Γιατί δεν θέλω να γιορτάσω την Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών
Κλέλια Φατούρου
25 Νοεμβρίου 2021
25η Νοεμβρίου. Η μέρα που όλοι θυμόμαστε τη βία που ασκείται στις γυναίκες και την ανάγκη για την εξάλειψή της.
Σε γενικές γραμμές, δεν συμπαθώ τις Παγκόσμιες Ημέρες. Καταλαβαίνω τον λόγο ύπαρξής τους, και τον σέβομαι, αλλά κάπως νιώθω ότι είναι ένα ξέπλυμα των ενοχών που νιώθουμε επειδή δεν κάνουμε τίποτα όλες τις υπόλοιπες μέρες. Πριν από λίγες ημέρες «γιορτάζαμε» την Παγκόσμια Ημέρα Άνδρα, γιατί από ό,τι φάινεται δεν έχουν κατακτήσει ακόμα όλα τα δικαιώματά τους (!) και σήμερα φωνάζουμε για την Εξάλειψη της Βίας Κατά των Γυναικών. Μία ημέρα που πραγματικά αναδεικνύει ένα από τα πιο σοβαρά και επικίνδυνα κοινωνικά προβλήματα. Που δεν συμβαίνουν μόνο στις 25 Νοεμβρίου.
Οι γυναικοκτονίες, η σεξουαλική παρενόχληση, η ψυχολογική βία σε μία τοξική σχέση είναι η καθημερινότητα για τις περισσότερες γυναίκες εκεί έξω. Και μία Παγκόσμια Ημέρα τους θυμίζει απλά ότι η βία είναι λάθος, ότι κατά πάσα πιθανότητα θα τους συμβεί ή ότι τους συμβαίνει και είναι κομμάτι της ζωής του. Μία Παγκόσμια Ημέρα είναι στην πραγματικότητα μία σύνοψη του προβλήματος. Μία πολύ καλή υπενθύμιση για την τραγική κατάσταση στην οποία έχουμε φτάσει.
Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, 1 στις 3 γυναίκες έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία (ή και τα δύο) από τα 15 έτη και μετά. Περισσότερες από τις μισές γυναίκες έχουν παρενοχληθεί σεξουαλικά, ενώ το 11% έχει υποστεί ψηφιακή παρενόχληση. Μόνο το 2021 μετράμε 13 γυναικοκτονίες, ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2021, η γραμμή SOS 15900 δέχτηκε σχεδόν 3.000 κλήσεις που αφορούσαν περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας.
Τι κάνουμε για όλα αυτά, πέρα από το να δημιουργούμε εντυπωσιακές εικόνες για τα social media; Μέσα σε όλες τις καμπάνιες που είδα, οι οποίες έχουν όλη την καλή πρόθεση να αναδείξουν το νοσηρό πρόβλημα της κοινωνία, ξεχώρισε η διαφήμιση της Lacta, σε συνεργασία με τη Διοτίμα. Η 4λεπτη ιστορία του ζευγαριού που ξεκινά με έναν πολύ δυνατό έρωτα και καταλήγει σε γυναικοκτονία. Όλη η αλήθεια κρύβεται σε αυτά τα πρώτα λεπτά. Στο πώς έχουμε εκπαιδευτεί να ερμηνεύουμε τα «Μην με αφήσεις ποτέ» και «Είσαι δικιά μου» σε αποδείξεις μεγάλης αγάπης και έρωτα. Ήταν «έγκλημα πάθους» και όχι η δολοφονία μίας γυναίκας που της αφαίρεσε τη ζωή ο σύντροφός της επειδή τη ζήλευε και ήταν άρρωστος.
Μεγαλώνουμε σε σπίτια που μας μαθαίνουν ότι δεν πειράζει αν ο άντρας είναι κτητικός. Ίσα ίσα, αυτό δείχνει ότι νοιάζεται πολύ και θα φροντίσει μία οικογένεια. Μεγαλώνουμε σε οικογένειες που μας μαθαίνουν ότι ο γάμος είναι υποχρεωτικός αλλά το διαζύγιο απαγορεύεται. Μεγαλώνουμε σε μία κοινωνία που μας μαθαίνει ότι αν το παιδί μεγαλώσει και γίνει ένας κακός ενήλικας, είναι προϊόν μίας κακής μάνας. Ο πατέρας δεν φέρει καμία ευθύνη.
Η Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών είναι σημαντική σε ό,τι αφορά τη νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας. Αν δεν αρκούν οι γυναικοκτονίες που μετρήσαμε το 2021 και η κατακόρυφη αύξηση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, ας είναι η σημερινή μέρα η αφορμή για να αναγνωριστεί ο όρος γυναικοκτονία. Η αφορμή για να απαλλαχθούμε από τα παρωχημένα στερεότυπα που μας ακολουθούν μία ζωή και προσπαθούμε να απαλλαχθούμε. Γιατί, κατά τα άλλα, οι γυναίκες υφίστανται βία σε καθημερινή βάση. Στο σπίτι τους, από έναν τοξικό σύντροφο, έξω από το σπίτι τους από έναν «πληγωμένο» πρώην, στη δουλειά, όταν δέχονται λεκτική βία επειδή είναι γυναίκες. Στην οδήγηση, όταν τους προτρέπουν να πάνε να πλύνουν κανά πιάτο. Από την κοινωνία, επειδή δεν ντύνονται όπως θα έπρεπε, επειδή «τώρα το θυμήθηκαν» και επειδή κάνουν περισσότερο σεξ από όσο θα έπρεπε.
Η Παγκόσμια Ημέρα δεν θα λύσει τα θεμελιώδη προβλήματα μίας ολόκληρης κοινωνίας. Μπορεί όμως να είναι μία ετήσια υπενθύμιση για τις αλλαγές που πρέπει (επιτέλους) να γίνουν. Για αυτές τις αλλαγές αλλά και τα δραματικά στατιστικά, μας μίλησε η Διοτίμα, Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών.
Από όλα τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία αλλά και τα εμπειρικά δεδομένα, φαίνεται ότι η καθημερινή βία κατά των γυναικών εντάθηκε τον καιρό της πανδημίας και των lockdowns, ιδιαίτερα δε η βία στο σπίτι στο πλαίσιο του γάμου ή της σχέσης ή ακόμη με δράστες άλλα συγγενικά πρόσωπα.
Από την καταγραφή της Γενικής Γραμματείας Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, μέσα στους 10 πρώτους μήνες του 2021 η γραμμή ΣΟΣ 15900, έχει δεχτεί 7.809 κλήσεις εκ των οποίων οι 5.405 κλήσεις αφορούσαν περιστατικά βίας. Οι 3.182 κλήσεις ήταν για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, ενώ 2.699 γυναίκες ανέφεραν ως δράστη τον νυν ή πρώην σύζυγό τους.
Αν δούμε και την τραγική λίστα των γυναικοκτονιών, την αποκορύφωση δηλαδή της έμφυλης βίας, με 13 γυναικοκτονίες φέτος μόνο, θα διαπιστώσουμε το μέγεθος και την ένταση του φαινομένου. Χαρακτηριστικό είναι ότι από το 2007 έως σήμερα μετράμε, κατά μέσο όρο, μία γυναικοκτονία τον μήνα με δράστη σύζυγο ή σύντροφο, γιο, πατέρα ή άλλον άνδρα που θεωρούσε κτήμα του τη δολοφονημένη γυναίκα.
Αν υπάρχει κάτι ενθαρρυντικό, είναι ότι η κινητοποίηση των γυναικών μέσω του κινήματος #metoo φαίνεται ότι λειτούργησε ενδυναμωτικά για τις γυναίκες και επέφερε αύξηση των καταγγελιών περιστατικών έμφυλης βίας. Άγνωστο είναι όμως, πως αποκρίθηκαν οι Αρχές προστασίας όπως η αστυνομία και οι δικαστικές αρχές σε αυτές τις καταγγελίες, ένα ζήτημα εξαιρετικά σοβαρό για το οποίο δεν διαθέτουμε μηχανισμό καταγραφής.
Ποια είναι τελικά τα πιο αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης για μία γυναίκα;
Πρώτα και κύρια, βασικός άξονας πρόληψης της έμφυλης βίας είναι η αλλαγή της κουλτούρας ανοχής που επικρατεί και που εδραιώνεται και εκφράζεται από τους κρατικούς φορείς, όπως πχ μη επαρκής εφαρμογή της νομοθεσίας, πλημμελής απόκριση των υπηρεσιών προστασίας, αδιαφορία, εχθρότητα κ.ά. Η σωστή εφαρμογή της νομοθεσίας από φορείς και στελέχη υπηρεσιών προστασίας, συντελεί στην πρόληψη και την αποκλιμάκωση της έμφυλης βίας.
Η έμφυλη κατανόηση της πραγματικότητας και των διαφοροποιημένων αναγκών, η πολιτική βούληση ανάδειξης και αντιμετώπισης του φαινομένου καθώς και η χάραξη σαφών στόχων, εξειδικευμένων μέτρων παροχής προστασίας και πολιτικών πρόληψης όπως η ενσωμάτωση της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία, θα συνέβαλε καθοριστικά εκτιμούμε, στην αποτροπή περιστατικών έμφυλης βίας.
Φυσικά, η ενημέρωση σχετικά με τα δικαιώματα προστασίας και τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους οι γυναίκες αλλά και η υποστήριξη για την διεκδίκησή τους είναι αποφασιστικής σημασίας όπως και η πολύπλευρη ενδυνάμωση των γυναικών. Επιπλέον, η έγκαιρη αναγνώριση των σημαδιών, το υποστηρικτικό οικογενειακό και φιλικό πλαίσιο, η οικονομική αυτονομία παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.
Όμως όσο κυριαρχεί η κουλτούρα της έμφυλης βίας και οι ανισότητες ανάμεσα στα φύλα στην κοινωνική και οικονομική ζωή συνολικά, τόσο θα υπονομεύεται η όποια αποτελεσματικότητα μέτρων πρόληψης της. έμφυλης βίας
Γιατί είναι απαραίτητη η νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας;
Καταρχάς, να πούμε ότι ο όρος καθαυτός είναι πολύ σημαντικός γιατί αποκαλύπτει τα αίτια της ακραίας αυτής μορφής βίας, δηλαδή τα έμφυλα χαρακτηριστικά της. Πρόκειται για δολοφονίες γυναικών επειδή ακριβώς είναι γυναίκες και ενδεχομένως δεν πειθάρχησαν με κοινωνικά προσδοκώμενες στάσεις, συμπεριφορές και ρόλους. Πρόκειται για την ακραία μορφή άσκησης εξουσίας στο σώμα και την ίδια τη ζωή μιας γυναίκας. Και είναι σχεδόν πάντοτε συνέχεια και κορύφωση ενός συνεχούς άσκησης έμφυλης βίας. Άρα, οποιαδήποτε μορφή έμφυλης βίας θα μπορεί να κατανοηθεί στο σωστό της πλαίσιο και σε όλη την έκτασή της. Η νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως διακριτού αδικήματος, την οποία εσχάτως αναδεικνύουν νομικοί φορείς και κυρίως ο Άρειος Πάγος (βλ. την πρόσφατη σχετική εγκύκλιο του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Β. Πλιώτα) θα υπογραμμίσει νομικά την κοινωνική και πολιτική διάσταση των εγκλημάτων αυτών σε αντίθεση με την κυρίαρχη σήμερα αντίληψη για αυτές τις δολοφονίες, ως προσωπικής φύσεως αδικήματα, ως μεμονωμένα συμβάντα, που λαμβάνουν χώρα στον ιδιωτικό βίο και παραμένουν αθέατα ενώ υπονοεί άλλοτε ευθύνη των θυμάτων ή άλλοτε τα αποδίδει σε μια μεταφυσική/ακατανόητη αλλαγή σε ‘’τέρας’’ του δράστη.
Είναι πολύ σημαντικό να αναδειχθεί /κατηγοριοποιηθεί το αδίκημα προκειμένου να αποκτήσει την ορατότητα που δεν έχει σήμερα με πιθανή επίπτωση στον χειρισμό των υποθέσεων και τις αντίστοιχες ποινές αλλά και τη διαιώνιση του φόβου και της πειθάρχησης των γυναικών. Είναι σημαντικό να πούμε ότι σε πολλές χώρες διεθνώς έχει καθιερωθεί νομικά ο όρος με πρωτοπόρες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής ενώ σε επίπεδο ΕΕ, υπάρχει ήδη από το 2014 το πρώτο νομικά δεσμευτικό κείμενο, για τις γυναικοκτονίες, στο πλαίσιο της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης). Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή Δικαιωμάτων των γυναικών και ισότητας των φύλων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει καλέσει τα κράτη-μέλη να αναγνωρίσουν νομικά ως γυναικοκτονία κάθε δολοφονία γυναίκας λόγω του φύλου της, και να επεξεργαστούν ένα νομικό πλαίσιο για την εξάλειψη του φαινομένου.
