Τι πάει λάθος με τις αναδοχές; 5 προβλήματα στο σύστημα της αναδοχής στην Ελλάδα

Όταν το 2008 η Ελένη Γεώργαρου, ήταν στο Δ.Σ μιας δομής φιλοξενίας παιδιών και προσπαθούσε με μια διεπιστημονική ομάδα να δημιουργήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα για αναδοχή, πολλές ιδιωτικές δομές όχι μόνο δεν έκαναν αναδοχές, αλλά δεν γνώριζαν καν τι ήταν ο θεσμός, παρόλο που ήδη από το 1992 υπήρχε σχετική νομοθεσία.

Μόλις το 2018 ήρθε με πιο στοχευμένο και οργανωμένο τρόπο ο θεσμός της αναδοχής. Οι δομές υποχρεούνται πλέον να καταγράφουν στα ειδικά μητρώα τα παιδιά που φιλοξενούν και έτσι μέσα από το ηλεκτρονικό σύστημα να υπάρχουν ταιριάσματα μεταξύ υποψηφίων ανάδοχων γονέων και παιδιών. Όλα αυτά σίγουρα ακούγονται θαυμάσια και αδιαμφισβήτητα έχουν βελτιώσει πολύ τις προσπάθειες αποϊδρυματοποίησης στη χώρα, όμως ίσως δεν είναι όλα τόσο ρόδινα όσο μοιάζουν.

Η κ. Γεώργαρου είναι έμπειρη δικηγόρος και πρόεδρος του Δικτύου Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών «Δικαίωμα στην Οικογένεια». Από το 2018, που υπάρχει το Δίκτυο, παρακολουθεί στενά την εφαρμογή του θεσμού και ξέρει από πρώτο χέρι όλα εκείνα τα προβλήματα που υπάρχουν αυτήν τη στιγμή στο σύστημα – αλλά που δεν φαίνονται: «Έχω την εντύπωση ότι νοιάζονται περισσότερο για τους αριθμούς και να δείχνουν ότι γίνονται πολλές αναδοχές, παρά να εξασφαλίσουν ποιοτικά αποτελέσματα σε αυτό που θέλουν να κάνουν» αναφέρει. Δεν σταματά όμως μόνο εκεί, μας εξηγεί ακριβώς τι πάει λάθος μέχρι σήμερα στο σύστημα των αναδοχών:

1. Δεν υπάρχουν δεδομένα

Παρόλο που δημοσιεύονται στοιχεία από την πλατφόρμα anynet, όπως τονίζει η κ. Γεώργαρου δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα που θα ήταν πολύ χρήσιμα στην κοινότητα: «Η καταγραφή των ιδρυμάτων έχει γίνει. Υπάρχουν 94 δομές φιλοξενίας. Αλλά, για παράδειγμα, στην περιφέρεια Ιονίων Νήσων πόσα ιδρύματα υπάρχουν; Δεν ξέρουμε. Εφόσον είναι καταγεγραμμένα, γιατί δεν δημοσιοποιούνται λεπτομέρειες; Γιατί δεν μας λένε πόσα παιδιά έχει το κάθε ίδρυμα αυτήν τη στιγμή; Ή πόσες αναδοχές έχει κάνει κάθε ίδρυμα και περιφέρεια; Έτσι, θα μπορούμε να δούμε αν υπάρχουν περιοχές που κοιμούνται. Μήπως υπάρχουν περιφέρειες που δεν έχουν προσωπικό; Υπάρχουν άλλα προβλήματα;

Ανακοινώνει το Υπουργείο ότι κάνανε 700 αναδοχές. Αλλά πού έγιναν και από πότε έχουν γίνει; Αν είναι από δομές που κάνανε ούτως η άλλως αναδοχές από παλιά, όπως το Μητέρα, δεν έχει αλλάξει κάτι. Επίσης, θα ήταν πολύ σημαντικό να ξέρουμε, από αυτές τις αναδοχές πόσες ήταν επιτυχείς και πόσες δεν ήταν».

2. Τα προβλήματα της πλατφόρμας

«Όταν κάποιος συμπληρώνει στην αίτησή του ότι μπορεί να φροντίσει μόνο ένα παιδί, δεν γίνεται η πλατφόρμα να το συνδέει με τρία αδέρφια» σημειώνει η κ. Γεώργαρου για ένα γνωστό πρόβλημα που έχει η πλατφόρμα από τότε που λειτούργησε. Ο αλγόριθμος στις αιτήσεις δεν κοιτάζει τον αριθμό των παιδιών που επιθυμεί κάποιος να φιλοξενήσει, δημιουργώντας έτσι καθυστερήσεις για σωστά ταιριάσματα αλλά και ματαίωση και εκνευρισμό στους υποψήφιους αναδόχους. «Μάλιστα αυτό αποτελεί μια αναγνώριση από το σύστημα ότι δεν υπάρχουν αρκετοί ανάδοχοι γονείς για τα παιδιά που έχει το σύστημα και έτσι προσπαθεί να τους ξεγελάσει προσφέροντας δύο και τρία παιδιά».

3. Οι μεγάλες αποστάσεις

Ακόμη ένα γνωστό και σημαντικό πρόβλημα είναι ότι ο αλγόριθμος αυτός δεν βλέπει τις αποστάσεις μεταξύ υποψήφιου και παιδιού. Έτσι υπάρχουν παιδιά που μέσω της πλατφόρμας κάνουν ταιριάσματα με γονείς στην άλλη άκρη της χώρας. «Τα παιδιά δεν φύτρωσαν ξαφνικά στο ίδρυμα. Μπορεί να έχουν συγγενείς, να έχουν κάποια φιλικά πρόσωπα εκεί που ζουν. Επιπλέον, κάποια παιδιά επιβάλλεται να μην χάνουν την επαφή με τους βιολογικούς γονείς, αν δεν είναι επικίνδυνοι. Αν λοιπόν το παιδί μέσω της πλατφόρμας φεύγει και πάει 500- 600 χλμ. μακριά, αυτό το παιδί το ξεριζώνεις αυτομάτως από τον τόπο όπου μεγάλωσε και όπου ενδεχομένως έχει κάποιους δεσμούς.

Προτείνουμε λοιπόν να αλλάξει ο αλγόριθμος και έτσι το παιδί να μένει είτε στην ίδια περιφέρεια είτε να πηγαίνει σε γειτονικές περιφέρειες. Δηλαδή αν βρίσκεται στην Αττική ας πάει κάπου στη Στερεά Ελλάδα, να μην πάει στην Αλεξανδρούπολη. Λένε ότι θα το φτιάξουν και ακόμα δεν το έχουν κάνει.

Αυτό έχει και ένα άλλο πρόβλημα που πρέπει να σκεφτούμε και δεν συζητείται. Την επιμέλεια αυτών των παιδιών την αναθέτει η πολιτεία στις δομές. Όταν αναθέτεις την επιμέλεια ενός παιδιού σε ένα ίδρυμα εκείνο έχει την υποχρέωση και το δικαίωμα να ελέγχει την πορεία της ζωής του παιδιού. Είναι σαν να είναι γονέας του. Αν λοιπόν παίρνεις από την Αθήνα το παιδί και το στέλνεις στην Αλεξανδρούπολη ξαφνικά αποκόπτεται τελείως από ένα δεύτερο μάτι, δηλαδή από τη δομή. Δεν το επιβλέπει και κάποιος άλλος. Το στέλνεις σε μια περιοχή που είναι εντελώς μόνο του. Ναι μεν με έναν επιβλέποντα δημόσιο υπάλληλο, αλλά αποκόπτεις όλη αυτή τη νομική σχέση που ανέθεσαν στη δομή. Αυτό παραβιάζει τα δικαιώματα του παιδιού» θα μας εξηγήσει».

4. Όχι όλα στα χέρια των αλγόριθμων

«Μια πλατφόρμα είναι ένα ηλεκτρονικό σύστημα που συνδέει δύο αριθμούς, όμως αυτό θέλει και μια ποιοτική προεργασία. Να ξέρω δηλαδή τι θέλει αυτός ο υποψήφιος γονιός και τι έχω από την άλλη πλευρά να του προσφέρω. Αυτό δεν γίνεται με το ηλεκτρονικό σύστημα. Πάντα, άλλα ζητάει κανείς και άλλα του προτείνονται.

Εδώ πρέπει να έχουμε κατά νου και τον ψυχολογικό παράγοντα που υπάρχει, γιατί οι άνθρωποι που κάνουν αιτήσεις για αναδοχές πάντα ελπίζουν ότι θα είναι μακροχρόνιες ή θα εξελιχθούν σε υιοθεσίες. Επειδή οι υιοθεσίες δεν είναι εύκολες να γίνουν, ζητούν να γίνουν ανάδοχοι γονείς ελπίζοντας ότι θα έρθει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Δεν τους εξηγούν όμως μια σειρά προβλημάτων που υπάρχουν στην κατάσταση του παιδιού. Για παράδειγμα, έχει τύχει να δώσουν προς αναδοχή παιδιά πριν ακόμα κριθεί το θέμα της επιμέλειάς τους. Δηλαδή μπορεί να υπάρχουν φυσικοί γονείς που διεκδικούν δικαστικά τα παιδιά και το σύστημα στέλνει αυτά τα παιδιά σε αναδοχή. Και αν βγει η απόφαση και δικαιώσει το γονέα; Θα φύγουν αυτά τα παιδιά από την αναδοχή. Και πράγματι η αναδοχή είναι κάτι παρωδικό αλλά το σύστημα δεν έχει δουλέψει καθόλου ώστε αυτό να το αντιληφθούν οι άνθρωποι που είναι υποψήφιοι ανάδοχοι γονείς».

5. Καλύτερη και μεγαλύτερη εκπαίδευση για τους υποψήφιους γονείς

«Πρέπει να είναι μεγαλύτερης διάρκειας οι εκπαιδεύσεις. Οι υποψήφιοι ανάδοχοι μπορεί να είναι άνθρωποι που έχουν άλλες προσδοκίες ή δεν τους έχουν ενημερώσει κατάλληλα ή δεν εκτίμησαν την σοβαρότητα της ανατροφής ενός παιδιού, που έχει τραυματικά βιώματα. Και όταν ξεκινάει η διαδικασία μένουν χωρίς υποστήριξη. Δημιουργήθηκε ένα πρόγραμμα χωρίς να έχουν επαρκές προσωπικό και καλά εκπαιδευμένο προσωπικό. Για παράδειγμα, μου είχε πει μια κυρία ότι εκεί που ήταν το παιδί ξαφνικά κραύγαζε και έκλαιγε και δεν ήξερε τι να κάνει και δεν είχε που να απευθυνθεί, ποιος να τη βοηθήσει. Αν δεν έχεις και εμπειρία από παιδιά, θα τρομάξεις.

Πρέπει να δουλευτεί πολύ περισσότερο το κομμάτι των δυσκολιών που έχει ένα παιδί όταν μπαίνει σε αναδοχή. Παρατηρούμε σήμερα τα παιδιά να πηγαίνουν σε ανάδοχες οικογένειες και να επιστρέφονται σε δύο, τρεις, τέσσερις μήνες. Ακούμε από γονείς ότι λένε ότι δεν τους ενημέρωσαν ότι το παιδί είχε τόσα πολλά προβλήματα και δεν μπορούν να τα διαχειριστούν. Υπάρχουν παιδιά κακοποιημένα τόσο άσχημα που στο διάστημα από την απομάκρυνση από την οικογένεια μέχρι και την αναδοχή δεν έχουν δουλευτεί σχεδόν καθόλου.

Ένα παράδειγμα που συνάντησα ήταν ένα ζευγάρι που πήρε δύο παιδιά που αναπαριστούσαν σεξουαλικές πράξεις μεταξύ τους γιατί αυτές έβλεπαν στο προηγούμενο σπίτι τους. Αυτό δεν το είχαν πει στους αναδόχους γονείς όταν λοιπόν πήγαν τα παιδιά στο σπίτι και χαλάρωσαν, άρχισαν να εκδηλώνουν αυτές τις συμπεριφορές θεωρώντας ότι δεν κάνουν κάτι κακό. Αλλά οι άνθρωποι αυτοί ήταν αδύνατο να το διαχειριστούν. Όταν διαμαρτυρήθηκαν στο ίδρυμα τους είπαν “δεν το ξέραμε”.

Είναι λάθος κατ’ εμέ που το υπουργείο επιβάλει μέσα σε ένα τρίμηνο από όταν φτάσει ένα παιδί στο ίδρυμα να πρέπει να μπει σε αναδοχή. Για εμάς το ιδεατό θα ήταν να μην έμπαιναν καθόλου σε ίδρυμα, να πήγαιναν απευθείας σε ανάδοχες οικογένειες, αλλά όταν ένα παιδί είναι πολύ τραυματισμένο, κακοποιημένο, παραμελημένο, μπορεί να γίνει θεραπευτική δουλειά μέσα σε τρεις μήνες; Δεν μπορεί. Ο ανάδοχος που θα πάρει αυτό το παιδί, είναι εκπαιδευμένος για να κάνει θεραπευτική δουλειά με το παιδί; Δεν είναι. Πώς θα μπορέσει αυτό το παιδί να λειτουργήσει σε μια οικογένεια που είναι απροετοίμαστη να δεχτεί τόσο ειδικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά; Εξού και μας ανησυχεί πάρα πολύ το θέμα της γρήγορης τοποθέτησης, της άμεσης, χωρίς να υπάρχουν οι προϋποθέσεις σε κάποιες περιπτώσεις».

Πώς είναι το ιδανικό σύστημα αναδοχής;

«Όπως είναι στα υπόλοιπα κράτη» αναφέρει αφοπλιστικά η κ. Γεώργαρου και θα εξηγήσει: «Εκεί την αναδοχή των παιδιών την κάνουν οι κοινοτικές υπηρεσίες και οι αναδοχές γίνονται μέσω δήμων, μέσω οργανώσεων που είναι στην κοινότητα. Όλοι αυτοί συνεργάζονται και αποφασίζουν ανάλογα με το παιδί που έχουν ποια είναι η κατάλληλη ανάδοχη οικογένεια. Στην αναδοχή που δεν είναι μια σχέση μόνιμη θα έπρεπε να γίνονται με την συμβολή των κοινοτικών υπηρεσιών και να μην διαλέγονται στην τύχη ανάδοχοι γονείς, αλλά να επιλέγονται με βάση τις ικανότητές τους, τις δεξιότητές τους, τον τόπο κατοικίας τους, το προφίλ τους για το συγκεκριμένο παιδί. Το σωστό είναι να ξέρω το παιδί, τι ανάγκες έχει και να επιλέγω την οικογένεια και να μην γίνεται αυτό στην τύχη».

«Τα πράγματα είναι πολύ προβληματικά και πρέπει να αρχίσουμε να το συζητάμε γιατί έχουμε μείνει στις παλιές μας διεκδικήσεις» τονίζει κλείνοντας τη κουβέντα μας η κ. Γεώργαρου. «Έχουμε πείσει επιτέλους όλους ότι αυτή είναι η λύση, αλλά πρέπει να σκεφτούμε πως αυτό που διεκδικήσαμε, δηλαδή η υλοποίηση της αναδοχής, θα είναι σωστή, θα είναι κατάλληλη και δεν θα αποβεί σε βάρος του παιδιού για το οποίο το σύστημα αυτή τη στιγμή είναι κακό».

Ευχαριστούμε θερμά το ΕΛΙΖΑ – Σωματείο Ενάντια στην Κακοποίηση του Παιδιού για τις πολύτιμες πληροφορίες

Διεύθυνση: Ερμού & Χριστοπούλου 2, 10563 Αθήνα