Ο κόσμος φτιαγμένος από πρέπει

Φτιάχνει επίσης το σύστημα εσωτερικών κανόνων κι αξιών και μας διδάσκει ποιοι είμαστε και τι οφείλουμε να κάνουμε, να σκεφτόμαστε και να αισθανόμαστε.

Χρήσιμο κι απαραίτητο σίγουρα. Δίνει οργάνωση κι ασφάλεια. Και πολλές φορές, δίνει και την άριστη δικαιολογία για φοβερά και τρομερά λάθη, αδικίες, ακόμα κι εγκλήματα, κυριολεκτικά ή συμβολικά.

Πολλά «πρέπει» είναι χρήσιμα, ωφέλιμα, ακόμα και σωτήρια.  Κι αυτά είναι καλοδεχούμενα κι απαραίτητα για να μπορούμε να ζούμε καλά.

Τι γίνεται όμως μ’ εκείνα τα «πρέπει» που αποτελούν απολιθώματα άλλων εποχών, ή που αποτελούν κανόνες που μπορεί να είναι έως και καταστροφικοί;

Όλοι μας έχουμε βρεθεί μπροστά σε καταστάσεις, που ενώ επιθυμούμε διακαώς να κάνουμε πράγματα, να επιλέξουμε καταστάσεις, να σχεδιάσουμε πλάνο ζωής, δεσμευόμαστε από διαφόρων τύπων και σοβαρότητας «πρέπει». Πολλές φορές μάλιστα, αυτά τα «πρέπει», μετατρέπονται σε αυταρχικούς δυνάστες που μας αφαιρούν την ελευθερία μας και μας καταδικάζουν σε αφόρητα δεσμά. «Πρέπει να ακολουθήσω το επάγγελμα αυτό, γιατί έτσι επιθυμούν οι γονείς μου», «Πρέπει να παντρευτώ έναν άνθρωπο μ’ αυτά τα χαρακτηριστικά, γιατί έτσι (λέει η οικογένεια πως) θα είμαι επιτυχημένος/η». «Πρέπει να φέρομαι μ’ αυτόν τον τρόπο, γιατί έτσι θα είμαι αποδεκτός/η». «Πρέπει να ντύνομαι έτσι, να έχω αυτό το πρόσωπο, αυτό το σώμα, να ακολουθώ αυτό το μονοπάτι» κλπ. Ο κατάλογος των «πρέπει» είναι ατελείωτος.

Και, βασικά, «πρέπει»  να τον ακολουθήσουμε, αν θέλουμε να είμαστε αποδεκτοί, επιτυχημένοι, ευτυχισμένοι. Γίνεται αυτό; Λειτουργεί; Είναι καλό, δίκαιο, υγιές; Μας οδηγεί τελικά στην πολυπόθητη ευτυχία;

Τι να κάνουμε με τα «πρέπει»; Αξίζει να τα λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας; Μας κάνουν καλό; Πως ξεχωρίζουμε τελικά τί πρέπει και τί δεν πρέπει να ακολουθήσουμε από τα δεκάδες «πρέπει»; Πως τα αξιολογούμε και πως  τα διαβαθμίζουμε;

Για να μπορέσουμε να οργανωθούμε σ’ αυτόν τον καταιγισμό των «πρέπει», βοηθητικό είναι να σταθούμε με ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό μας και να θέσουμε τα εξής ερωτήματα:

• Τι αφορά αυτό; Είναι κάτι που αγγίζει τις βασικές μας αξίες και τους ηθικούς μας κανόνες; Και σε δεύτερο επίπεδο, αυτές οι αξίες και ηθικοί κανόνες, έχουν νόημα για εμάς, ή είναι απλώς μια μηχανική επανάληψη κενών νοήματος εννοιών, τις οποίες ενστερνιστήκαμε κι ακολουθούμε άκριτα, μόνο και μόνο επειδή έτσι διδαχτήκαμε; Γιατί «πρέπει» π.χ. να ζούμε με συγκεκριμένο τρόπο, να κινούμαστε σε συγκεκριμένους χώρους, να έχουμε συγκεκριμένες πολιτικές πεποιθήσεις;
• Πόσο μας ταιριάζει; Είναι αυτό το «πρέπει» κάτι με το οποίο νιώθουμε πως είμαστε συνεπείς με τον εαυτό μας; Αν ένας άνθρωπος «πρέπει» π.χ. ν’ ακολουθήσει συγκεκριμένες σπουδές ή επάγγελμα επειδή αυτό ονειρεύονταν οι γονείς του ή επειδή θα επωφεληθεί από την ήδη «στρωμένη» για εκείνον επαγγελματική κατάσταση των γονέων, αλλά τυχαίνει να σιχαίνεται το συγκεκριμένο επάγγελμα ή γνωστικό πεδίο; Το πιο πιθανό είναι πως και δυστυχισμένος   θα νιώθει, όταν ζει τόσο χρόνο υπηρετώντας έναν χώρο που δεν του δίνει ευχαρίστηση, και πιθανόν ν’ αποτύχει, αφού δεν θ’ αγαπάει αυτό που κάνει, έτσι ώστε να δίνει την απαραίτητη ενέργεια σ’ αυτό.
• Είναι κάτι που έχει νόημα στις μέρες μας; Οι κανόνες αλλάζουν καθώς περνούν τα χρόνια και πράγματα που παλαιότερα ήταν απαράβατοι κανόνες, στις μέρες μας φαντάζουν αστεία. Συγκεκριμένες συμπεριφορές έχουν νόημα σε συγκεκριμένα πλαίσια. Όταν τα πλαίσια αλλάξουν, δεν έχει πια νόημα η διατήρηση των συμπεριφορών. Φαντάζεστε να είχαμε ακόμα την αντίληψη πως «οι γυναίκες δεν χρειάζεται να σπουδάζουν, κι αν σπουδάσουν μπορούν μόνο να γίνουν δασκάλες, κι αν παντρευτούν θα πρέπει να μείνουν στο σπίτι»;
• Μας ευχαριστεί; Γιατί π.χ. θα πρέπει να υποχρεούμαστε να ακολουθούμε αυτόν τον κανόνα αν μας προκαλεί δυσαρέσκεια; Ένα σύνηθες παράδειγμα είναι η υποχρεωτική παρουσία των ζευγαριών στο πατρικό σπίτι κάθε Κυριακή για το μεσημεριανό γεύμα. Σίγουρα είναι ευχάριστο να συναντά κανείς τους γονείς του και τα’ αδέρφια του, αλλά πόσο ευχάριστο είναι να δεσμεύεται ο τόσο πολύτιμος χρόνος ξεκούρασης τόσο μονοδιάστατα;
• Είναι απαραίτητο; Υπηρετεί δηλαδή αυτό το «πρέπει» έναν σημαντικό για εμάς στόχο; Όταν ο στόχος αυτός είναι σημαντικός για εμάς, όταν αυτό που «πρέπει» να κάνουμε μας οδηγεί πιο κοντά σε κάτι που επιθυμούμε πολύ, τότε αξίζει και να πιεστούμε και να κοπιάσουμε και να κάνουμε κάτι δύσκολο ή δυσάρεστο. Για να εισαχθεί π.χ. κάποιος στο ελληνικό πανεπιστήμιο, θα πρέπει να περάσει από τις επώδυνες συμπληγάδες των πανελληνίων με ότι συνεπάγεται αυτό.
• Μας εξελίσσει; Ο δρόμος αυτός που «πρέπει» ν’ ακολουθήσουμε, μας κάνει καλύτερους ανθρώπους; Υπηρετεί την εσωτερική μας εξέλιξη; Δίνει νόημα και σκοπό στην ύπαρξή μας; Θα μας οδηγήσει σε μια κατάσταση που θα νιώθουμε πλήρεις και ικανοποιημένοι;

 Εδώ είναι και το πιο πολύπλοκο σημείο. Για να δώσουμε αυτήν την απάντηση στον εαυτό μας, θα πρέπει να σταθούμε με ειλικρίνεια στον καθρέφτη και να μας αντικρίσουμε κατάματα. Είναι αυτός ο άνθρωπος που βλέπουμε απέναντί μας κάποιος τον οποίο αγαπάμε; Τον εγκρίνουμε; Του χαμογελάμε; Τον εκτιμάμε; Ή μήπως βλέπουμε έναν άνθρωπο δυσαρεστημένο, ματαιωμένο, και θλιμμένο; Είχαν τελικά αξία οι κανόνες και τα «πρέπει» τα οποία υπηρετήσαμε, κάποιες φορές ακόμα και κόντρα στις επιθυμίες και τους πόθους της ψυχής μας; Γνωρίζουμε τι επιθυμούμε; Είμαστε τελικά σε θέση να φτιάξουμε εμείς τα δικά μας «πρέπει» ακολουθώντας τις επιθυμίες και τα ταλέντα μας;

Όταν μπορέσουμε να διαχωρίσουμε τι είναι πραγματικά δική μας επιθυμία, έτσι ώστε να διαμορφώσουμε τα δικά μας «πρέπει» ώστε να φτάσουμε εκεί που επιθυμούμε, τότε τα «πρέπει» γίνονται πολύτιμοι βοηθοί.

Μπορεί ν’ ανακαλύψουμε πως ποτέ δεν μας επιτρέψαμε να «θέλουμε» αντί να «πρέπει». Μπορεί ν’ ανακαλύψουμε πως δεν σκεφτήκαμε ποτέ, πως έχουμε τη δυνατότητα να «θέλουμε». Μπορεί ν’ ανακαλύψουμε πως δεν γνωρίζουμε τι θέλουμε, οπότε μπροστά σ’ αυτό το απειλητικό χάος, καλύτερα ήταν να έχουμε τα «πρέπει» που διδαχτήκαμε ως οδηγούς.

Η ζωή μας όμως είναι μία.

Οφείλουμε να την τιμήσουμε κάνοντας το πέρασμά μας από αυτόν τον κόσμο όσο πιο φωτεινό γίνεται. Κι αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε όντας δυστυχισμένοι δέσμιοι κανόνων κενών νοήματος.  Η αναζήτηση, η ανακάλυψη και η πορεία προς τον τόπο εκείνο που επιθυμεί η ψυχή μας και μας χαρίζει χαρά κι εκπλήρωση, είναι ένας κόσμος όπου τα κάθε δικό μας «πρέπει» μας χαρίζει νόημα και ικανοποίηση.

Θεανώ Πολυζωγοπούλου

Ψυχολόγος-  Ψυχοθεραπεύτρια Θεραπεύτρια Οικογένειας