας Βασίλης Κικίλιας, ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών Γιώργος Καραγιάννης, ο Γενικός Γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων Δρ. Κώστας Αραβώσης, ο εκπρόσωπος της Αμερικανικής Πρεσβείας Chip Laitinen, καθώς και πλήθος εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης και του πολιτιστικού, κοινωνικού και επιχειρηματικού κόσμου.

Κατασκευή υδαταποθήκης στο Γαλάτσι, 1929/ Πηγή: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Η έκθεση περιλαμβάνει:
•    Φωτογραφικό υλικό (σε έντυπη και ψηφιακή παρουσίαση).
•    Αρχιτεκτονικά Σχέδια και Χάρτες (σε έντυπη και ψηφιακή παρουσίαση).
•    Έγγραφα τεκμήρια (Συμβάσεις, επιστολές και άλλα επίσημα έγγραφα, βιβλία).
•    Αντικείμενα, όπως εργαλεία χρήσης της κατασκευής και της καθημερινής ζωής του Φράγματος του Μαραθώνα στα τέλη της δεκαετίας 1920. 
•    Τρισδιάστατη αναπαράσταση της κατασκευής του Φράγματος του Μαραθώνα.
•    Κινηματογραφική ταινία μικρού μήκους της εποχής με πλάνα από τις φάσεις του εργοταξίου του Φράγματος του Μαραθώνα. Τα πλάνα είχαν γυριστεί με την τεχνική του βωβού κινηματογράφου, έχουν μονταριστεί για το σκοπό της έκθεσης και έχουν επενδυθεί ηχητικά. 

Η έκθεση φιλοξενείται στο  Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» (Πειραιώς 254, Ταύρος), από τις 12 Νοεμβρίου 2019 έως 7 Φεβρουαρίου 2020 και η είσοδος είναι ελεύθερη στο ευρύ κοινό.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ/ Συνεργείο που εργάστηκε στη διάνοιξη της Σήραγγας Μπογιατίου, σε αναμνηστική φωτογραφία