Παρόλο που ο θεσμός της αναδοχής υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στο εξωτερικό, στην Ελλάδα πολλοί θεωρούν ότι η αναδοχή αποτελεί έναν σύντομο δρόμο για την υιοθεσία ενός παιδιού. Ποιά είναι όμως η πραγματικότητα;
Σε πολλές περιπτώσεις αναδόχων γονέων ή υποψηφίων αναδόχων γονέων επαναλαμβάνεται η ίδια ιστορία. Πρόκειται για μονογονείς ή ζευγάρια που στην αρχή είχαν προσπαθήσει να υιοθετήσουν ένα παιδί όμως το δαιδαλώδες σύστημα και οι καθυστερήσεις, τους απογοήτευσαν. Έτσι κάποια στιγμή κάποιος τους μίλησε για την αναδοχή ως έναν γρηγορότερο τρόπο για να συνδεθούν με ένα παιδί και πιθανότατα στη συνέχεια να το υιοθετήσουν. Αυτό αντικατοπτρίζεται και στις αιτήσεις που πραγματοποιούν οι υποψήφιοι ανάδοχοι στην πλατφόρμα anynet καθώς, όπως αναφέρουν οι επαγγελματίες που βρίσκονται στον χώρο, οι περισσότεροι κάνουν αίτηση για πολύ μικρά παιδιά και για μακροχρόνια αναδοχή.
Στην πραγματικότητα όμως η αναδοχή από τη φύση της δεν θα έπρεπε να είναι μακροχρόνια. Είναι μια προσωρινή τοποθέτηση ενός παιδιού σε μία οικογένεια «για να το φροντίσουν μέχρι να γυρίσει στην οικογένειά του» αναφέρει ο κοινωνικός λειτουργός Ανδρέας Κασκανιώτης από τη δομή φιλοξενίας του Αγίου Ανδρέα. Η δομή αυτή ήταν πάντοτε δραστήρια στις αναδοχές πολύ πριν αυτές καταστούν υποχρεωτικές. «Δυστυχώς ο θεσμός της αναδοχής όμως δεν υπάρχει στην ελληνική κουλτούρα. Οι υποψήφιοι τη βλέπουν ως ένα σκαλοπάτι προς την υιοθεσία και αυτό μας απασχολεί. Αναδόχους με την επιστημονική έννοια της αναδοχής δεν έχουμε, είναι λίγοι. Δεν φταίνε οι ανάδοχοι γονείς βέβαια, φταίει το σύστημα παιδικής προστασίας που δεν μπορεί να καθορίσει ποιά παιδιά προορίζονται για πραγματική αναδοχή. Επιστημονικά, αναδοχή γίνεται όταν έχω ένα παιδί που στερείται του οικογενειακού περιβάλλοντος για ένα χρονικό διάστημα, αλλά ο στόχος είναι να γυρίσει πίσω. Αν δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, πληροί τα κριτήρια για υιοθεσία. Τα παιδιά που δεν μπορούν να γυρίσουν πίσω, μπαίνουν σε καθεστώς αναδοχής – δυνητικής υιοθεσίας» αναφέρει ο ίδιος.
Για την καλύτερη κατανόηση του θεσμού, παρατίθεται το εξής παράδειγμα: «Έχεις ένα παιδί 6 ετών σε ένα συγκεκριμένο οικογενειακό περιβάλλον. Για παράδειγμα, έχει δύο αδέρφια με τα οποία έχει επαφή και μια μητέρα που έχει ταλαιπωρηθεί και έχει εθισμό σε ουσίες, αλλά τη βλέπει τακτικά. Εάν σε αυτήν την περίπτωση το παιδί δοθεί σε ανάδοχη οικογένεια, θα συνεχίσει να διατηρεί την επαφή με τα αδέρφια και τη μητέρα του έως ότου αξιολογηθεί η μητέρα. Έπειτα, εφόσον η μητέρα κριθεί κατάλληλη, το παιδί θα μπορεί να επιστρέψει. Από την άλλη εάν το παιδί υιοθετηθεί σημαίνει ότι θα αποκοπεί πλήρως όλων αυτών των δεσμών που έχει με την οικογένειά του. Για τον λόγο αυτό, η απόφαση που θα λάβει ο κοινωνικός λειτουργός είναι πολύ δύσκολη. Οι δύο δεσμοί, δεν είναι πλήρως διαχωρισμένοι, όπως θα έπρεπε να είναι. Είναι δύο κύκλοι που εφάπτονται σε κάποιες περιπτώσεις. Στο εξωτερικό βλέπουμε ότι η αναδοχή είναι πολύ πιο “επαγγελματική” αλλά και εκεί υφίστανται κάποια προβλήματα. Στην Ελλάδα υπάρχει περισσότερη γονεϊκότητα μέσα στην αναδοχή και μεγαλύτερη παιδοκεντρικότητα στον θεσμό» αναφέρει ο κ. Κασκανιώτης από την εμπειρία του.
Η αναδοχή στην Ελλάδα μπορεί να έχει διάφορες μορφές:
Βραχυχρόνια: Η προοπτική του παιδιού είναι να επιστρέψει στη φυσική του οικογένεια μόλις εκλείψουν οι λόγοι για τους οποίους την αποχωρίστηκε, ή να υιοθετηθεί μόλις διευθετηθούν εκκρεμή νομικά ζητήματα.
Επείγουσα: Όταν ένα ξαφνικό γεγονός επιβάλλει την άμεση απομάκρυνση του παιδιού από το οικογενειακό του περιβάλλον. Η εναλλακτική λύση είναι τοποθέτηση σε ίδρυμα.
Μακροχρόνια: Αφορά παιδιά που δεν προβλέπεται να επιστρέψουν σύντομα στην οικογένειά τους, αλλά δεν είναι εφικτή άμεσα η υιοθεσία. Μπορεί μερικές φορές να εξελιχθεί σε υιοθεσία, υπό προϋποθέσεις.
Επαγγελματική: Όταν η φιλοξενία πρέπει να συνδυαστεί με θεραπεία. Αφορά ειδικούς επιστήμονες συγκεκριμένων ειδικοτήτων, που ασκούν την αναδοχή επαγγελματικά.
«Κατανοώ ότι μπορεί, στην αρχική φάση εκδήλωσης ενδιαφέροντος, να μην είναι ξεκάθαρο σε όλους τους ανθρώπους το ότι η αναδοχή διαφέρει τελείως από την υιοθεσία. Μέσα στην αγωνία τους και με τη σφοδρή τους επιθυμία να υποδεχτούν ένα παιδί, κάποιοι άνθρωποι δεν αποκλείεται να σκεφτούν ότι η αναδοχή είναι ένας τρόπος να ξεπεράσουν τα ισχυρά θεσμικά εμπόδια που έχει η υιοθεσία. Ωστόσο, μέσω των επαφών με τους αρμόδιους φορείς και με τις συνεχείς εκπαιδεύσεις που υλοποιούνται στη συνέχεια το διαχωρίζουν και οδηγούνται σε μια νοηματοδότηση του αιτήματός τους. Φυσικά, δεν αποκλείεται μια αναδοχή να πληροί τα εχέγγυα, μακροπρόθεσμα, ώστε να οδηγήσει σε μια υιοθεσία αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ξεκινά με αυτήν την προοπτική, ούτε ότι αυτός είναι κανόνας” εξηγεί η Αγγελική Ρουμελιώτου, Κοινωνική λειτουργός και Επιμελήτρια Ανηλίκων στο Δικαστήριο Καλαμάτας.
”Η υιοθεσία είναι κάτι πολύ διαφορετικό από την αναδοχή γι’αυτό και οι διαδικασίες είναι διαφορετικές. Η υιοθεσία είναι ένας θεσμός που έχει μια άλλη νομική υπόσταση. Το παιδί δηλαδή, απομακρύνεται τελείως από τη βιολογική οικογένεια και ουσιαστικά τη θέση της βιολογικής οικογένειας, τη νομική και τη φυσική υπόστασή της, αποκτά ο θετός γονέας. Το παιδί θα αλλάξει επώνυμο και ο θετός γονέας αναλαμβάνει τη γονική του μέριμνα. Όμως στην αναδοχή μπορεί να διατηρείται η επαφή του παιδιού με τη βιολογική οικογένεια, η οποία δεν αποκλείεται να ασκεί ακόμη και τη γονική μέριμνα. Επίσης, στην αναδοχή, η γονική μέριμνα μπορεί να ασκείται από τη δομή φιλοξενίας, στην οποία είχε τοποθετηθεί αρχικώς το παιδί με εισαγγελική διάταξη ή δικαστική απόφαση» συνεχίζει η κα Ρουμελιώτου.
Όπως δείχνουν και τα διαθέσιμα στοιχεία, τα παιδιά προς αναδοχή είναι πολύ περισσότερα από αυτά προς υιοθεσία παρόλο που υπάρχουν πολύ περισσότεροι υποψήφιοι θετοί γονείς. Αυτό εξηγείται ως εξής: “Οι σχετιζόμενες κοινωνικές υπηρεσίες ή οι δομές ακολουθούν μια σημαντική διαδρομή ενεργειών τόσο στη φάση της εκτίμησης των αναγκών ενός παιδιού όσο και στη φάση της πρότασης απομάκρυνσής του, αλλά και στην προοπτική επανένωσης, αναδοχής ή υιοθεσίας ώστε να αποφασίοσυν με βάση το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Υπάρχουν ωστόσο πολλά κωλύματα στην εφαρμογή του θεσμού. Άλλοτε νομικά και θεσμικά, άλλοτε πολυεπίπεδα, τυπικά και ουσιαστικά. Επομένως, παρόλο που έχουμε πολλά παιδιά με ανάγκη φροντίδας σε εναλλακτικές μορφές όπως είναι η αναδοχή, δεν υπάρχει αντίστοιχος αριθμός παιδιών για υιοθεσία” αναφέρει η κ. Ρουμελιώτου.
Τι συμβουλές όμως θα έδιναν οι ειδικοί σε έναν υποψήφιο;
«Πρέπει να έχει ξεκαθαρίσει καλά μέσα του το κίνητρό του» τονίζει η κ. Ρουμελιώτου «Πρέπει να έχει ξεκαθαρίσει μέσα του ότι πρόκειται για δύο διαφορετικούς θεσμούς. Αν ο σκοπός του είναι να συνδεθεί με ένα παιδί σε μόνιμη βάση και δεν μπορεί να διαχειριστεί την προοπτική επανένωσης με τη βιολογική οικογένεια, τότε ο υποψήφιος θα πρέπει να στραφεί αποκλειστικά στο αίτημα υιοθεσίας. Από την άλλη, ο υποψήφιος ανάδοχος, θα πρέπει να ξέρει ότι εισέρχεται σε αυτήν τη διαδικασία (δηλ. της αναδοχής) για να βοηθήσει ένα παιδί βραχυπρόθεσμα ή και μακροπρόθεσμα μέχρι να ξεπεραστούν κάποιες δυσκολίες στην οικογένειά του και μέχρι να υπάρξουν οι συνθήκες επανένωσης. Αυτό δεν είναι σίγουρο αλλά μπορεί να συμβεί. Αν λοιπόν ένας άνθρωπος δεν μπορεί να δεχτεί ότι το παιδί μπορεί να επιστρέψει στη βιολογική οικογένεια ή να επικοινωνεί σταθερά μαζί της, τότε ο θεσμός της αναδοχής δεν είναι ο κατάλληλος».
Σε κάθε περίπτωση οι επαγγελματίες τονίζουν ότι οι υποψήφιοι ανάδοχοι θα πρέπει να σκέφτονται παιδοκεντρικά, πώς θα καλύψουν την ανάγκη ενός παιδιού και όχι τη δική τους ανάγκη να γίνουν γονείς. Αυτό βέβαια ισχύει και για τους θετούς αλλά και για τους βιολογικούς γονείς. Ιδιαίτερα για την αναδοχή, ας σκεφτούν οι υποψήφιοι ότι ένα παιδί, σε αυτήν τη φάση της ζωής του, φάση βαθιάς κρίσης, χρειάζεται φροντίδα, χρειάζεται πρόσωπο ή πρόσωπα φροντίδας. Και αυτό αποτελεί δικαίωμά του. Ας σκεφτούν ότι η αναδοχή είναι ένας καινούριος θεσμός που θα γεμίσει συναισθήματα το σπίτι και θα ομορφύνει την καθημερινότητά τους αλλά πρέπει να έχουν πολύ συνειδητά στο μυαλό τους τα χαρακτηριστικά αυτής τη σχέσης και φυσικά να μην λειτουργήσουν φοβικά σε σχέση με την επικοινωνία ή την επανένωση με τους βιολογικούς γονείς. Αυτή τη στιγμή χρειαζόμαστε περισσότερους αναδόχους» υπογραμμίζει η κ. Ρουμελιώτου και εξηγεί «Έχουμε πάρα πολλά παιδιά που μπορεί να ομορφύνει η ζωή τους σε μια ανάδοχη οικογένεια. Χρειαζόμαστε όσο το δυνατόν περισσότερους ανάδοχους γονείς, ώστε να εκλείψουν οι ιδρυματικές δομές, που είναι συνυφασμένες εξ ορισμού με την καταστρατήγηση των δικαιωμάτων του παιδιού. Θέλουμε ως προτεραιότητα την αναδοχή και όχι τις δομές φιλοξενίας».
Για να μάθετε περισσότερα για τις διαδικασίες του κάθε θεσμού μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα https://paidi.gov.gr/anadoxi/
Ευχαριστούμε θερμά το ΕΛΙΖΑ – Σωματείο Ενάντια στην Κακοποίηση του Παιδιού για τις πολύτιμες πληροφορίες
Διεύθυνση: Ερμού & Χριστοπούλου 2, 10563 Αθήνα
