Ανοίγεις τα μάτια το πρωί, αλλά αρνείσαι να σηκωθείς. Αισθάνεσαι κόπωση και ατονία. Πίνεις γρήγορα έναν εσπρέσο - δεν έχεις χρόνο για πρωινό -, «τσεκάρεις» τις ατέρμονες «to-do lists» (λίστες με πράγματα που πρέπει να γίνουν) της ημέρας γραμμένες σε post-it χαρτάκια διάσπαρτα σε όλο το σπίτι, απαντάς σε ένα επαγγελματικό e-mail, τηλεφωνείς για ραντεβού στον λογοθεραπευτή του μικρού, συμμαζεύεις λίγο το χαοτικό δωμάτιο της μικρής. Σε λίγη ώρα βρίσκεσαι στον δρόμο και τρέχεις. Είσαι εξαντλημένη και ακόμη η ημέρα δεν έχει ξεκινήσει. Εχεις δύσπνοια.
Στη δουλειά αντιλαμβάνεσαι την αλματώδη μείωση της παραγωγικότητάς σου, είσαι ευσυγκίνητη, δυσκολεύεσαι να εστιάσεις και να θυμηθείς. Το μεσημέρι «τσιμπάς» ανόρεχτα κάτι πρόχειρο. Νιώθεις στρες και έναν πρωτόγνωρο, ασύμβατο με τον χαρακτήρα σου κυνισμό. Ολα σού προκαλούν οργή ή πλήξη. Το απόγευμα, στο σπίτι, είσαι ευερέθιστη και αποστραγγισμένη από κάθε διάθεση για οτιδήποτε. Η αϋπνία είναι η μόνη σταθερά στην ημέρα σου. Το μόνο που ίσως μπορεί να σε παρηγορήσει είναι ότι δεν είσαι η μόνη. Τέσσερις στις δέκα γυναίκες «σιγοκαίγονται» όπως εσύ, βρίσκονται στα πρόθυρα του «burnout».
Το αμιγώς θηλυκό burnout (άλλως ειπείν «σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης») ουδεμία σχέση έχει με αυτό των golden boys των πολυεθνικών. Eίναι διαφορετικό, μεταξύ άλλων, διότι είναι ορμονοεξαρτώμενο. Οπως κατέδειξε προ ολίγων ετών ο καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Ντάνιελ Φρίμαν στο βιβλίο που έγραψε μαζί με τον Τζέισον Φρίμαν, «The Stressed Sex: Uncovering the Τruth about Men, Women, and Mental Health», οι γυναίκες είναι το «στρεσαρισμένο φύλο». Βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες τις καθιστούν πολύ πιο ευάλωτες σε πάσης φύσεως προβλήματα ψυχικής υγείας (είναι διπλάσια, π.χ., τα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, χονδρικά από 15 έως 55 ετών). Ανάμεσά τους βέβαια και το burnout, που είναι συνήθως απόρροια των πολλαπλών κοινωνικών ρόλων που επωμίζονται σήμερα οι γυναίκες, των στρεσογόγων «βιολογικών» περιόδων στη ζωή τους με το roller coaster των ορμονών (π.χ. εγκυμοσύνη, τοκετός, λοχεία, εμμηνόπαυση), των δύσκολων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών κ.ο.κ.
Φαίνεται ότι το μήνυμα έχει αρχίσει να διαδίδεται (ή έστω ότι η επιδημία θηλυκού burnout έχει προσβάλει πλέον τόσο πολλά εκατομμύρια γυναίκες στον δυτικό κόσμο που απέκτησε επιτέλους ενδιαφέρον για τα μέχρι πρότινος μπλαζέ τμήματα μάρκετινγκ). Η βρετανική εταιρεία καλλυντικών Sanctuary Spa εγκαινίασε το καλοκαίρι την καμπάνια «Let Go» (σε ελεύθερη απόδοση «Αφήσου ελεύθερη»). Είναι μια προτροπή να μυηθείς σε μια άλλη κοσμοθεωρία ζωής. Υπό μία έννοια, το «Let Gο» μοιάζει με το ακριβές αντίδοτο στο παγκόσμιο κίνημα γυναικείας ενδυνάμωσης «Lean In» («Βγες μπροστά») που λάνσαρε το 2013 η διευθύντρια επιχειρησιακών λειτουργιών του Facebook Σέριλ Σάντμπεργκ. Πρόκειται για ένα παράδοξο μανιφέστο γυναικείας αποφόρτισης. Στόχος εδώ δεν είναι να κονταροχτυπηθείς με το θηλυκό «εγγενές έλλειμμα φιλοδοξίας για ηγεσία». Δεν είναι να υπερνικήσεις τα «εσώτερα εμπόδιά» σου, τα στερεότυπα του φύλου σου και τους φόβους σου για το ρίσκο και τις video conferences, όπως διακηρύσσει η Σάντμπεργκ. Ούτε να αναρριχηθείς στην ανώτερη στελεχιακή κλίμακα, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα ότι δεν παραμελείς την οικογένειά σου, τις υπαρξιακές ανησυχίες και τις ανταύγειες σου. Οχι, στόχος αυτή τη φορά είναι να μπορέσεις να ποδοπατήσεις ανελέητα όλες αυτές τις ψυχαναγκαστικές ιαχές μέσα στο κεφάλι σου που σε προτρέπουν να βγαίνεις - ασθμαίνοντας - μπροστά.
Εχει ενδιαφέρον ότι για τις ανάγκες της εν λόγω καμπάνιας επιστρατεύτηκαν θαλερές γυναίκες μιας κάποιας ηλικίας που κλήθηκαν να μεταλαμπαδεύσουν την αβίαστα «Let Go» σοφία τους. Στο συγκινησιακά αμφίσημο φιλμάκι που συνοδεύει την καμπάνια, μία ηλικιωμένη εξομολογείται «Και τι δεν θα έδινα για πέντε λεπτά σε μια πίστα χορού, τότε που τα πόδια μου μπορούσαν ακόμη να με κρατήσουν», ενώ μία άλλη προκαλεί σωρεία ενοχών στις σύγχρονες burned out μαμάδες όταν καταθέτει: «Και τι δεν θα έδινα για να επιμηκύνω εκείνα τα φιλιά με τα παιδιά μου πριν από τον ύπνο αντί να γκρινιάζω συνέχεια ότι έχω να σηκωθώ νωρίς το πρωί».
Τα στατιστικά δεδομένα από την καμπάνια της Sanctuary Spa έχουν απρόσμενο ενδιαφέρον. Οι γυναίκες σε ποσοστό 89% διαθέτουν πολύ λιγότερες από τις 20 ώρες που συνιστούν οι ειδικοί εβδομαδιαίως για «προσωπικό χρόνο». Σχεδόν οι μισές αισθάνονται αυτή τη στιγμή «μέτρια ή εξαιρετικά στρεσαρισμένες». Το 1/3 νιώθει ότι αποτυγχάνει παταγωδώς στο να εξισορροπήσει τη δουλειά με την προσωπική ζωή. Τέλος, ένα 80% αισθάνεται ότι ασκεί εις εαυτόν υπερβολική πίεση για περαιτέρω στόχους, παρότι κατορθώνει να φέρει εις πέρας κατά μέσο όρο 26 δουλειές (ή δουλείες) την ημέρα.
Αυτό το τελευταίο είναι ιδιαίτερα φθοροποιό για την ψυχική υγεία των γυναικών. Διότι το burnout, αποφαίνονται οι ειδικοί, είναι ως επί το πλείστον απόρροια των εξουθενωτικών προσδοκιών που έχουν από τον εαυτό τους (σύμφωνα πάντα με τη Sanctuary Spa, ένα 72% παραδέχεται ότι η πίεση επιβάλλεται εκ των έσω). Οπως σημειώνει η αμερικανίδα ψυχολόγος Σέρι Μπουργκ Κάρτερ, συγγραφέας του βιβλίου «High Octane Women: How Superachievers Can Avoid Burnout», αυτός ο περφεξιονισμός είναι μεταξύ άλλων ένας πυκνοϋφασμένος πέπλος συγκάλυψης της πραγματικότητας: «Οι γυναίκες που υιοθετούν τη στάση ζωής "μπορώ να κάνω τα πάντα" τις περισσότερες φορές δεν έχουν επίγνωση της βλάβης που προκαλούν στον ίδιο τους τον εαυτό, παρά μόνο όταν φτάσουν στο χείλος της ολικής κατάρρευσης. Αντιμετωπίζουν το κυνήγι της τελειότητας σαν asset και όχι σαν ελάττωμα». Εξάλλου, σε έρευνα που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Ιούλιο στην επιθεώρηση «Personality and Social Psychology Review», καθίσταται σαφές ότι η τελειομανία είναι τοξική για την υγεία και την ευτυχία του ατόμου προκαλώντας «στρες, burnout... αλλά και σοβαρά προβλήματα υγείας, μεταξύ άλλων κατάθλιψη, άγχος, διατροφικές διαταραχές, κόπωση, ακόμη και πρόωρη θνησιμότητα».
Οπως υπογράμμισε πρόσφατα στους «Τimes» του Λονδίνου η δόκτωρ Νερίνα Ραμλάκαν, σύμβουλος στο Νοσοκομείο Ναϊτινγκέιλ του Λονδίνου και συγγραφέας του βιβλίου «Tired But Wired»: «Οι γυναίκες έχουν σήμερα την ευκαιρία να προχωρήσουν με αποφασιστικά βήματα μπροστά, ένα προνόμιο που δεν είχαν οι γιαγιάδες τους. Ομως αυτό επιτυγχάνεται με ένα πολύ μεγάλο προσωπικό τίμημα. Πιέζουν τον εαυτό τους να διεκπεραιώσουν τα πάντα στην εντέλεια. Και αυτή η συνεχής εγρήγορση γίνεται ένας τίτλος τιμής. Η τεχνολογία έχει αναμφίβολα συμβάλει σε αυτό, αλλά υπάρχει επιπλέον μια συλλογική ανάγκη "να δικαιολογήσουμε την ύπαρξή μας, να τα κάνουμε όλα όπως πρέπει"». Η βρετανίδα ειδικός έχει βοηθήσει πολλές ασθενείς με burnout. Ιδιαίτερα ευάλωτες στο σύνδρομο είναι οι γυναίκες 40 και κάτι, μια «υπερφορτωμένη» ηλικιακή ομάδα: «Είναι γυναίκες οι οποίες προσπαθούν να ανέλθουν επαγγελματικά, που έχουν ταυτόχρονα μικρά παιδιά και ηλικιωμένους γονείς ενώ αγωνίζονται να κρατήσουν τις ισορροπίες σε όλα τα πεδία».
Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή στο ότι τα προειδοποιητικά συμπτώματα συνήθως προϋπάρχουν (π.χ. η αϋπνία, η ατονία, η ευερεθιστότητα) για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά συνήθως οι σουπεργούμαν της διπλανής πόρτας είναι πεπεισμένες ότι τα διαχειρίζονται χωρίς ζημίες. Ωσπου μια μέρα μία ντελικάτη σταγόνα κάνει το ποτήρι να ξεχειλίσει. Ενας χωρισμός, μια επαγγελματική αποτυχία, ένας προϊστάμενος που πάσχει από το «σύνδρομο του Πίτερ Παν», ένα νεογέννητο στο σπίτι κ.ο.κ. και το burnout σιγοκαίει πλέον και την τελευταία ρανίδα «κανονικότητας». Δεν προκαλεί έκπληξη ότι οι γυναίκες που τελικά φτάνουν να πάσχουν από το σύνδρομο αυτό είναι «copers» (δηλαδή γυναίκες-μαχήτριες που αντεπεξέρχονται εν γένει στον συσσωρευμένο οικιακό και επαγγελματικό φόρτο). Μπορεί να είναι στελέχη επιχειρήσεων ή «καθημερινές» οικονομικά ανασφαλείς γυναίκες που ζουν με τον τρόμο του ΕΝΦΙΑ. Ερχεται όμως μια στιγμή που τα αποθέματα ενέργειας σώζονται και το οικοδόμημα καταρρέει μέσα σε δευτερόλεπτα.
Η ιδανική υποψήφια για «κάψιμο» δουλεύει εξοντωτικές ώρες, προσπαθεί να είναι η πλέον στοργική σύντροφος/σύζυγος και μητέρα (ή κόρη), μικροδιαχειρίζεται αδιαλείπτως τις ζωές των άλλων (παραμελώντας σχεδόν σε μόνιμη βάση τη δική της), αγωνίζεται τέλος πάντων να ανταποκριθεί εξίσου σε όλους τους προκάτ ρόλους της. Η υπερδραστηριότητα και η αγωνία για επιδόσεις καταντούν εμμονή. Διότι, αν δεν είσαι «busy», είσαι εγωκεντρική και κάποιον ή κάτι παραμελείς. Δεν προκαλεί έκπληξη ότι το βασικό επιχείρημα πολλών γυναικών στα πρόθυρα (ψυχολογικού και σωματικού) burnout είναι ότι όλα αυτά τα κάνουν για τους άλλους (συνήθως την οικογένειά τους). Και όμως τα μέλη της οικογένειάς σου θα προτιμούσαν να μη σε βλέπουν συνέχεια υπεραγχωμένη, να μην «ξεσπάς» επειδή υποφέρεις από πονοκεφάλους, νεύρα και ευερέθιστο έντερο, θα προτιμούσαν σίγουρα να περνάς περισσότερο ποιοτικό χρόνο μαζί τους. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι αν είσαι μια (φαινομενικά) ακαταπόνητη γυναίκα multitasker (διαχειρίζεσαι δηλαδή με δεξιότητα τις πολλαπλές κρίσεις της καθημερινότητάς σου), η κόρη σου δύσκολα θα αποφύγει να βαδίσει στα χνάρια σου. Οπως τουλάχιστον προκύπτει από την καμπάνια του Sanctuary Spa, σε σχέση με τις λοιπές ηλικιακές ομάδες, οι γυναίκες 18-24 ετών υφίστανται τις μεγαλύτερες ψυχικές πιέσεις.
Σύμφωνα με το περιοδικό «Scientific American», αν δεν αντιμετωπιστεί η κατάσταση εγκαίρως, θα καταλήξεις να περιδινείσαι στα τρία βασικά συστατικά του προχωρημένου burnout: εξουθένωση, (ανίατος) κυνισμός και αίσθημα ανεπάρκειας σε όλους τους τομείς. Αναμφίβολα, στα καθ' ημάς η κατάσταση επιδεινώνεται με τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες, με τα «ακρωτηριασμένα» δίκτυα υποστήριξης της σημερινής Ελληνίδας και βέβαια με τις αντοχές να μειώνονται (τι ψυχικά αποθέματα πρέπει να έχεις για να δουλεύεις σκανδαλωδώς κακοπληρωμένη 15 ώρες την ημέρα και το βράδυ να γυρνάς στο σπίτι για να διαβάσεις τα παιδιά και να μαγειρέψεις για την επόμενη ημέρα;). Το μόνο παρηγορητικό είναι ότι η παρατατεταμένη οικονομική κρίση στην πολυμνημονιακή Ελλάδα έχει απενοχοποιήσει την ψυχική διαταραχή - άρα ίσως να απενοχοποιήσει και το θηλυκό burnout. Οι γυναίκες θα εξακολουθήσουν να «σιγοκαίγονται», αλλά αν μη τι άλλο θα το γνωρίζουν.
Οκτώ απλοί τρόποι αντιμετώπισης του θηλυκού burnout (σύμφωνα με τους «Τimes» του Λονδίνου και τη βρετανική καμπάνια «Let Go» της Sanctuary Spa):
1. Διοργανώστε κάτι που θα σας βοηθήσει να «αποταυτίσετε» τις σκέψεις σας από το «υπερφορτωμένο» παρόν. Μπορεί να είναι κάτι εξαιρετικά απλό, π.χ. μια συνάντηση με μια φίλη (όσο διαρκεί, βέβαια, καλό είναι να αποφεύγονται «στρεσογόνες» σκέψεις που αφορούν το αυριανό meeting στο γραφείο, την οικονομική ανασφάλεια ή το homework των παιδιών).
2. Δώστε στους άλλους πράγματα σε καθημερινή βάση. Ακόμη και οι μικρές δόσεις προσφοράς και δοτικότητας ανεβάζουν τη διάθεση.
3. Μάθετε κάτι νέο. Η διαδικασία κατάκτησης μιας καινούργιας γνώσης ή δεξιότητας είναι συχνά ανέλπιστα θεραπευτική.
4. Πιείτε δύο λίτρα νερό την ημέρα. Το σώμα και ο εγκέφαλος δουλεύουν καλύτερα όταν ενυδατώνονται επαρκώς.
5. Ελαττώστε την καφεΐνη. Είναι μία τεχνητή μορφή αδρεναλίνης η οποία μιμείται τη δράση του στρες.
6. Σβήστε το iPad. Προσπαθήστε να έχετε κάθε μέρα μια «device free» ζώνη, ιδιαίτερα κατά τις βραδινές ώρες. Κλείστε όλες τις οθόνες πριν πέσετε για ύπνο και βέβαια μη διανοηθείτε να «τσεκάρετε» τα επαγγελματικά σας e-mail λίγο πριν σβήσετε το φως.
7. Ασκηθείτε για 20 λεπτά κάθε μέρα. Ενας μικρός περίπατος είναι αρκετός (ενώ το να ξυπνάς εν εξάλλω στις 6 τα ξημερώματα για να προλάβεις να «στριμώξεις» μία ώρα spinning στο γυμναστήριο πριν από τη δουλειά μπορεί να επιφέρει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα).
8. Πηγαίνετε για ύπνο πριν από τα μεσάνυχτα τέσσερις ημέρες την εβδομάδα. Είναι το «στάδιο της προθέρμανσης» που ενθαρρύνει την υιοθέτηση καλών συνηθειών ύπνου.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazinoΑκολουθήστε το jenny.gr στο google news και μάθετε τα πάντα γύρω από τη διατροφή, τη γυμναστική, το σεξ και την ψυχική υγεία.
