Σύλλογος Εκπαίδευσης Νεανίδων: Στην «καρδιά» της Αθήνας η παράδοση συναντά την προσωπική έκφραση εδώ και 153 χρόνια

Πάντα με γοήτευε η δύναμη της τέχνης να μας συνδέει με το παρελθόν μας. Αυτή η «γέφυρα» που ενώνει ανθρώπους, γενιές και κοινωνίες, ποτέ δεν ήταν στο μυαλό μου απλώς μια μορφή έκφρασης, αλλά ένας ζωντανός οργανισμός που κουβαλά ιστορία, συναισθήματα, αξίες. Ακριβώς για αυτό με γοήτευσε και το να ανακαλύψω το έργο του Σ.Ε.Ν (Σύλλογος Εκπαιδεύσης Νεανίδων), του πρώτου γυναικείου συλλόγου που δημιουργήθηκε ποτέ στην Ελλάδα και που από την αρχή της ίδρυσής του κρατάει το όραμά του ζωντανό: Να προσφέρει μια ζωή καλύτερη για όλους με όπλο τη γνώση και την εκπαίδευση.

Ο Σ.Ε.Ν ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1872 (τότε με την ονομασία «Σύλλογος Κυριών υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως»). Ένας από τους σκοπούς του – και ίσως ο πιο σημαντικός, ήταν η λειτουργία εργαστηρίου χειροτεχνημάτων για άπορες γυναίκες και κορίτσια, προκειμένου να αποκτήσουν επαγγελματική κατάρτιση και να έχουν πρόσβαση σε αμειβομένη εργασία. Σχεδόν 150 χρόνια μετά, ο Σ.Ε.Ν προσφέρει ποίκιλα εκπαιδευτικά προγράμματα και εγώ γράφοντας αυτό το άρθρο εύχομαι να τα γνώριζα όλα: Ύφανση, πλεκτική, κοπανέλι, αργυροχρυσοχοΐα, κομποδετική (μακραμέ), χειροποίητο κόσμημα, σχέδιο μόδας – styling, πεγιότ - είναι μόνο ένα μικρό δείγμα.

WHO

Η Ζαμπέλ Μουρατιάν, Πρόεδρος του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου, στο JennyGr: «Αυτό που οι μεγάλοι θεωρούν ότι είναι η γνώση, δεν είναι. Πρέπει να ακούμε τα παιδιά και να μαθαίνουμε από αυτά»

Μια ιστορία που μετράει σχεδόν δύο αιώνες

«Περίπου το 1854 έλαβε χώρα μια επιδημία χολέρας στην Αθήνα, από κάτι γαλλικά στρατεύματα που έφτασαν στον Πειραιά. Χάθηκαν πολλοί άνθρωποι, οι νεκροί ήταν περίπου 3.000, η Αθήνα τότε ήταν πολύ μικρή. Αμέτρητα παιδιά έμειναν ορφανά, δεν μπορούσαν να ζήσουν», μου λέει η Δάφνη Γεωργιοπούλου, μέλος του ΔΣ του συλλόγου, ξεδιπλώνοντάς μου την ιστορία του Σ.Ε.Ν. Την ώρα της συζήτησής μας, βρισκόμαστε στην έδρα του Συλλόγου στην Κολοκοτρώνη 3Β, σε μια αίθουσα που μόνο δέος και ανυπομονησία μου προκαλεί.

Η κα Γεωργιοπούλου, μου εξηγεί ότι εκείνη την περίοδο ο επαναπατρισμός πλούσιων ομογενών στην Ελλάδα είχε δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα. «Το 1870 κάτι, εμφανίστηκαν τρεις κυρίες (Ελένη Παπαρρηγοπούλου, Σμαράγδα Βικέλα, Ελένη Σκουζέ) οι οποίες αποφάσισαν να δημιουργήσουν μαζί μια ομάδα, βλέποντας την κατάσταση που επικρατούσε. Είχαν την οικονομική άνεση να πάρουν πρωτοβουλίες, αλλά είχαν και ένα όραμα. Στις 9 Απριλίου 1872, λοιπόν, εγκρίθηκε το καταστατικό, με υπογραφή 62 κυριών (από Αθήνα και εξωτερικό). Σκοπός ήταν να λειτουργήσει ένα εργαστήριο χειροτεχνημάτων για άπορες γυναίκες, να βρουν μια απασχόληση, να πληρώνονται και σιγά-σιγά να παίρνουν και κάποια σύνταξη. Αυτό ήταν πρωτοποριακό για εκείνη την εποχή, εποχή που ακόμα η Αθήνα ήταν χωματόδρομος», συνεχίζει. Κάποια περίοδο, με ενημερώνει πως «είχε και νοσοκομειακή περίθαλψη, κάτι σαν κέντρο υγείας».

Τα πρώτα, αλλά και τα επόμενα χρόνια της λειτουργίας του Σ.Ε.Ν, δεν ήταν εύκολα. Τα εμπόδια ήταν πολλά. Αλλά ακόμα και τότε, οι άνθρωποί του δεν σταμάτησαν. Παρά τις αντιξοότητες ένας ισχυρός άνεμος ανανέωσης έπνεε πάντα στους κόλπους του. Το να μου διηγηθεί η κα Γεωργιοπούλου όλη την ιστορία του συλλόγου είναι κάτι ανέφικτο, προφανώς. Δεν ξέρω εάν έχει και ιδιαίτερη σημασία, εξάλλου. Γιατί όταν γνωρίζεις ότι ένας σύλλογος ιδρύθηκε το 1872 και μέχρι το 2025 λειτουργεί και εξελίσσεται, ξέρεις ότι κάτι γίνεται σωστά. «Την εποχή του Μεσοπολέμου, από το 1920 μέχρι το 1940, υπήρχε μια άνθιση στις τέχνες, στα πάντα, παρά το γεγονός ότι η πολιτική σκηνή ήταν όπως ήταν. Μετά την κατοχή, δημιουργήθηκαν τρεις τάξεις γυμνασίου, είχαν και συσσίτιο, όπου άρχισε να διδάσκεται και κοπτική-ραπτική και κέντημα», μου περιγράφει, ωστόσο.

«Θέλουμε επαφές με νέους ανθρώπους»

Η έδρα του Σ.Ε.Ν βρίσκεται στον αριθμό 3Β της οδού Κολοκοτρώνη. Ακριβώς απέναντι, στην οδό 3Α, είναι το πωλητήριο του Συλλόγου. Εκεί, φιλοξενούνται τα έργα που δημιουργούνται στα εργαστήρια, αλλά και χειροτέχνες καλλιτεχνών που διασταυρώνονται με τις ευρύτερες αναζητήσεις του Σ.Ε.Ν. Στην οδό Αμαλίας 38, βρίσκεται και το Ιστορικό Υφαντουργείο του Συλλόγου. Η κα Γεωργιοπούλου μου εξηγεί πως μπαίνοντας κανείς στο Ιστορικό Υφαντουργείο, «νιώθει έναν βαθύ σεβασμό στην παράδοση, βλέπει τους αργαλειούς από την εποχή του Όθωνα, αισθάνεται ένα δέος».

«Ο Σ.Ε.Ν έχει δείξει μέσα από την εξέλιξή του ότι η δημιουργία είναι κάτι που ξεπερνάει τον χρόνο, δεν σταματήσαμε ποτέ την προσπάθεια. Υπήρχαν στιγμές που μπορούσαμε να είχαμε πει "τέλος, δεν πάει άλλο", γιατί δεν είχαμε κέρδη από το κατάστημα. Πάντα σε αυτές τις στιγμές, σκεφτόμασταν να κάνουμε κάτι άλλο, κάτι που θα ήταν εύκολο να κινηθεί, να πάει καλά. Και με όλα τα σεμινάρια που κάνουμε. Θέλουμε επαφές με νέους ανθρώπους».

Εάν θέλεις να παρακολουθήσεις τα σεμινάρια του Συλλόγου, οι εγγραφές ξεκινούν τον Σεπτέμβριο, τα μαθήματα Οκτώβριο και διαρκούν έναν χρόνο, οπότε εάν παρακολουθήσεις τον πρώτο χρόνο, μπορείς να εγγραφείς σαν στο επόμενο έτος, ως προχωρημένος ανάλογα το πόσο θέλεις να το εξελίξεις. Παράλληλα, στο site βρίσκεις και workshops, τα οποία ενημερώνονται συνεχώς. Ρωτάω την κα Γεωργιοπούλου να μου πει εάν η νέα γενιά γυναικών παρουσιάζει ενδιαφέρον για τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Συλλόγου. Μου λέει ότι όχι μόνο οι νέες γυναίκες, αλλά και οι νέοι άντρες παρουσιάζουν αυξανόμενο ενδιαφέρον. «Τους αρέσει πολύ το ράψιμο, πάει πολύ καλά αυτό με το σχέδιο μόδας/styling, κόσμημα, ορισμένες γυναίκες είναι παθιασμένες με το πεγιότ (peyote)», μου εξηγεί. Και αυτό αποδεικνύει ότι η παιδευτική πορεία του Σ.Ε.Ν, προσαρμόζεται στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. «Ο σκοπός μας είναι να εξελιχθούμε. Θέλουμε να βγει προς τα έξω αυτό που είμαστε, με άλλη μορφή. Δεν είναι εύκολο. Γιατί όλο το πλαίσιο είναι λίγο στεγανό. Χρειάζεται εμείς, οι άνθρωποι του ΔΣ να βοηθήσουμε στο να εξελιχθεί ο Σ.Ε.Ν».

«Δεν ξέρεις τι κρύβει ο κάθε άνθρωπος μέσα του, είναι απύθμενες δυνατότητες», μου τονίζει η Δάφνη Γεωργιοπούλου ενώ μιλάμε για τη γυναικεία ενδυνάμωση και την προσωπική έκφραση. «Η τέχνη υπάρχει μέσα μας, απλώς πιέζεται από την καθημερινότητα. Κάποια στιγμή, στη ζωή μας, θα μας "χτυπήσει την πόρτα"». Προσωπικά, δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο με αυτό. Στα μελλοντικά του σχέδια, ο Σύλλογος εστιάζει να «ενισχύσει την επαφή του με τους νέους, και εσωτερικά, ακόμα και στο ΔΣ. Η προσπάθειά μας είναι να ανοιχτούμε περισσότερο».

Μπορεί η παράδοση να «συναντήσει» την τεχνολογία;

Τελειώνοντας τη συζήτησή μας, πηγαίνω απέναντι, στο Πωλητήριο του Συλλόγου, ένα μέρος γεμάτο δημιουργίες που παντρεύουν την παράδοση με τη σύγχρονη αισθητική για να «βυθιστώ» σε μια εξίσου διαμορφωτική συζήτηση. Αυτήν τη φορά, με την Κατερίνα Νάκου, τη γυναίκα πίσω από το installation που βρίσκει κανείς αυτήν τη στιγμή στη βιτρίνα του Σ.Ε.Ν.

Φέτος, ο Σύλλογος γιορτάζει τα 150+2 χρόνια του, με τη σειρά εκδηλώσεων «Υφαντογραφήματα», υπό την επιμέλεια της Έφης Φαλίδα. Ουσιαστικά, αυτή η σειρά εκδηλώσεων φέρνει σε διάλογο την καλλιτεχνική χειροτεχνία με τη σύγχρονη δημιουργία, γεφυρώνοντας το παρελθόν με το παρόν. Οι καλλιτέχνες αντλούν έμπνευση από τα αρχεία του Συλλόγου και συνεργάζονται με τις τεχνίτριες του Σ.Ε.Ν. για να δημιουργήσουν έργα που εκτίθενται στις βιτρίνες του Πωλητηρίου.

Μέχρι και τον Μάρτιο, στη βιτρίνα του Πωλητηρίου βρίσκει κανείς το installation της Κατερίνας Νάκου, με την ονομασία «Σύμμειξης». Η Κατερίνα Νάκου, ως σύγχρονη υφαντουργός πιστεύει ότι η τεχνολογία δεν έρχεται σε αντίθεση με την παράδοση. Και εκεί, επικεντρώνεται και η δημιουργία της, στο να θέσει το ερώτημα εάν η παράδοση μπορεί να «συναντήσει» τον σύγχρονο κόσμο. Η απάντηση, είναι μόνο θετική. «Θεωρώ ότι οτιδήποτε πιστεύουμε σήμερα πως είναι σύγχρονο, φέρει μέσα του την παράδοση», μου λέει η Κατερίνα.

«Μπορεί να μην αναπαράγουμε πιστά τα παραδοσιακά μοτίβα, ούτε την παραδοσιακή αισθητική, αλλά η ίδια η τεχνική, δηλαδή η τεχνογνωσία, η διαδικασία για να φτιάξουμε ένα έργο, είναι η παράδοση, είναι η κληρονομιά. Απλώς, όλα εξελίσσονται. Για μένα η παράδοση είναι ένας ζωντανός οργανισμός, με την έννοια ότι εξελίσσεται για να διατηρηθεί, δεν είναι κάτι στατικό. Και ταυτόχρονα συνομιλεί με τα εργαλεία του σήμερα, τα οποία είναι η τεχνολογία».