O παιδίατρος, Παναγιώτης Ρενιέρης, μιλάει για την ανάπτυξη της γλώσσας

Η φάση της ταχύτερης ανάπτυξης της γλώσσας στα παιδιά είναι μεταξύ 2 και 5 ετών. Το λεξιλόγιό τους αυξάνεται από 50-100 λέξεις σε περισσότερες από 2000. Η πολυπλοκότητα των προτάσεων αλλάζει από τηλεγραφικές («Μαμά τρώει») σε συντακτικά ορθότερες.

Σαν γενικό κανόνα, τα παιδιά φτιάχνουν προτάσεις με τόσες λέξεις, όσα τα χρόνια της ηλικίας τους (δύο λέξεις στα 2 χρόνια, τρεις στα 3 κοκ).

Μεταξύ 21-24 μηνών τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν κτητικές αντωνυμίες («μπάλα ΜΟΥ»), και ορθότερες καταλήξεις ρημάτων («τρώω», «τρώς» κλπ). Μέχρι τα 4 έτη έχουν μάθει να χρησιμοποιούν παρελθοντικούς χρόνους, και μέχρι τα 5 έτη, μελλοντικούς.

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε πως τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τον μεταφορικό λόγο, και ερμηνεύουν τις λέξεις κυριολεκτικά – η φράση «μεγάλο σαν ελέφαντας» είναι πολύ πιθανό να κάνει το παιδί σας να απορήσει ως προς το τι εννοείτε. Επίσης, φράσεις όπως «χοντρούλα μου», ερμηνεύονται κυριολεκτικά από τα παιδιά.

Η γλώσσα έχει δύο κύρια μέρη – το αντιληπτικό (τι καταλαβαίνει το παιδί) και το εκφραστικό (τι λέει το παιδί). Η ταχύτητα ανάπτυξης του αντιληπτικού λόγου είναι καλύτερος προγνωστικός παράγοντας. Πιο απλά, το τι καταλαβαίνει ένα παιδί όταν του μιλάτε, είναι πιο σημαντικό στοιχείο για τον παιδίατρό σας, από το τι λέει.

Η απόκτηση του λόγου είναι άμεσα συνδεδεμένη με το περιβάλλον – η ποσότητα και η ποικιλία των ερεθισμάτων, και η συχνότητα με την οποία οι γονείς κάνουν στα παιδιά τους ερωτήσεις («τι είναι αυτό το όμορφο που έφτιαξες;», «τι χρώμα είναι τα παπούτσια σου;») αποτελούν παράγοντες-κλειδιά. Η ενθάρρυνση της ομιλίας (μέσα απο διάβασμα και παιχνίδι) είναι επίσης πάρα πολύ σημαντική.

Πολλοί γλωσσολόγοι πιστεύουν πως η δυνατότητα εκμάθησης της γλώσσας είναι εγγενές στοιχείο του ανθρώπινου εγκεφάλου. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες ακούγοντας την γλώσσα και κάνοντας πειράματα – παραδείγματος χάριν καταλαβαίνουν ότι για κάποιες λέξεις ο πληθυντικός αλλάζει από –ος σε –οι (γιατρός/γιατροί) και εφαρμόζουν τον κανόνα σε όλες τις λέξεις (καρέκλα/καρέκλ-οι), ή ο αόριστος με εισαγωγή του ε- (γράφω, έγραψα) και δοκιμάζουν το τρώω/έ-τρωω. Σταδιακά αντιλαμβάνονται τις εξαιρέσεις και τις διαφορές, αρκεί οι ενήλικες γύρω τους να μιλούν σωστά, και να τα διορθώνουν (τρυφερά) όταν κάνουν κάποιο λάθος.

Η ανάπτυξη του λόγου είναι ισχυρά συνδεδεμένη με την συναισθηματική υγεία των παιδιών. Καθυστέρηση στον λόγο, μπορεί να σημαίνει πνευματική καθυστέρηση ή διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού, μπορεί όμως να σημαίνει και συναισθηματική κακοποίηση ή τραύμα.

Η προσχολική ανάπτυξη της γλώσσας βάζει τα θεμέλια για την μετέπειτα επιτυχία στο σχολείο. Μια μερίδα των παιδιών που φαίνεται να μην τα καταφέρνουν καλά με το γράψιμο και την ανάγνωση (ικανότητες που αποκτούμε στο σχολείο), δεν έχει θέσει σωστά θεμέλια γλώσσας σε πολύ μικρότερη ηλικία.

Τα βιβλία με εικόνες έχουν σπουδαίο ρόλο στην πρώιμη γλωσσική ανάπτυξη – ο γονιός διαβάζει στο παιδί, και το βοηθά να συγκεντρωθεί σε μια εικόνα και να αντιστοιχίσει την λέξη. Οι ερωτήσεις ενώ διαβάζεται το βιβλίο ενισχύουν την μάθηση («πού είναι η μαϊμού;», δείχνοντας ταυτόχρονα την μαϊμού). Πολλοί, ανάμεσά τους και ο γράφων, προτείνουν το διάβασμα με το παιδί να ξεκινά ως καθημερινή συνήθεια, το συντομότερο δυνατόν μετά τη γέννηση, ίσως απο τον 1^ο-2^ο μήνα ακόμα.

Το τραύλισμα εμφανίζεται συνήθως στην ηλικία της μέγιστης ταχύτητας ανάπτυξης του λόγου. Το στρες και ο ενθουσιασμός μπορεί να εντείνουν το φαινόμενο, όμως το 80% των παιδιών θα το ξεπεράσει πριν τα 8 χρόνια. Απο τα παιδιά που τραυλίζουν πρέπει να παραπέμπονται εκείνα στα οποία το πρόβλημα επιμένει μετά την ηλικία των 8 ετών, εκείνα στα οποία υπάρχει ανησυχία για συσχέτιση με αγχώδη διαταραχή, και εκείνα των οποίων οι γονείς έχουν πολύ άγχος σχετικά.