Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Πώς να μην γίνει η σκιά μας

Δεν είναι λίγες οι φορές που ακούω από τους ανθρώπους ν’ αναφέρονται στον εαυτό τους με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς. Άλλοι απροκάλυπτα, άλλοι με τη μορφή χιούμορ κι αυτοσαρκασμού, άλλοι με «μετριοφροσύνη», άλλοι με θρησκευτικού τύπου ταπεινότητα. Πάρα πολλές φορές, όταν στη θεραπευτική πρακτική επισημαίνω αυτήν την αρνητική αναφορά στον εαυτό, οι απαντήσεις που παίρνω, είναι πως «το λέω γι αστείο», «δεν είναι σωστό να επαινώ εγώ τον εαυτό μου», ή και «πραγματικά πιστεύω πως δεν είμαι αρκετά καλός/η».

Είναι γεγονός, πως ζούμε και διαπαιδαγωγούμαστε μέσα σε μια κουλτούρα όπου τα παραπάνω είναι μέρος της παιδαγωγικής που δεχτήκαμε, μέρος των ηθικών/θρησκευτικών κανόνων που διδαχτήκαμε, (η θετική αναφορά στον εαυτό μας ταυτίζεται με την αλαζονεία και η αλαζονεία είναι θανάσιμο αμάρτημα). Καταλήγει τελικά η αυτοαπόρριψη να γίνει  μέρος της εικόνας του εαυτού μας.

Μέσα από τα βιώματα της παιδικής κι εφηβικής ηλικίας, χτίσαμε, χωρίς να το καταλάβουμε, μια εικόνα εαυτού σύμφωνα με την οποία, «δεν είμαστε αρκετά επαρκείς/ικανοί/έξυπνοι/όμορφοι κλπ κλπ» και τελικά «δεν μας αξίζει κάτι καλό».

Εγκλωβισμένοι σ’ αυτή την αρνητική εικόνα του εαυτού μας, βρισκόμαστε να ζούμε σε καταστάσεις δυσάρεστες, πιεστικές, ακόμα και τοξικές, φοβούμενοι να αντισταθούμε στις παραβιάσεις που δεχόμαστε, φοβούμενοι να διεκδικήσουμε κάτι καλύτερο για τον εαυτό μας, φοβούμενοι να μας αναγνωρίσουμε την αξία μας αλλά και το δικαίωμα σε καλύτερες συνθήκες ζωής, καλύτερες σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, καλύτερης ποιότητας συντροφικότητα. Ζούμε εγκλωβισμένοι σε μια συνεχή προσπάθεια για καλύτερες επιδόσεις στο επάγγελμα, κατάκτηση μεγαλύτερου κύρους, καλύτερης εμφάνισης, επιτευγμάτων, κι ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Αλλά ακόμα κι αν καταφέρουμε πολλά, κατακτήσουμε στόχους, αποκτήσουμε αυτά που θέλουμε, πολλές φορές δεν μπορούμε ν’ απολαύσουμε τους καρπούς των κόπων μας.

Είναι κακό να θέλει κάποιος να βελτιώνεται και να κατακτά μεγαλύτερους στόχους; Όχι βέβαια. Το κακό είναι όταν αυτό το συνεχές κυνήγι της τελειότητας είναι το προκάλυμμα της αυτοαπόρριψης. Μιας κατάστασης κατά την οποία η εσωτερική μας φωνή μας λέει «δεν είσαι αρκετά καλός/η, δεν σου αξίζει κάτι καλό». Πολλές φορές, επιλέγουμε μάλιστα και φίλους ή συντρόφους απαιτητικούς κι απορριπτικούς, έτσι ώστε να μας υπενθυμίζουν την ανεπάρκειά μας σε περίπτωση που χαλαρώσουμε.

Ποια είναι η αιτία; Σίγουρα η άσχημη αυτή κατάσταση έχει τις ρίζες της στις εμπλοκές που δημιουργήθηκαν στη σχέση με τους γονείς. Η ελλιπής συναισθηματική κάλυψη των αναγκών μας, (κυρίως των συναισθηματικών) όταν είμαστε παιδιά, οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, κι ως εκ τούτου, σε μια κακή «συνομιλία» με τον εαυτό μας. Όμως μια κακή αναφορά στον εαυτό μας, με όποιον τρόπο κι αν γίνεται, στην ουσία ενισχύει το αίσθημα της ανεπάρκειας και της αναξιότητας.

Ένας απλός τρόπος για να το διερευνήσουμε, είναι ν’ αρχίσουμε να παρατηρούμε πως αναφερόμαστε στον εαυτό μας. Αν διαπιστώσουμε πως καθημερινά, ρίχνουμε νέο υλικό στη δεξαμενή της αυτοαπόρριψης και της μιζέριας, τότε το πρώτο που έχουμε να κάνουμε είναι να προχωρήσουμε σε μερικές πρακτικές αλλαγές.

1. Αλλάζουμε το αρνητικό λεξιλόγιο: Όταν π.χ. αναφερόμαστε στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, είναι καλύτερα να λέμε «τα καταφέρνω», κι όχι «το παλεύω». Η μια λέξη έχει το περιεχόμενο της προσπάθειας και της επιτυχίας, ενώ η άλλη της απειλής και της άμυνας.
2. Μας επιτρέπουμε να κάνουμε λάθη, να έχουμε πεπερασμένες αντοχές, και να μη γνωρίζουμε τα πάντα. Οι σούπερ ήρωες είναι προϊόν φαντασίας, ας μην το  ξεχνάμε αυτό.
3. Μαθαίνουμε να λέμε «όχι». Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε τα πάντα, να δεχόμαστε τα πάντα, να είμαστε υπεύθυνοι για τα πάντα.
4. Εστιαζόμαστε στα καλά πράγματα που έχουμε ως άνθρωποι, και στα καλά πράγματα που έχουμε στη ζωή μας. Πολλά από αυτά, είναι σίγουρο πως οφείλονται στα χαρίσματα, τις δυνάμεις μας και τη συνεπή δουλειά που κάναμε. Ας μας τα αναγνωρίσουμε κι ας πούμε ένα μπράβο στον εαυτό μας.
5. Ας εξασκηθούμε στην ευγνωμοσύνη. Είναι λυτρωτικό όταν συνειδητοποιούμε πόσα καλά υπάρχουν στον εαυτό και τη ζωή μας. Όταν εστιαζόμαστε μόνο στις ελλείψεις, τότε απλώς δημιουργούμε ατμόσφαιρα ανεπάρκειας και στέρησης.
6. Απομακρυνόμαστε από τους τοξικούς ανθρώπους. Όταν έχουμε γύρω μας ανθρώπους που συνεχώς παραπονιούνται, γκρινιάζουν, κριτικάρουν, χλευάζουν, απαιτούν, είναι σαν να ζούμε σε μολυσμένη ατμόσφαιρα. Κακό για την υγεία!
7. Αναζητάμε βοήθεια. Είναι σωτήριο, να μας επιτρέπουμε να ζητήσουμε βοήθεια. Έτσι, δεν εξαντλούμε τον εαυτό μας, ερχόμαστε πιο κοντά με τους άλλους ανθρώπους και βιώνουμε τη χαρά της συνύπαρξης και της αλληλοϋποστήριξης.
8. Αναζητάμε θεραπεία. Όταν βλέπουμε πως είναι δύσκολο να μπορέσουμε να ξεφύγουμε από αυτό το φαύλο κύκλο, καλό θα είναι, μέσα από μια διαδικασία αυτογνωσίας, όπως είναι η ψυχοθεραπεία, να δουλέψουμε ώστε ν’ αποκαταστήσουμε τη σχέση με τον εαυτό μας, και να αφήσουμε για πάντα πίσω μας τα άχρηστα βάρη που μας εμποδίζουν να βιώσουμε τη χαρά της ζωής.

  Θεανώ Πολυζωγοπούλου Ψυχολόγος-  Ψυχοθεραπεύτρια Θεραπεύτρια Οικογένειας