Δεν είναι μόνο η κατάθλιψη και το άγχος: Οι συνέπειες από τον εθισμό στις οθόνες στους έφηβους

Όπου κι αν κοιτάξεις γύρω σου, όλοι οι νέοι είναι με ένα κινητό στο χέρι - απόλυτα συγκεντρωμένοι στο τι συμβαίνει στην οθόνη του κινητού τους και καθόλου γύρω τους. Αν και οι ειδικοί έχουν προειδοποιήσει για τις αρνητικές συνέπειες που έχουν οι οθόνες στην ψυχική τους υγεία, δεν έχουν υπάρξει ουσιαστικά και δραστικά μέτρα μέχρι σήμερα.

Όπως γράφει το El Pais, επιστημονικοί οργανισμοί προειδοποιούν πως οι οθόνες ευθύνονται για το άγχος, την κατάθλιψη και σε πιο ακραίο βαθμό, τις αυτοκτονικές τάσεις στους νέους. Αυτή ήταν η βασική διαπίστωση της μελέτης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με τίτλο «Health Behavior in School-aged Children», η οποία δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο και ανέλυσε την επίδραση της χρήσης οθονών στην εφηβεία.

LIFE NOW

Στην Αμερική, οι έφηβοι προτιμούν τα chatbots από τους φίλους τους στον πραγματικό κόσμο. Τι σημαίνει αυτό;

Η μελέτη κατέληξε ότι το 11% των ανηλίκων βιώνει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του από τη χρήση κινητών και υπολογιστών, ενώ το 32% βρίσκεται στο όριο της προβληματικής χρήσης, δηλαδή σημείο στο οποίο η χρήση των συσκευών παρεμβαίνει αρνητικά στην καθημερινότητά τους, στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στις σπουδές ή στη συναισθηματική τους υγεία.

H πλατφόρμα Control Z, με επικεφαλής τη Μαργαρίτα Εσπάνια (πρώην διευθύντρια της Ισπανικής Υπηρεσίας Προστασίας Δεδομένων), παρουσίασε μια πρωτοβουλία στην οποία συμμετείχαν 16 οργανισμοί που προωθούν την υπεύθυνη και μετρημένη χρήση της τεχνολογίας. Στόχος του εγχειρήματος είναι η καταπολέμηση της ψηφιακής σύνδεσης, με τη συμβολή ειδικών όπως νευρολόγων, ψυχολόγων και ψυχιάτρων. Ανάμεσά τους και η Άμπιγκεϊλ Ουέρτας, παιδοψυχίατρος σε Νοσοκομείο της Μαδρίτης.

Η Ουέρτας σημειώνει πως «βιώνουμε πρωτόγνωρες συνθήκες». Από τη μία, οι έφηβοι έχουν εξελιχθεί σημαντικά στην ικανότητά τους να εκφράζουν τη συναισθηματική τους δυσφορία, χωρίς ντροπή ή κοινωνικό στίγμα - κάτι που θα φάνταζε αδιανόητο πριν από μία δεκαετία. Από την άλλη, όμως, η κοινωνία των ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένων των οικογενειών, δείχνει ανήμπορη να προσφέρει επαρκή συναισθηματική στήριξη στους νέους.

Σύμφωνα με την ίδια, οι ψυχικές ασθένειες εμφανίζονται σε μικρότερες ηλικίες και με μεγαλύτερη ένταση, και παρότι δεν υπάρχει ακόμη πλήρης επιστημονική τεκμηρίωση, γνωρίζουμε πλέον ότι το περιεχόμενο που καταναλώνουμε -καθώς και οι αλγόριθμοι που μας το προβάλλουν- επηρεάζουν άμεσα τη διάθεσή μας, την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, τις καταναλωτικές μας συνήθειες και την προσωπική μας ταυτότητα.

Ένας από τους πιο σοβαρούς κινδύνους της εξάρτησης από τις οθόνες είναι οι διατροφικές διαταραχές, αλλά και ο αυτοτραυματισμός, το άγχος και η κατάθλιψη - ιδιαίτερα στις νεαρές γυναίκες. Επιπλέον, η υπερβολική έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ικανότητα αναγνώρισης κινδύνων, χαμηλή αυτοεκτίμηση και κοινωνική απομόνωση.

Η ψυχολόγος Λουσία Τόρρες, ειδική στην εφηβική ψυχολογία, εξηγεί πως ο αυτοτραυματισμός συχνά προκύπτει από ανεκπλήρωτες συναισθηματικές ανάγκες. Όταν κάτι εξωτερικό, εκτός ελέγχου, προκαλεί έντονα συναισθήματα όπως λύπη, απογοήτευση ή θυμό, και ο έφηβος αδυνατεί να τα διαχειριστεί, μπορεί να καταφύγει στον αυτοτραυματισμό ως μηχανισμό ανακούφισης. «Ο πόνος παύει να προέρχεται απ’ έξω και γίνεται εσωτερικός, δίνοντας στο άτομο την ψευδαίσθηση του ελέγχου - μετατρέποντάς το από παθητικό αποδέκτη σε ενεργό δημιουργό του πόνου του», σημειώνει. Επιπλέον, ο σωματικός πόνος θεωρείται πιο ανεκτός από τον ψυχικό, κάτι που προσφέρει μια ψευδή αίσθηση δύναμης.

Ο αυτοτραυματισμός δεν επηρεάζει μόνο τον έφηβο, αλλά έχει βαθιές συνέπειες και για το περιβάλλον του, τονίζει η Τόρρες. Οικογένεια και φίλοι συνειδητοποιούν ότι υπάρχει βαθύτερο πρόβλημα, κάτι που μπορεί να προκαλέσει ενοχές, θλίψη ή φόβο. Συχνά, στρέφουν όλη την προσοχή τους στον έφηβο, ο οποίος μπορεί να νιώσει ότι μέσα από τον αυτοτραυματισμό λαμβάνει αυτό που είχε ανάγκη: φροντίδα, αναγνώριση και αποδοχή. Το ανησυχητικό είναι ότι πολλοί νέοι περιγράφουν τον αυτοτραυματισμό σαν ναρκωτικό, λόγω της αίσθησης δύναμης που τους προσφέρει απέναντι στην ψυχική τους αδυναμία. Η συμπεριφορά αυτή προκαλεί έκκριση νευροδιαβιβαστών που ενισχύουν τον φαύλο κύκλο του αυτοτραυματισμού.

Με τη σειρά του, ψυχολόγος Λουίς Μιγκέλ Ρεάλ εξηγεί ότι μέσω του αυτοτραυματισμού εκκρίνονται ενδορφίνες, οι οποίες προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση και ευχαρίστηση, μειώνοντας τον ψυχικό πόνο. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι εθισμοί συνυπάρχουν σχεδόν με όλα τα ψυχολογικά προβλήματα, αυξάνοντας την πιθανότητα εμφάνισης συμπεριφορών εξάρτησης ως τρόπων αντιμετώπισης του ψυχικού πόνου. Οι έφηβοι, λέει, είναι ένας ιδιαίτερα ευάλωτος πληθυσμός, και ο εθισμός στις οθόνες λειτουργεί σαν μορφή αυτοθεραπείας.

Αυτό έχει ως συνέπεια να παρακάμπτονται άλλες, υγιέστερες στρατηγικές διαχείρισης της ψυχικής δυσφορίας, όπως η επικοινωνία με τους γονείς, η επίσκεψη σε ψυχολόγο, η σωματική άσκηση ή άλλες παρεμβάσεις.