Η ψυχολογία πίσω από τις θεωρίες συνωμοσίας για τον κορωνοϊό

Καθώς έχουμε αφήσει πίσω μας το 2020, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ήταν μια πολυάσχολη χρονιά για τους συνωμοσιολόγους. Ακούσαμε τα πάντα, την παρακολούθηση μέσω μικροτσίπ μέχρι και την αλλαγή του DNA μας. 

Δυστυχώς, η ιστορία τείνει να επαναλαμβάνεται. Κατά τη διάρκεια της ισπανικής πανδημίας γρίπης, όπου πέθαναν πάνω 20 εκατομμύρια ανθρώπους, υπήρχαν ομάδες που ήταν κατά της μάσκας και διέδωσαν θεωρίες συνωμοσίας. Ως εκ τούτου, η εμφάνιση αυτών των θεωριών σήμερα είναι προβλέψιμη στο πλαίσιο μιας πανδημίας όπως της Covid-19 . τόσο προβλέψιμη που θα μπορούσαν σχεδόν να θεωρηθούν παρενέργειες της πανδημίας.

Ορισμένα ψυχολογικά πρότυπα μπορούν να εξηγήσουν γιατί οι συνωμοσίες τείνουν να κερδίζουν δημοτικότητα σε περιόδους κοινωνικής κρίσης. Το ανθρώπινο μυαλό, η απειλή του ιού και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δρουν παράλληλα για να δημιουργήσουν τον τέλειο συνδυασμό ώστε να πείσουν τους περισσότερους ανθρώπους να πιστέψουν τις θεωρίες συνομωσίας.
 
Είναι σημαντικό για όλους μας να πιστέψουμε σε κάτι. Πράγματι, αν αυτές οι πεποιθήσεις προέρχονται από τη θρησκεία ή την επιστήμη, η χρησιμότητά τους είναι να γεμίσουν το κενό που αφήνει η αβεβαιότητα. Η επιθυμία να κατανοήσουμε τον κόσμο είναι το βασικό κίνητρο της πίστης στις θεωρίες συνωμοσίας. Ως αποτέλεσμα, όταν οι άνθρωποι δεν έχουν απάντηση σε μια ερώτηση, τείνουν να εφεύρουν μια. Η προσπάθεια εντοπισμού της αιτίας για τα γεγονότα είναι απαραίτητη, έτσι ώστε να υπάρχει σταθερότητα και συνέπεια στην κατανόησή μας για τον κόσμο. 

Όσο μεγαλύτερη είναι η υπαρξιακή απειλή, τόσο περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να βρουν νόημα σε αυτό που βιώνουν. Οι θεωρίες συνωμοσίας τείνουν να προσφέρουν μια αίσθηση ελέγχου σε μια αβέβαιη κατάσταση. Έτσι, αυτές οι θεωρίες επιτρέπουν στους ανθρώπους να εξηγήσουν πώς προέκυψε μια κατάσταση και ποιους μπορούν να εμπιστευτούν. 

Προτιμώντας απλές πληροφορίες και χρησιμοποιώντας όσο το δυνατόν λιγότερη πνευματική προσπάθεια, τείνουμε να δεχόμαστε μια δεδομένη εξήγηση, εάν ικανοποιεί τις ανάγκες μας. Οι συνωμοσίες παρέχουν μια πολύ απλοϊκή εξήγηση των καταστάσεων που στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκες και πολύ δύσκολο να κατανοηθούν διαφορετικά. 

Οι συνωμοσιολόγοι τείνουν να μην εμπιστεύονται τις αρχές. Επειδή η επιστήμη αλλάζει συνέχεια,  καθώς εμφανίζονται νέες πληροφορίες, οι κυβερνήσεις και οι εμπειρογνώμονες στον τομέα της υγείας μερικές φορές έρχονται σε αντιπαράθεση, επιδεινώνοντας αυτή τη δυσπιστία. Επιπλέον, οι απαντήσεις των αρχών σχετικά με την πανδημία είναι μερικές φορές ασαφείς και μη ικανοποιητικές, με αποτέλεσμα την απογοήτευση και την αναζήτηση εναλλακτικών απαντήσεων.

Ένα αίσθημα αδικίας μπορεί επίσης να επηρεάσει τις θεωρίες συνωμοσίας. Τα κυβερνητικά υγειονομικά μέτρα μπορεί να δημιουργήσουν μια αίσθηση αδικίας, φέρνοντας σε μειονεκτική θέση ορισμένες ομάδες, όπως οι εργαζόμενοι σε εστιατόρια. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να βιώσουν παρόμοιες αδικίες κατά την εκτίμηση της προσωπικής τους κατάστασης κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Σκεφτείτε ένα νεαρό, υγιές άτομο που είναι λιγότερο ευάλωτο στον ιό, αλλά που πρέπει ακόμη να ζήσει με τις συνέπειες που σχετίζονται με τον ιό, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας θέσεων εργασίας, του lockdown και της κοινωνικής απομόνωσης. Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι έχουν χάσει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους εξαιτίας των περιορισμών. 

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης  επιτρέπουν στους χρήστες να επιλέγουν συγκεκριμένο περιεχόμενο και να γράφονται σε κοινότητες με παρόμοιες ιδέες και πεποιθήσεις. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα να πιστεύουν την παραπληροφόρηση που ωφελεί τη δική τους ομάδα, ενώ βλάπτει μια άλλη. Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο στον οποίο οι συνωμοσίες εντείνουν τις συγκρούσεις μεταξύ των ομάδων και αυτές οι συγκρούσεις αυξάνουν τις πεποιθήσεις στις συνωμοσίες. 

Ομοίως, οι άνθρωποι τείνουν να περιβάλλονται με άλλους που σκέφτονται παρόμοια και επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις τους. Αυτή η ενίσχυση μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη επαφή με όσους σκέφτονται διαφορετικά. Μέσω αυτής της προκατάληψης πολλοί τείνουν να αναζητούν και να πιστεύουν πληροφορίες που αντιστοιχούν στις δικές τους ιδέες που οδηγούν σε άκαμπτες, πολωτικές πεποιθήσεις. 

Η επίδραση της πανδημίας μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση γιατί οι θεωρίες συνωμοσίας είναι τόσο ελκυστικές σε περιόδους κοινωνικής κρίσης. Η λύση, σύμφωνα με τους ειδικούς είναι να ακούσει κανείς τι έχει να πει ο συνομιλητής του, έτσι κάποιοι ακούνε τον εαυτό τους και συνειδητοποιούν πως πέφτουν σε αντιφάσεις, ενώ γενικά χτίζεται μια σχέση εμπιστοσύνης με τον συνομιλητή.

Γίνε κι εσύ μέλος μόνο με 6€/ έτος στο συνδρομητικό Jenny.gr Exclusive Benefits