Πάσχα στην Ελλάδα: Εξερευνώντας τα νησιά με τα πιο ξεχωριστά έθιμα που αντέχουν στον χρόνο
Ερασμία Αρβανιτά
3 Μαΐου 2024
Το Πάσχα στην Ελλάδα γιορτάζεται με πολλά και ξεχωριστά έθιμα. Έθιμα των οποίων οι ρίζες εντοπίζονται αιώνες πριν, έθιμα που αντικατοπτρίζουν την πλούσια ιστορία της χώρα μας και έθιμα που μας φέρνουν πιο κοντά, μας ενώνουν, με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Το Πάσχα σε κάθε ελληνικό τόπο είναι μια εντυπωσιακή εμπειρία, αλλά στα νησιά οι εικόνες είναι απλώς μοναδικές.
Οι Μπότηδες, ο Ρουκετοπόλεμος, τα Μάσκουλα, είναι μόνο μερικά από τα πιο εντυπωσιακά έθιμα που συναντά κανείς στα ελληνικά νησιά το Πάσχα, και μόνο μερικά από τα έθιμα που μπορούν να σου προσφέρουν μια φαντασμαγορική εμπειρία. Με ένα σύντομο «ταξίδι» στη Σύρο, στην Κέρκυρα, στη Χίο και σε πολλά ακόμα ελληνικά νησιά, θα ανακαλύψουμε τα πιο κατανυκτικά Πασχαλινά έθιμα που παραμένουν αναλλοίωτα στον χρόνο.
Στη Σύρο, με την Καθολική και την Ορθόδοξη κοινότητα να γιορτάζουν μαζί
Στο πανέμορφο κυκλαδίτικο νησί της Σύρου, το Πάσχα δεν θα μπορούσε να είναι κάτι λιγότερο από εντυπωσιακό. Εάν δεν το γνωρίζεις ήδη, ήρθε η στιγμή να μάθεις πως στη Σύρο υπάρχουν δύο θρησκευτικές κοινότητες, η Καθολική και η Ορθόδοξη, οι οποίες γιορτάζουν μαζί το Πάσχα. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, λαμβάνουν χώρα πρωτότυπα έθιμα στην αρχοντική Σύρο, με αποκορύφωμα τη Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, η εμπειρία είναι κατανυκτική, αφού τα σοκάκια του νησιού γεμίζουν με τους κατοίκους και τους επισκέπτες, που ακολουθούν την ταυτόχρονη περιφορά των Επιταφίων από τις ορθόδοξες και τις καθολικές εκκλησίες. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών, ξεκινούν από τον ναό του Αγίου Γεωργίου, στην Άνω Σύρο, και από την Ευαγγελίστρια στην Ερμούπολη, ενώ οι Επιτάφιοι των Ορθοδόξων από τους ναούς του Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Συναντιούνται στην κεντρική πλατεία της πόλης, την πλατεία Μιαούλη. Το Μεγάλο Σάββατο, μετά το «Χριστός Ανέστη», οι Καθολικοί περιφέρουν το άγαλμα του Χριστού, ενώ την Κυριακή του Πάσχα, ψάλλεται ο Εσπερινός της Αγάπης, ο οποίος διαβάζεται σε πολλές γλώσσες.
Στην Πάτμο, με την τελετή του «Ιερού Νιπτήρος»
Η χώρα της Πάτμου, το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, καθώς και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης, αποτελούν Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, οπότε το Πάσχα σε αυτό το ιερό νησί, είναι εκ των πραγμάτων μια ιδιαίτερη εμπειρία. Οι εντυπωσιακοί εορτασμοί στο νησί της Αποκάλυψης, ξεκινούν από την Κυριακή των Βαΐων, αλλά η τελετή του «Ιερού Νιπτήρος», που λαμβάνει χώρα το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, στη Χώρα της Πάτμου, είναι ένα δρώμενο που δεν πρέπει να χάσεις. Η συγκεκριμένη τελετή, ανήκει στην κατηγορία των αυθεντικών βυζαντινών αναπαραστάσεων των Παθών και αναπαριστά το θείο δράμα του Μυστικού Δείπνου.
Η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή, στη Χώρα, αλλά και η συνάντηση των Επιταφίων στην πλατεία της Αγιάς Λεβιάς, κάνουν την εμπειρία ακόμα και πιο ξεχωριστή. Την Κυριακή του Πάσχα, το απόγευμα, τελείται και η Ακολουθία της Αγάπης, όπου το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε 7 γλώσσες.
Στην Κέρκυρα, με τους Μπότηδες
Τι να πρωτοπεί κανείς για το Πάσχα στην Κέρκυρα. Απλώς, έστω και μία φορά στη ζωή σου, χρειάζεται να ζήσεις από κοντά αυτήν την εμπειρία. Η Μεγάλη Βδομάδα, αρχίζει και επίσημα την Κυριακή των Βαΐων («Βαγιώνε»), ημέρα που γίνεται μια μεγάλη λιτανεία προς τιμήν του Αγίου Σπυρίδωνα με τη συνοδεία των φιλαρμονικών του νησιού, έθιμο που αντέχει στον χρόνο, ήδη από το 1629. Οι εντυπωσιακοί εορτασμοί από τη Μεγάλη Δευτέρα και έπειτα, αρχίζουν να κορυφώνονται τη Μεγάλη Παρασκευή με την επιβλητική περιφορά των Επιταφίων.
Το Μεγάλο Σάββατο, στις έξι το πρωί, πραγματοποιείται το έθιμο του τεχνητού σεισμού στον Ναό της Παναγίας των Ξένων και έπειτα ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Μόλις οι καμπάνες σημάνουν την πρώτη Ανάσταση, στις 11:00 ξεκινάει και το πιο εντυπωσιακό πασχαλινό έθιμο της Κέκυρας, οι Μπότηδες. Οι κάτοικοι από τα μπαλκόνια τους και τα παράθυρά τους, ρίχνουν τα πήλινα κανάτια, γεμάτα νερό, δεμένα με κόκκινες κορδέλες και ο κόσμος που έχει συγκεντρωθεί στη μεγάλη πλατεία, ζητωκραυγάζει από ενθουσιασμό. Μόλις οι Μπότηδες τελειώσουν, οι φιλαρμονικές παιανίζουν χαρμόσυνα.
Στην Ύδρα, με τη θαλάσσια περιφορά του Επιταφίου
Είναι γραφική, είναι αρχοντική, είναι δίπλα στην Αθήνα και έχει κάποια από τα πιο όμορφα πασχαλινά έθιμα. Ένα εξ αυτών, είναι η περιφορά του Επιταφίου, μέσα στη θάλασσα, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, στα Καμίνια. Το συγκεκριμένο έθιμο ξεκίνησε από τους σφουγγαράδες των Καμινιών και πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στα Καμίνια το 1923. Σχεδόν 100 χρόνια μετά, το θέαμα παραμένει μεγαλοπρεπές.
Το βράδυ της Ανάστασης, η ατμόσφαιρα είναι κατανυκτική και οι πασχαλινοί εορτασμοί ολοκληρώνονται την Κυριακή του Πάσχα, με το κάψιμο του Ιούδα, στο λιμάνι της Ύδρας. Άντρες, ντυμένοι μπουρλοτιέρηδες, πυροβολούν το ομοίωμά μου, μέχρι εκείνον να πάρει φωτιά. Φυσικά, την Κυριακή του Πάσχα, τελείται και η Θεία Λειτουργία της Αγάπης.
Στη Φολέγανδρο, με την περιφορά της Εικόνας της Παναγιάς
Το Πάσχα στη Φολέγανδρο γιορτάζεται από σπίτι σε σπίτι. Οι προετοιμασίες ξεκινούν από τη Μεγάλη Παρασκευή και την Κυριακή του Πάσχα η Εικόνα της Παναγίας ξεκινάει μια διαδρομή από τον ναό της Παναγίας προς τη Χώρα. Για τρεις ολόκληρες μέρες, η εικόνα της Παναγίας περιφέρεται από σπίτι σε σπίτι με τη συνοδεία πιστών.
Η περιφορά ξεκινάει την Κυριακή του Πάσχα στη Χώρα, συνεχίζεται τη Δευτέρα του Πάσχα στην Άνω Μεριά και την Τρίτη στον Πετούση, στο Λιβάδι και στο λιμάνι του Καραβοστάση. Κατά τη διάρκεια της περιφοράς, οι ντόπιοι και οι επισκέπτες γεύονται τοπικά πασχαλινά εδέσματα και ποτά, σε όλα τα σπίτια που υποδέχονται την Εικόνα.
Στην Άνδρο, με τα Μάσκουλα
Σε κλίμα κατάνυξης, τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η περιφορά των Επιταφίων στη Χώρα, στο Γαύριο, στο Μπατσί, στο Κόρθι και σε άλλα χωριουδάκια της Άνδρου. Ωστόσο, η αυθεντική εικόνα του Πάσχα στην Άνδρο, περιλαμβάνει τα «Μάσκουλα» και τον «Λαμπριάτη», το κατσικάκι με γέμιση από αυγά, τυριά, τηγανιτό ψωμί και μυρωδικά που ψήνεται στον φούρνο από το απόγευμα του μεγάλου Σαββάτου και είναι έτοιμο μετά την Ανάσταση.
Το βράδυ της Ανάστασης, το θέαμα είναι εντυπωσιακό, καθώς μετά το «Χριστός Ανέστη», ο ουρανός γεμίζει με αμέτρητα βεγγαλικά και κροτίδες. Και εδώ, λαμβάνουν χώρα και τα μάσκουλα, όπου μικρά σιδερένια δοχεία είναι γεμάτα με μπαρούτι, το οποίο συμπιέζεται σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να κάνει μια φαντασμαγορική έκρηξη.
Στη Χίο, με τον Ρουκετοπόλεμο
Το Πάσχα στη Χίο, είναι κυριολεκτικά μια έκρηξη. Όλη τη Μεγάλη Βδομάδα, οι προετοιμασίες είναι πυρετώδεις σε αυτό το αγαπημένο νησί του Βορειοανατολικού Αιγαίου. Τη Μεγάλη Παρασκευή, οι κάτοικοι στολίζουν από νωρίς τους Επιτάφιους, ενώ η συνάντησή τους στην κεντρική πλατεία της Χώρας, είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά θεάματα. Στα Μαστιχοχώρια, θα βρεις και το έθιμο του Φανού, όπου οι κάτοικοι μαζεύουν σωρούς με κλαδιά και κούτσουρα και τα ανάβουν λίγο μετά το «Χριστός Ανέστη».
Και επειδή το νησί της Χίου, έχει γίνει συνώνυμο με τον ρουκετοπόλεμο, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε αυτό το έθιμο, οι ρίζες του οποίου μας γυρνούν αιώνες πριν. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, λοιπόν, εκτοξεύονται πυροτεχνήματα και ρουκέτες από τις εκκλησίες του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής. Παρά το γεγονός πως τα πρώτα πυρά ξεκινούν από νωρίς το βράδυ, το εκρηκτικό σκηνικό γίνεται τα μεσάνυχτα, όταν ο ουρανός γεμίζει με χρυσά τόξα.
