Δημιουργία ώρα μηδέν: Πώς ο φόβος για καινοτομία αλλοιώνει τη δημιουργικότητά μας
Ελένη Τζάντασεκ
27 Απριλίου 2022
Ο Δρ. Jack Goncalo από το University of Illinois at Urbana-Champaign μελετάει εδώ και χρόνια τις «σιωπηρές» προκαταλήψεις που έχουμε για τη δημιουργικότητα και τους παράγοντες που μπορεί να ενθαρρύνουν ή να εμποδίσουν την καινοτομία. Σε μία από τις πρώτες του έρευνες από το 2012, χώρισε του συμμετέχοντες σε δύο ομάδες: η πρώτη ομάδα ενημερώθηκε ότι κάποια μέλη θα λάβουν ένα μπόνους στο τέλος του πειράματος με τυχαία κριτήρια, κάνοντάς τους να νιώθουν ανασφάλεια για το αποτέλεσμα, ενώ η δεύτερη ομάδα δεν έλαβε καμία ενημέρωση. Και οι δύο ομάδες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια σχετικά με «πρωτότυπες», «καινοτόμες» και «δημιουργικές» ιδέες και οι απαντήσεις τους ήταν σχεδόν ίδιες- η δημιουργικότητα είναι αποδεκτή, απαραίτητη και πρέπει να αναγνωρίζεται.
Όταν όμως οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν σε δεύτερη φάση ένα πρόγραμμα που ονομάζεται Implicit Association Test -ή τεστ άρρητης συσχέτισης- και μετράει τον χρόνο αντίδρασης σε ζεύγη ιδεών ή λέξεων που εμφανίζονται στην οθόνη, οι δύο ομάδες ήταν πολύ διαφορετικές. Όλοι οι συμμετέχοντες έβλεπαν θετικά λέξεις όπως «χρήσιμος» και «πρακτικός», αλλά η ομάδα που ένιωθε αβεβαιότητα για το μπόνους συνέδεε με τη δημιουργικότητα αρνητικές λέξεις, όπως «εμετός», «αγωνία», «κόλαση».
Η ομάδα του Goncalo κατέληξε ότι αυτό οφείλεται στη φύση της δημιουργικότητας και στο γεγονός ότι επιφέρει αλλαγές χωρίς να εγγυάται αποτελέσματα. Σε ένα εργασιακό περιβάλλον για παράδειγμα, οι νέες ιδέες μπορεί να ωφελήσουν το σύνολο σε βάθος χρόνου, αλλά δεν θα προσφέρουν άμεσο κέρδος στον εργοδότη που θέλει να πετύχει συγκεκριμένα νούμερα για το τρίμηνο. Το παράδοξο είναι ότι η αβεβαιότητα μπορεί να οδηγήσει σε δημιουργικές ιδέες, αλλά αυτοί που τις έχουν περισσότερο ανάγκη είναι και λιγότερο πιθανό να τις αναγνωρίσουν.
Σε δεύτερη μελέτη που δημοσιεύτηκε τον προηγούμενο Μάρτιο, ο Goncalo και η ομάδα του επικεντρώθηκαν στο εργασιακό περιβάλλον για να δουν τι είδους δημιουργικότητα τείνει να επιβραβεύεται στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες και πώς αυτό επηρεάζει τις επιλογές των εταιρειών όταν κάνουν προσλήψεις. Και αυτή τη φορά χώρισαν τους συμμετέχοντες σε δύο ομάδες και τους έδωσαν να διαβάσουν την περιγραφή ενός εν δυνάμει εργαζόμενου, του Michael. Ο Michael ήταν καινοτόμος και είχε επιχειρηματικό πνεύμα. Στην περιγραφή της πρώτης ομάδας, είχε μάλιστα εφεύρει ένα νέο τύπο αθλητικού παπουτσιού. Η περιγραφή της δεύτερης ομάδας ήταν ίδια, αλλά ο Michael είχε εφεύρει ένα νέο τύπο sex toy.
Ακολουθώντας τα ίδια βήματα με την πρώτη έρευνα, η πρώτη ομάδα ήταν πολύ πιο ανοιχτά ενθουσιώδης για τη δημιουργικότητα του Michael. Στο υποσυνείδητό τους όμως, οι δύο ομάδες δεν είχαν μεγάλες διαφορές. Από αυτό το πείραμα οι επιστήμονες συμπέραναν ότι το κοινωνικό στίγμα μπορεί να επηρεάσει τι αντιλαμβανόμαστε ως δημιουργικό. Έχει ενδιαφέρον ότι ακόμα και οι υπόλοιποι επιστήμονες που έλεγξαν τα αποτελέσματα δεν ανέφεραν ούτε μία φορά τη λέξη «sex toy», γράφοντας απλώς «Το πείραμα ήταν εξαιρετικό», δημιουργώντας την εξής απορία: όσοι επιβραβεύονται για τη δημιουργικότητά τους είναι όντως τα πιο δημιουργικά μέλη του συνόλου;
Ίσως για την κατάσταση της δημιουργικότητας σήμερα και για το πώς την αντιλαμβανόμαστε να οφείλεται ο τρόπος που οι σύγχρονες κοινωνίες είναι οργανωμένες. Ίσως πάλι να φταίνε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το πώς αγνοούν τη διαδικασία και εστιάζουν στο αποτέλεσμα. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να αναρωτηθούμε αν μας λείπει όντως η δημιουργικότητα ή αν απλώς βρισκόμαστε στο λάθος περιβάλλον.
