Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου: Η ιστορία της ελληνικής ραδιοφωνίας και οι στιγμές που την καθόρισαν
JTeam
13 Φεβρουαρίου 2023
Το Ραδιόφωνο των Ηνωμένων Εθνών ιδρύθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 1946 και το 2011 η UNESCO ανακήρυξε την ημέρα αυτή ως Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου. Η κίνηση αυτή ήρθε ως ομόφωνη απόφαση που εγκρίθηκε από όλα τα μέλη της στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ εκείνο το έτος. Ο λόγος που γιορτάστηκε το ραδιόφωνο ήταν για να ενισχυθεί η σημασία και η δημοτικότητά του, είναι ευέλικτο και εύκολο στην παραγωγή, ενώ φτάνει σε απομακρυσμένες περιοχές και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.
Η παγκόσμια ημέρα Ραδιόφωνού φέτος έχει ως τίτλο της «Ραδιόφωνο και Ειρήνη» και έπειτα από έναν ολόκληρο χρόνο πολέμου στην Ουκρανία είναι απόλυτα ξεκάθαρο το γιατί.
Πότε ξεκίνησε όμως να λειτουργεί το ραδιόφωνο στην Ελλάδα και ποια είναι η ιστορία πίσω από τις φωνές, με τις οποίες το έχουμε συνδέσει στο μυαλό μας;
Τα πρώτα δειλά βήματα έγιναν τη δεκαετία του 1920
Στην Ελλάδα, όπως συνέβη και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, η ραδιοφωνία ξεκίνησε δειλά την δεκαετία του 1920. Την εποχή που στην χώρα μας ακόμη πειραματιζόμασταν στις ΗΠΑ υπήρχαν περισσότεροι από 500 σταθμοί. Την 1η Μαρτίου 1922, όταν η Ελλάδα είχε εμπλακεί στη μικρασιατική εκστρατεία, ο Κώστας Πετρόπουλος, καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, επέδειξε ένα ολοκληρωμένο σύστημα ραδιοφωνικής λήψης στην Εταιρεία Φυσικών Επιστημών.
Έναν χρόνο αργότερα, το πρώτο πείραμα ραδιοφωνικής μετάδοσης στην Ελλάδα έγινε στον σταθμό Βοτανικού της Διεύθυνσης Ραδιοηλεκτρικής Υπηρεσίας Ναυτικού (ΔΡΥΝ) στην Αθήνα, χρησιμοποιώντας έναν πομπό 200 Βατ. Αυτά τα πρώτα πειράματα διήρκεσαν μόνο μερικές εβδομάδες και έγιναν με μηχανήματα κατασκευασμένα από τη σουηδική εταιρεία.
Το Υπουργείο Ναυτικών, το οποίο ήταν αρμόδιο για την ραδιοφωνία μεταξύ 1921 και 1926, παραχωρούσε άδειες λήψης έναντι 500 δραχμών. Η εγκατάσταση εξωτερικής κεραίας απαγορευόταν, και επιτρεπόταν μόνο μια εσωτερική κεραία σε κάθε σπίτι.
Ο πρώτος σταθμός που μετέδωσε κανονικά προγράμματα ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη το 1928 από τον Χρήστο Τσιγγιρίδη, ο οποίος είχε ζήσει στη Γερμανία αρκετά χρόνια και είχε σπουδάσει ηλεκτρονική στο Πανεπιστήμιο της Στουτγάρδης.
Το 1929 η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου άρχισε να κάνει κάποιες προσπάθειες για να αναπτυχθεί η ραδιοφωνία.
Το 1936 η δικτατορία του Ι. Μεταξά αποφάσισε να δημιουργήσει κρατικό ραδιοφωνικό σύστημα. Για τον Μεταξά, η ίδρυση ελληνικού ραδιοφωνικού δικτύου δεν ήταν μόνο ζήτημα εθνικής υπερηφάνειας, αλλά και μέσο για την «εκπαίδευση» της ελληνικής κοινωνίας.
Στις 25 Μαρτίου 1938, η Ελλάδα ήταν μια από τις τελευταίες ευρωπαϊκές χώρες που απέκτησε εθνικό ραδιοφωνικό σταθμό με τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ να τον εγκαινιάζει (εκφωνώντας μέσω του σταθμού το διάγγελμα για την εθνική γιορτή).
Κανονικό πρόγραμα, με μουσική από τη συμφωνική ορχήστρα του σταθμού, χορωδία, ειδήσεις, και κλασική μουσική, άρχισε να μεταδίδεται στις 21 Μαΐου 1938.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1941-1944), δεν υπήρξε καμιά επέκταση του δικτύου. Οι δυνάμεις κατοχής διέλυσαν το υπουργείο Τύπου και Τουρισμού και ίδρυσαν την Ανώνυμη Ελληνική Ραδιοφωνική Εταιρεία (ΑΕΡΕ) που ανέλαβε τις ραδιοφωνικές μεταδόσεις. Την ίδια περίοδο η Υπηρεσία Λογοκρισίας, με έδρα τη γερμανική πρεσβεία, επέβλεπε τις ειδικές προπαγανδιστικές εκπομπές. Οι δυνάμεις κατοχής υποχρέωσαν επιπλέον όλους τους ιδιοκτήτες ραδιοφώνων μέσα και γύρω από την Αθήνα να δηλώσουν τις συσκευές τους.
Στόχος ήταν να απομονωθούν οι Έλληνες από τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά πολλοί κράτησαν τα ραδιόφωνά τους κρυμμένα –μερικοί έφθασαν να τα θάψουν στην αυλή τους– και πολλοί συχνά άκουγαν την ελληνική εκπομπή του BBC «Εδώ Λονδίνο». Οι Γερμανοί ήθελαν να χρησιμοποιήσουν δύο ελληνικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς για προπαγάνδα και για να ψυχαγωγήσουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους. Στο πλαίσιο της γενικότερης μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της χώρας, η ελληνική κυβέρνηση το 1945 αποφάσισε να αναδιοργανώσει και να αναπτύξει τη ραδιοφωνία.
Μετά τον πόλεμο
Στο πλαίσιο της γενικότερης μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της χώρας, η ελληνική κυβέρνηση το 1945 αποφάσισε να αναδιοργανώσει και να αναπτύξει τη ραδιοφωνία. Με τον νόμο 1755/1945 ιδρύθηκε το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ) που το διοικούσε συμβούλιο διορισμένο από την κυβέρνηση και υπαγόταν στο Υπουργείο Προεδρίας.
Το 1948, καθώς η οικονομική κατάσταση βελτιωνόταν, ένας πομπός βραχέων κυμάτων 7,5 kW εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έγινε εισαγωγή μηχανημάτων λήψης και ανταλλακτικών αξίας 50.000 δολλαρίων.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 η δημιουργία ραδιοφωνικών σταθμών άρχισε να επιταχύνεται.
Σταθμοί κατασκευάστηκαν όχι μόνο από το ΕΙΡ αλλά επίσης και από ιδιωτικά συμφέροντα και από τις ένοπλες δυνάμεις. Ο σταθμός των ενόπλων δυνάμεων άρχισε σαν πειραματικός σταθμός από στρατιώτες για τη δική τους διασκέδαση κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου.
Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, άρχισαν να εμφανίζονται ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί. Ο πρώτος τέτοιος σταθμός βγήκε στον αέρα το 1950 και λειτουργούσε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Αυτός ο σταθμός δεν έζησε πολύ, αλλά άλλοι ιδιωτικοί σταθμοί ιδρύθηκαν το 1952.
Μετά την ψήφιση του συντάγματος του 1952, το κοινοβούλιο ψήφισε και τον νόμο 2312/1953, με τον οποίο το ΕΙΡ απόκτησε εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, παραχωρώντας του ξανά το μονοπώλιο των ραδιοφωνικών εκπομπών, αν και οι σταθμοί των Ενόπλων Δυνάμεων δεν επηρεάζονταν.
Τον Σεπτέμβριο του 1954 ιδρύθηκε το Τρίτο Πρόγραμμα του ΕΙΡ, με πρότυπο το Τρίτο πρόγραμμα του BBC, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην κλασική μουσική αλλά λειτουργώντας μόνο λίγες ώρες κάθε μέρα.
Η πολιτική σταθερότητα και η οικονομική ανάκαμψη της δεκαετίας του 1950 και των αρχών της δεκαετίας του 1960, που επέτρεψε στην Ελλάδα να αναπτυχθεί οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά, έδωσε επίσης τη δυνατότητα να αυξηθεί και ο αριθμός των ραδιοφωνικών σταθμών.
Μέχρι το 1961 υπήρχαν πέντε ιδιωτικοί και δώδεκα σταθμοί του ΕΙΡ. Υπήρχαν επίσης και δώδεκα ραδιοφωνικοί σταθμοί των ενόπλων δυνάμεων, που λειτουργούσαν κυρίως στην Βόρειο Ελλάδα
H ραδιοφωνία FM έφτασε αργά στην Ελλάδα, όπως και η τηλεόραση. Ιδιωτικά συμφέροντα πειραματίστηκαν με την τηλεόραση το 1953, αλλά το κράτος δεν είχε αναμιχθεί. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 το ελληνικό κράτος αντιμετώπιζε το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει 15 εκατομμύρια δολλάρια που του οφείλονταν από την Ιταλία ως πολεμικές επανορθώσεις για να δημιουργήσει τηλεοπτικό δίκτυο με 17 σταθμούς, αλλά λόγω των σοβαρών οικονομικών αναγκών της χώρας και των μεγάλων καταστροφών που είχαν προκληθεί από σεισμούς εκείνη την εποχή, το σχέδιο αυτό εγκαταλείφθηκε.
Η χούντα είχε σαν τελικό στόχο της να «αναμορφώσει» τον ελληνικό λαό, και προς τούτο έλεγχε όλα τα ελληνικά μαζικά μέσα, περιλαμβανομένων και ελάχιστων ιδιωτικών ραδιοφωνικών σταθμών που λειτουργούσαν. Οι περισσότερες εκπομπές τότε ήσαν είτε προπαγάνδα είτε δημοφιλή εμπορικά προγράμματα. Υπήρχε ακόμη πολιτιστική λογοκρισία, που εν μέρει είχε αρχίσει πριν το 1967, και συνεχίστηκε μετριασμένη μέχρι το 1981. Η μετάδοση μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη από το ραδιόφωνο απαγορευόταν μέχρι την πτώση της στρατιωτικής χούντας το 1974.
Η πιο μοντέρνα εκδοχή του ραδιοφώνου
Οι ερασιτεχνικοί ραδιοσταθμοί πολλαπλασιάζονται στις δεκαετίες 1960 και 1970 με τους απόφοιτους των ραδιοτεχνικών και ραδιοηλεκτρολογικών Σχολών, την συνέχεια ακολουθούν πολλοί χομπίστες μου με πολύ πάθος και μεράκι πειραματίζονται με αυτοσχέδιες ηλεκτρονικές κατασκευές τους και φτιάχνουν ιδιοκατασκευασμένους ραδιοφωνικούς πομπούς. Η εξάπλωση είναι μεγάλη και περνάει στα FM. Οι περισσότεροι από τους μουσικούς ραδιοπειρατές προέρχονται από τα μαθητικά νεανικά δρώμενα και εκπέμπουν ξένα ροκ και λαϊκά ελληνικά τραγούδια, προσπαθώντας με επιμονή να φτιάξουν το δικό τους επικοινωνιακό χώρο με τις τηλεφωνικές αφιερώσεις ενάντια σε μια αρνητικά δικαστική και αυστηρά αστυνομευόμενη κοινωνία. Το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής «ελεύθερης» ραδιοφωνίας οφείλεται σε αυτούς που με το πάθος τους για την μουσική και την επικοινωνία ανοίξανε τον δρόμο.
Η περίοδος από το 1974 ως το 1990 θεωρείται ότι άλλαξε τη ροή της ιστορίας σε ότι αφορά την ελληνική ραδιοφωνία, με την εμφάνιση και ιδιωτικό ραδιόφωνο. Από τους πειρατές της εποχής (που συνεχίζουν την παράδοση της δεκαετίας του 1960) ως τους πρώτους νόμιμους σταθμούς, η πορεία έχει να επιδείξει σημαντικές προσπάθειες, όνειρα, κυνηγητά και σίγουρα πολλά ευτράπελα. Αυτή τη διαδρομή θα προσπαθήσουμε να ακολουθήσουμε, στο ραδιοφωνικό χάρτη της Αθήνας αναφέροντας τους σημαντικότερους σταθμούς της.
Οι πιο σημαντικές ημερομηνίες
- 1979: Χειμώνας. Εκπέμπουν οι Ρ/Σ των φοιτητικών καταλήψεων ενάντια στον νόμο «815»για την ανώτατη εκπαίδευση που έχει ετοιμάσει η κυβέρνηση Καραμανλή. Εκτός από συνθήματα, μουσική και συζητήσεις, διαβάζονται διακηρύξεις υπέρ της ελεύθερης ραδιοφωνίας. Σε περιοδικά της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς εκείνης της εποχής δημοσιεύονται φωτογραφίες απ’ το στούντιο με μαύρη γραμμή στα μάτια για να μην γνωρίζονται οι εκφωνητές.
- 13/03/86: Τα ερτζιανά γεμίζουν από νιόβγαλτους Ραδιοερασιτέχνες, οι οποίοι οργανώνονται σε ομάδες και με επιστολές τους διαμαρτύρονται για τις παράνομες διώξεις που πληθαίνουν.
- 11/ 1986: τον Νοέμβριο εκπέμπει ο σταθμός των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» του Πολυτεχνείου και τον αναμεταδίδουν αρκετοί ραδιοπειρατές.
- 13/05/88: Η «επιτροπή για την τοπική ραδιοφωνία» δίνει προσωρινές άδειες σε 29 σταθμούς, ενώ υποστηρίζει ότι δεν χωράνε άλλοι. Ο Ρούσσος Κούνδουρος ανακοινώνει τα αποτελέσματα της μελέτης που έκανε. Υποστηρίζει ότι μόνο 4-6 ραδιοσταθμοί μπορούν να επιβιώσουν απ’ την διαφημιστική πίττα.
- 22/11/89: Οι ραδιοσταθμοί που εκπέμπουν στην Ελλάδα φτάνουν τους 617.
- 21/12/89: Με κοινό κείμενό τους που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» το «Κανάλι 15» και ο «KΛΙΚ FM» αμφισβητούν εμπεριστατωμένα τις ραδιο-μετρήσεις.
- 28/10/90: Οι δημοτικές εκλογές τελείωσαν. Η δημοτική ραδιοφωνία αλλάζει χέρια, ενώ πολλές είναι οι αλλαγές στα πρόσωπα και στις θέσεις.
Πηγές:
