Πώς η σχέση Hollywood-Κίνας "φτιάχνει" τα blockbusters: Η προπαγάνδα, οι τακτικές και το grooming των παιδιών
Ελένη Τζάντασεκ
13 Ιουλίου 2022
Μέχρι το 1994, οι μόνες ταινίες που κυκλοφορούσαν στους κινέζικους κινηματογράφους ήταν παραγωγές της κυβέρνησης με υποθέσεις βγαλμένες από την ιστορία της χώρας που συνήθως εκθείαζαν τα κατορθώματα του κομμουνιστικού κόμματος και -μέχρι ένα σημείο- παλιές ταινίες Bollywood που επίσης εξυμνούσαν την ιδέα του σοσιαλιστικού έθνους του Nehru. Έπειτα η κυβέρνηση ξεκίνησε να επιτρέπει την προβολή πολύ συγκεκριμένων ταινιών Hollywood, με πρώτο το The Fugitive, αλλά η πολιτιστική εσωστρέφεια της Κίνας τοποθετούσε από οικονομική άποψη τις κινέζικες κινηματογραφικές αίθουσες σε μειονεκτική θέση.
Η πρώτη αμερικάνικη ταινία που πήγε αδιαμφισβήτητα καλά στην Κίνα ήταν ο Τιτανικός, με τζίρο 50 εκατομμύρια δολάρια. Ακολούθησαν κι άλλες, αλλά το Avatar πρώτο έσπασε τα ταμεία το 2010, με τζίρο 200 εκατομμύρια δολάρια. Έκτοτε το Hollywood ξεκίνησε να θεωρεί την κινέζικη αγορά μια υπολογίσιμη δύναμη, αρκεί βέβαια οι ταινίες να κατάφερναν να παρακάμψουν την κρατική λογοκρισία και να φτάσουν μέχρι τις αίθουσες.
Το Hollywood και το Κεντρικό Τμήμα Προπαγάνδας
Η κρατική λογοκρισία στην Κίνα δεν είναι ένα σαφές και ξεκάθαρο σύστημα. Όταν μια εταιρεία παραγωγής θέλει να προβάλει μια ταινία στις κινέζικες κινηματογραφικές αίθουσες πρέπει πρώτα να τη στείλει στο Κεντρικό Τμήμα Προπαγάνδας του Κομμουνιστικού Κόμματος. Εκεί την ταινία θα δει μια επιτροπή που αποτελείται κυρίως από γραφειοκράτες και ενίοτε από συνταξιούχους καθηγητές κινηματογραφικής ανάλυσης που είναι υπεύθυνοι για την αποκωδικοποίηση τυχόν συμβολισμών. Υπάρχουν τρία ενδεχόμενα μετά από κάθε προβολή: η ταινία μπορεί να εγκριθεί χωρίς αλλαγές, μπορεί να εγκριθεί με την προϋπόθεση να κοπούν κάποιες σκηνές, ή μπορεί να απορριφθεί χωρίς εξήγηση. Κάποιοι από τους λόγους για τους οποίους μπορεί να απορριφθεί μία ταινία είναι πολιτικοί, όπως αναφορές στο Θιβέτ ή στην ιστορία της χώρας από τη σκοπιά της Δύσης. Υπάρχουν όμως κι άλλοι, λιγότερο προφανείς λόγοι. Για παράδειγμα, απαγορεύονται τα ταξίδια στο χρόνο -γιατί σε ένα σύμπαν όπου υπάρχει αυτή η δυνατότητα, μπορεί και η ιστορία να έχει αλλάξει- όπως και η προβολή queer στοιχείων, χαρακτήρων, ή υποθέσεων. Υπάρχει συνεπώς ένας πολύ συγκεκριμένος τύπος ταινιών που τα αμερικανικά στούντιο προορίζουν για την κινέζικη αγορά γιατί θα είναι σχεδόν πάντα κερδοφόρες και δεν έχουν εμφανές ιδεολογικό περιεχόμενο: πρόκειται για τη Marvel, τα Transformers και τα Jurassic Worlds.
Οι τακτικές της Disney
Ποιος είναι λοιπόν ο ρόλος της Disney, της μεγαλύτερης εταιρείας ψυχαγωγίας στον κόσμο, στο κινέζικο ψυχαγωγικό τοπίο; Η Disney παραμένει το πιο επιτυχημένο στούντιο στη χώρα, με το Avengers: Endgame να είναι η πιο κερδοφόρα αμερικάνικη ταινία που έχει προβληθεί ποτέ στην Κίνα. Η εταιρεία έχει επίσης δημιουργήσει στη Σαγκάη ένα πάρκο αντίστοιχο της Eurodisney. Συνεπώς, πολλοί από τους χαρακτήρες της Disney είναι πλέον εξίσου δημοφιλείς στην Κίνα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Όσο όμως η Disney προσπαθούσε να εδραιωθεί στην Κίνα, η μυθολογία της στις ΗΠΑ συνέχιζε να εξελίσσεται.
Η περίπτωση του Star Wars είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα· όταν η Disney εξαγόρασε τη Lucasfilm το 2012, ένα από τα κίνητρα ήταν η εξαγωγή του franchise στην κινέζικη αγορά. Η πρώτη ταινία που κυκλοφόρησε μετά την εξαγορά ήταν το The Force Awakens το 2015, το οποίο πόνταρε στη νοσταλγία του κοινού για τις παλιές τριλογίες. Στη Κίνα όμως το στοιχείο και το υπόβαθρο αυτό δεν υπήρχε. Το αποτέλεσμα προκάλεσε μάλλον σύγχυση στους θεατές. Για παράδειγμα, η σκηνή που ο Han Solo και ο Chewbacca μπαίνουν στο Millennium Falcon και ο Han Solo αναφωνεί «Γυρίσαμε σπίτι!» ήταν αυτό ακριβώς που περίμενε το κοινό στις ΗΠΑ για να ξεσπάσει σε πανηγυρισμούς. Αντιθέτως, το κοινό στην Κίνα κατάλαβε ότι οι δύο ήρωες μένουν μόνιμα στο διαστημόπλοιο. Έτσι, παρόλο που ταινίες της σειράς συνέχισαν να εγκρίνονται και να προβάλλονται στη χώρα, τα Star Wars δε γνώρισαν ποτέ την αναμενόμενη επιτυχία.
Μπορεί η Disney να μην κατάφερε να κάνει το Star Wars mainstream στην Κίνα, αλλά ακολούθησε μια πολύ διαφορετική τακτική πριν ανοίξει το πάρκο στη Σαγκάη.
Τα στελέχη της εταιρείας ήξεραν ότι κανένα παιδάκι δεν θα ζητούσε να επισκεφθεί το πάρκο αν δεν ήξερε ποιος είναι ο Mickey, η Minnie, οι πριγκίπισσες και οι υπόλοιποι χαρακτήρες, αλλά δεν μπορούσαν να περιμένουν δεκαετίες μέχρι οι μικροί θεατές να τους μάθουν, ούτε όμως και να επισπεύσουν τη διαδικασία μέσω ενός τοπικού Disney Channel, όπως έκαναν σε άλλες χώρες. Αποφάσισαν λοιπόν να ανοίξουν μια αλυσίδα φροντιστηρίων αγγλικών με εργαλεία εκμάθησης τις ταινίες της Disney.
Στα Disney English παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας μαθαίνουν αγγλικά χρησιμοποιώντας ήρωες της Disney στα παραδείγματα. Οι καθηγητές -οι περισσότεροι νεαροί Άγγλοι ή Αμερικάνοι που μόλις αποφοίτησαν από το πανεπιστήμιο- φοράνε μπλουζάκια με χαρακτήρες από την πιο πρόσφατη ταινία και κάνουν μάθημα μιλώντας για τα χόμπι του Mickey και το αγαπημένο χρώμα του Woody από το Toy Story. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα παιδιά μαθαίνουν αγγλικά αποκτώντας παράλληλα οικειότητα με τα καρτούν, τα οποία θα ζητήσουν να δουν μετά στο τάμπλετ, να αγοράσουν από το Disney Store και να γνωρίσουν όταν θα επισκεφθούν το πάρκο στη Σαγκάη.
Όταν το Hollywood αποτυγχάνει
Παρόλ’αυτά το κινέζικο κοινό παραμένει επιλεκτικό, ακόμα κι όταν οι παραγωγοί του Hollywood αφήνουν στις ταινίες διάλογο ή στοιχεία ειδικά για αυτούς. Μια άλλη εμπορική κυρίως τακτική που επίσης δεν τραβάει το ενδιαφέρον του Κινέζου θεατή είναι η εκπροσώπηση περιθωριοποιημένων κοινοτήτων και κοινωνικών ομάδων στη μεγάλη οθόνη. Στις ΗΠΑ η συγκεκριμένη πρακτική επικροτείται και εγγυά σχεδόν πάντα το ενδιαφέρον του κονού, ειδικά μετά από καμπάνιες όπως το #OscarsSoWhite. Στην Κίνα όμως, η συμπερίληψη στον κινηματογράφο δεν έχει το ίδιο αποτέλεσμα και ακόμα και η Disney δυσκολεύεται να φτιάξει ταινίες που θα πάρουν την έγκριση της επιτροπής προπαγάνδας. Για παράδειγμα, καμία ταινία της Marvel, ξεκινώντας από το Black Widow, δεν έχει εγκριθεί. Στη λίστα συμπεριλαμβάνεται και το The Eternals, της βραβευμένης με Όσκαρ Κινέζας σκηνοθέτη Chloe Zhao, η οποία έγινε persona non grata στην ίδια της τη χώρα όταν ήρθαν στην επιφάνεια αρνητικά σχόλιά της για την κυβέρνηση. Δεν είναι ξεκάθαρο αν αυτός ήταν ο λόγος που η ταινία απορρίφθηκε, αλλά ο νοών νοείτω.
Παρόμοια είναι και η περίπτωση του Shang-chi and the Legend of the Ten Rings, που έχει έντονες επιρροές από την κινέζικη μυθολογία και παράδοση και αναμενόταν να εγκριθεί. Έπειτα κυκλοφόρησαν παλιές δηλώσεις του πρωταγωνιστή Simu Liu, στις οποίες ασκούσε κριτική στην κυβέρνηση και η ταινία δεν προβλήθηκε ποτέ. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, ρόλο ίσως έπαιξε και η θεματολογία της ταινίας, με την επιτροπή και τις κινέζικες εταιρείες παραγωγής να θεωρούν ότι, εφόσον αφορά την Κίνα, μπορούν να το κάνουν καλύτερα.
Το Hollywood βρίσκεται λοιπόν σε δύσκολη θέση αν θέλει να κερδίσει την αγορά της Κίνας: από τη μία, επιβάλλεται εν έτει 2022 να προβάλει κοινωνικά θέματα και να εκπροσωπεί όλες τις κοινωνικές ομάδες. Από την άλλη, τα ίδια ακριβώς στοιχεία μπορεί να στοιχίσουν την έγκριση στην Κίνα. Ταυτόχρονα, αν η ταινία έχει σχεδιαστεί προσεκτικά για να εγκριθεί και να πουλήσει και στις δύο αγορές, το κινέζικο κοινό μπορεί να αντιδράσει απορρίπτοντάς την. Σαφώς δεν υπάρχει μία μόνο φόρμουλα ή μία εύκολη λύση, αλλά το μόνο σίγουρο είναι ότι η βιομηχανία του κινηματογράφου δεν ασχολείται πλέον μόνο με ταινίες.
