Blue Whale: Υπάρχει στ’ αλήθεια παιχνίδι αυτοκτονιών στο Διαδίκτυο;

Η υπόθεση του Blue Whale, στη βάση της, εντάσσεται στην κατηγορία των fake news. Για την ακρίβεια, πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό δείγμα παραπληροφόρησης σχετικά με την επικινδυνότητα του Internet και των social media, που επί της ουσίας κατέδειξε την επικινδυνότητα της αναπαραγωγής ψευδών ειδήσεων μέσω Internet.

Γιατί αυτό που ξεκίνησε ως ευφάνταστη -αλλά ανυπόστατη- είδηση, μέσω της ευρείας αναπαραγωγής, απέκτησε μυστήριο, γοητεία κι έγινε αντικείμενο χειραγώγησης (για εμπορικούς ή άλλους σκοπούς) με βλαπτικές συνέπειες ιδίως απέναντι σε εύθραυστους έφηβους.

Ο πανικός ξεκίνησε στη Ρωσία τον Μάιο του 2016. Μερικούς μήνες νωρίτερα, η 16χρονη Rina Palenkova είχε αναρτήσει μια φωτογραφία της με το μήνυμα “αντίο” στο ρωσικό social media δίκτυο VK, λίγο πριν αυτοκτονήσει πηδώντας στις γραμμές ενός τρένου.

Με αφορμή την υπόθεση της Palenkova που είχε κυριαρχήσει στο ενδιαφέρον, ενώ η τελευταία φωτογραφία της είχε γίνει viral στα social media, η εφημερίδα Novaya Gazeta δημοσίευσε άρθρο με τίτλο “Ομάδες θανάτου”. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, μικρές Διαδικτυακές κοινότητες παρόμοιες με εκείνες που ενδιέφεραν την Palenkova προσπαθούσαν να προσελκύσουν τους νέους σε ένα παιχνίδι με τίτλο “Μπλε Φάλαινα” (όνομα εμπνευσμένο από είδος φάλαινας που σε κάποιες περιπτώσεις οδηγείται μόνο του στην ακτή όπου και αφήνει τη ζωή του) και τελικό σκοπό να οδηγήσει τους παίκτες στην αυτοκτονία ύστερα από μια σειρά δοκιμασιών. Το άρθρο κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο παιχνίδι μπορεί να ευθύνεται για τις αυτοκτονίες 130 παιδιών κι εφήβων που είχαν καταγραφεί στη χώρα το τελευταίο εξάμηνο.

Το δημοσίευμα δέχτηκε έντονη κριτική από τον υπόλοιπο Τύπο κυρίως λόγω της αδυναμίας του συντάκτη του να επικοινωνήσει με κάποιον από τους διαχειριστές του παιχνιδιού. Λίγες μέρες μετά, η απόλυση δύο δημοσιογράφων αποδόθηκε σε απαράδεκτες μεθόδους στην προσπάθεια προσέγγισης ενός νέου άρθρου πάνω στο ίδιο θέμα.

Το δημοσίευμα που υιοθέτησε και καλλιέργησε τον μύθο ενός σατανικού Ιντερνετικού παιχνιδιού “έμπαζε” από παντού. Ναι, υπήρχαν στο δίκτυο VK στη Ρωσία -χώρα με έναν από τους υψηλότερους δείκτες στις αυτοκτονίες ανηλίκων- ομάδες κυρίως εφήβων που φλέρταραν με την ιδέα του θανάτου και διέδιδαν το σενάριο της συμμετοχής σε ένα παιχνίδι πρόκλησης μέχρι την αυτοκτονία, όμως οι επισταμένες έρευνες της ρωσικής αστυνομίας μετά την αυτοκτονία της 16χρονης, δεν κατέληξαν παρά μόνο στη σύλληψη του 21χρονου Phillip Budeykin -ο οποίος εμφανιζόταν ως διαχειριστής σε μια από αυτές τις ομάδες- με την κατηγορία ότι εμπλέκεται στην ενθάρρυνση 15 αυτοκτονιών.

Ο ίδιος άλλαξε πολλές φορές την απολογία του, υποστηρίζοντας άλλοτε ότι ήθελε να βοηθήσει ανήλικους που έκαναν σκέψεις αυτοκτονίας, άλλοτε ότι το έκανε για να καθαρίσει τον κόσμο από “βιολογικά απόβλητα” κι άλλοτε ότι το έκανε απλώς για τα likes.

Η αμερικανική ιστοσελίδα Snopes -που ασχολείται με την διασταύρωση ειδήσεων- όπως και η ρωσική Lenta ερεύνησαν και κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα: καμία από τις αυτοκτονίες στη Ρωσία δεν έχει κατηγορηματικά συνδεθεί με αυτές τις online κοινότητες όπως η ονομαζόμενη “Sea of Whales”, ο δημιουργός της οποίας δήλωσε ότι την έφτιαξε και καλλιέργησε τη διάδοση των σχετικών θρύλων, ώστε να ενισχύσει την κυκλοφορία στις σελίδες του.

Δεν ήταν ο μόνος. Οι διαχειριστές σελίδων αυτών των κοινοτήτων φρόντισαν να καλλιεργήσουν το μυστήριο και την απειλή γύρω από το Blue Whale, ώστε να συγκεντρώσουν μεγαλύτερη προσοχή και επισκεψιμότητα. Και κάπως έτσι μια “ψεύτικη είδηση” κατέληξε να μετατραπεί σε trend, που έχει ξεπεράσει πια τα όρια της Ρωσίας μετφερόμενο και στην δυτική Ευρώπη.

Τον Φεβρουάριο του 2017, ρωσικά media μετέδωσαν ότι το ενδιαφέρον για το σχετικό παιχνίδι ανανεώθηκε. Ένα μήνα μετά, γονείς στη Ρωσία, έλαβαν μέσω Facebook μηνύματα από υποτιθεμένους καθηγητές που τους προειδοποιούσαν ότι θα έπρεπε μια συγκεκριμένη μέρα να κρατήσουν τα παιδιά τους μέσα στα σπίτια τους, γιατί η αστυνομία τους είχε ενημερώσει ότι Διαδικτυακές κοινότητες – μέλη του Blue Whale σχεδίαζαν μαζικές αυτοκτονίες. Η επικοινωνία με την αστυνομία έδειξε ότι τα μηνύματα ήταν ψεύτικα, όμως η διάδοση του μύθου της Μπλε φάλαινας συνεχίστηκε και στο twitter και με βίντεο στο Youtube.

Η ιστορία είχε ήδη περάσει και σε αγγλόφωνα media, που υιοθέτησαν και αναπαρήγαγαν το αρχικό άρθρο της Novaya Gazeta. Η αγγλική Sun αυτό το μήνα, είχε δύο σχετικά άρθρα, στα οποία αναφέρεται σε “αρρωστημένη αυτοκτονική τρέλα”, η οποία έχει περάσει και στο Instagram -με σχετική προειδοποίηση- και η οποία -κατά τη Sun- “φαίνεται να οδηγεί νέους στην αυτοκτονία”.

Οι κοινότητες που συνδέονται με το Blue Whale διαφημίζουν ότι έχουν χιλιάδες μέλη, ενώ οι αστυνομίες χωρών όπως οι Ρωσία, Ουκρανία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Αγγλία, αλλά και Ελλάδα βρίσκονται σε επιφυλακή.

Πριν από λίγες μέρες, η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της ΕΛΑΣ προειδοποίησε τους γονείς, για το φαινόμενο που “...λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις και έχει εξαπλωθεί πιθανόν ως αυτοδιαδιδόμενη φάρσα (hoax)”. Διευκρινίζοντας ότι δεν έχει σημειωθεί κανένα σχετικό περιστατικό στη χώρα μας, ανακοινώνει παράλληλα ότι βρίσκεται σε επαγρύπνηση “...καθώς λόγω της μεγάλης επικινδυνότητας, το φαινόμενο ενδέχεται να λάβει πραγματικές και εξαιρετικά σοβαρές διαστάσεις”.

Η απειλή πια έγινε υπαρκτή, τροφοδοτούμενη από την αναπαραγωγή της μέσα στο πρόσφορο έδαφος χειραγώγησης εύθραυστων έφηβων που προσφέρει το Διαδίκτυο. Λόγος πανικού δεν υπάρχει, όμως οι γονείς παιδιών ιδίως στην ηλικία της εφηβείας, ας έχουν το νου τους σε αυτό το νέο επικίνδυνο trend, αλλά και στους κινδύνους που το φαινόμενο της -όποιας- αυτομεταδιδόμενης φάρσας μπορεί να λάβει στη σημερινή εποχή της επικοινωνίας.

• Αν κάποιος γονέας υποπτευθεί πως το παιδί του σχεδιάζει να προβεί στη δοκιμασία - πρόκληση “Μπλε Φάλαινα” ή σε παρόμοια, ή όποιος πολίτης γνωρίζει σχετικές πληροφορίες γι’ αυτό, καλείται να επικοινωνήσει άμεσα με τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, με τους εξής τρόπους: τηλεφωνικά στο 11188, στέλνοντας e-mail στο: [email protected], μέσω της εφαρμογής (application) για έξυπνα τηλέφωνα (smart phones): CYBERΚΙD, μέσω twitter: @CyberAlertGR.