Από το φως στο σκοτάδι και από τον έρωτα στην οδύνη

Έρωτας. Όμορφος. Δυνατός. Ελκυστικός. Το ωραιότερο ίσως των συναισθημάτων.

Δένει τους ανθρώπους και τις περισσότερες φορές τους οδηγεί στο γάμο και στην κοινή ζωή. Τι δεν πάει καλά όμως στην πορεία συχνά ; Τι είναι αυτό που χαλάει τη συνταγή και οι άνθρωποι ξεχνούν πώς ένιωσαν τον πρώτο καιρό ;

Αποτελεί μυστήριο πραγματικά πώς ο έρωτας που μπορεί να ανεβάζει τον άνθρωπο στα ύψη, ο ίδιος αυτός Θεός μπορεί και να τον βυθίσει στα έγκατα, αφήνοντας πίσω του πικρή γεύση, απογοήτευση, δυσαρέσκεια. Οι ίδιοι άνθρωποι που κάποτε φαντάζονταν ότι θα ζήσουν μαζί μια ευτυχισμένη και ερωτική ζωή, οι ίδιοι άνθρωποι πέφτουν σε ανία και αδιαφορία ο ένας για τον άλλον. Τι συμβαίνει αλήθεια και ο έρωτας απομυθοποιείται ; γιατί η ομορφιά μετατρέπεται σε ασχήμια ; γιατί η ικανοποίηση μεταμορφώνεται σε δυσαρέσκεια ; Για να εξηγηθεί αυτό το φαινόμενο, πρέπει καταρχήν να περιγραφεί όσο είναι δυνατόν πώς ερωτεύονται οι άνθρωποι και τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια του έρωτα. Τα συναισθήματα που απορρέουν από τον έρωτα και την μετουσίωσή του, την αγάπη, ανήκουν στη λίστα των πιο βαθέων και έντονων συναισθημάτων μας. Ο έρωτας που θεωρείται η πιο έντονη μορφή της αγάπης, δεν περιλαμβάνει μόνο έντονο συναίσθημα και πάθος όπως πιστεύεται, αλλά και μια τροποποίηση της συνείδησης. Στην ουσία αυτό που συμβαίνει επηρεάζει την προσοχή του ατόμου, φέρνει σύγχυση, το άτομο χάνει την ικανότητα να αξιολογεί και να αντιμετωπίζει ρεαλιστικά τις καταστάσεις. Οι παραπάνω έννοιες δικαιολογούνται από εκφράσεις του τύπου " πετάω στα σύννεφα", "ζω ένα όνειρο", "πάω στ' αστέρια μαζί του/της".

Συχνά, ο έρωτας παίρνει τις διαστάσεις μια ψυχολογικής διαταραχής και μιμείται τα συμπτώματά της. Για παράδειγμα, οι συνεχείς σκέψεις και εικόνες που έχει το άτομο για το άλλο του "μισό" μοιάζουν με ψυχαναγκασμό. Και αυτός ο ψυχαναγκασμός είναι που οδηγεί το άτομο στην έντονη παρόρμηση να θέλει να βρίσκεται διαρκώς κοντά στον/στην αγαπημένο/η του. Άλλοτε πάλι, ο έρωτας μιμείται τη νευρική ανορεξία, αφού όπως αναφέρουν πολλοί ερωτευμένοι χάνουν κάθε όρεξη για φαγητό. Συχνά, το άτομο αισθάνεται ότι χάνει τον έλεγχο. Επίσης, πολλές φορές, κάποιες εκφάνσεις του έρωτα ομοιάζουν με τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ατόμων που πάσχουν από μανία (απαστράπτουσα εικόνα για το αγαπημένο πρόσωπο στην περίοδο του έρωτα σε απόλυτη αντίθεση με τη σκοτεινή εικόνα που προβάλλει στη φάση απομυθοποίησης του έρωτα).

Ο Stanton Peele, κοινωνικός ψυχολόγος, σύμφωνα με τον Beck, παρομοιάζει τον έρωτα με τον εθισμό. Τα έντονα και μεθυστικά συναισθήματα του έρωτα μοιάζουν σε σημαντικό βαθμό με αυτά του εθισμού, αφού αποτελούν συναισθηματικές εξάρσεις, ενώ από την άλλη πλευρά, η θλίψη που μπορεί να προκύψει και το κενό που μπορεί να νιώσει ο ερωτευμένος άνθρωπος, όταν του λείπει το αντικείμενο του πόθου του, μοιάζει επίσης τρομακτικά με την έλλειψη των εθιστικών αντικειμένων ενός τοξικομανούς.

 Στην αρχή μιας ερωτικής σχέσης, οι ερωτευμένοι άνθρωποι, είναι απορροφημένοι βαθιά στις ερωτικές απολαύσεις, αγνοώντας ή ξεχνώντας ότι αυτά τα έντονα συναισθήματα μπορεί να είναι και απατηλά. Ακόμη κι αν κατανοούν ότι είναι υπερβολικοί στον τρόπο που τα βλέπουν όλα ρόδινα στο χαρακτήρα και την προσωπικότητα του άλλου ατόμου, εντούτοις αδυνατούν να εστιάσουν σε παράγοντες που θα "χαλάσουν" το όνειρό τους. Ο έρωτας παίζει καταλυτικό ρόλο στη σχέση αφού καλλιεργεί έναν ισχυρότατο δεσμό με τέτοιο τρόπο που οι σύντροφοι οδηγούνται να αφοσιωθούν στη σχέση τους. Γι' αυτό και στην αρχή, σχεδόν ποτέ, δεν έχουν μάτια για κανέναν άλλον. Η ικανοποίηση που βιώνουν οι σύντροφοι όταν βρίσκονται, οι χαρές και τα προβλήματα που μοιράζονται, η σεξουαλική ικανοποίηση που παίρνουν και η προσδοκία ότι αυτή θα συνεχιστεί και στο μέλλον, αποτελούν κίνητρα για να θεμελιώσουν τη σχέση τους και να θελήσουν να προβούν σε ενέργειες (συγκατοίκηση, γάμος) που θα διαιωνίσουν αυτές τις απολαύσεις που βιώνουν.

Πώς ερωτεύονται οι άνθρωποι;

Ο παράγοντας που προκαλεί τον έρωτα είναι ξεχωριστός για κάθε άνθρωπο. Εξαρτάται δε από τις ιδιαίτερες ανάγκες του καθενός, τις προτιμήσεις, τα γούστα του. Είναι θα λέγαμε καθαρά ιδιοσυγκρασιακός. Άλλοι ερωτεύονται σύμφωνα με τα δικά τους κριτήρια ομορφιάς, άλλοι γοητεύονται από κοινωνικά προσόντα, και άλλοι από διάφορα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του άλλου ατόμου που βρίσκουν γοητευτικά όπως ικανότητα επικοινωνίας, χιούμορ ή αρετές όπως η ειλικρίνεια, η στοργή, κ.λπ.

Εντούτοις, υπάρχει μια καθολική αντίληψη για τη φύση του έρωτα, παρά τις ατομικές διαφορές που αναφέρθηκαν. Οι σκέψεις και η αντίληψη που έχουν οι άνθρωποι για το σύντροφό τους αποτελούν την κατευθυντήρια δύναμη, ενώ η πηγή των συναισθημάτων προέρχεται όχι από την έντασή τους αλλά από την εικόνα που έχει το άτομο για το σύντροφό του. Οι ερωτευμένοι εξιδανικεύουν τον σύντροφό τούς και ερμηνεύουν θετικά την όποια συμπεριφορά του, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει αν αργότερα ο έρωτας γίνει αποστροφή, οπότε εκεί τείνουν να ερμηνεύουν αρνητικά την κάθε συμπεριφορά. Στην ουσία αυτό που συμβαίνει στη φάση του έρωτα είναι το άτομο να εξιδανικεύει την εικόνα του συντρόφου, να τονίζει τα επιθυμητά του χαρακτηριστικά ενώ να εθελοτυφλεί ή να αγνοεί τα ανεπιθύμητα. Θα λέγαμε ότι ο έρωτας είναι προγραμματισμένος να αποτρέπει τις αρνητικές κρίσεις, με σκοπό να προωθεί τις ερωτικές σχέσεις, με επικέντρωση σε θετικές εικόνες και χαρούμενες προσδοκίες από τους συντρόφους.

Συχνά, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι έχουν εξιδανικεύσει την κατάσταση και ότι θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν μακροπρόθεσμα συνέπειες, καθώς και ότι είναι ήδη προσκολλημένοι στο σύντροφό τους, αλλά δυσκολεύονται να δώσουν σημασία σε αυτές τις σκέψεις και αυτό γιατί οι ρεαλιστικές αντιδράσεις τους παρακωλύονται από τη δύναμη του έρωτα.

Ο ενθουσιασμός και η βαθιά ικανοποίηση είναι παράγοντες με τους οποίους τα ζευγάρια αξιολογούν τα επόμενα βήματα της σχέσης τους. Τα ζευγάρια παντρεύονται και μοιραία συχνά βρίσκονται αντιμέτωπα με καυγάδες και απογοητεύσεις που είναι εντελώς αντίθετες καταστάσεις με αυτές που υπήρχαν στην περίοδο του έντονου έρωτα. Η απομυθοποίηση ουσιαστικά προκαλείται από την απροθυμία των συντρόφων να δεχθούν ότι ακόμη και αυτά τα χαρακτηριστικά (καυγάδες και απογοητεύσεις) είναι μέρος του γάμου. Αρνούνται να διαφοροποιήσουν τις αντιλήψεις τους για το πώς πρέπει να είναι ένας γάμος, με αποτέλεσμα να απομυθοποιούν το σύντροφο και την ίδια τη σχέση.

Γιατί σκοτεινιάζουν οι φωτεινές πλευρές μια σχέσης ;

Πολύ συχνά, οι άνθρωποι συντηρούν λανθασμένες προσδοκίες από τους άλλους, έχουν ανελαστικά πρότυπα, άκαμπτες απαιτήσεις από τους άλλους, αυστηρούς κανόνες ώστε να διασφαλίσουν ότι δεν θα κακομεταχειριστούν ή δεν θα προδοθούν  Επιπλέον παράγοντες όπως οι αθετημένες υποσχέσεις, και άλλες καταστάσεις, προκαλούν σταδιακά απογοήτευση στους συντρόφους. Μετά από επανειλημμένες τέτοιες απογοητεύσεις, οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν ότι οι σύντροφοί τους δεν ανταποκρίνονται στις αρετές - πρότυπα που είχαν στο μυαλό τους γι' αυτούς (ευαισθησία, λογική, υπευθυνότητα, ανταπόκριση, σεβασμός, ευγένεια, δικαιοσύνη, και άλλες) και έτσι ξεκινάει σταδιακά η μετατροπή της θετικής εικόνας που είχαν για το σύντροφο και τη σχέση τους σε αρνητική.

Μερικοί μόνο ενδεικτικοί λόγοι για τους οποίους οι σύντροφοι οδηγούνται σε αρνητικές σκέψεις γύρω από το σύντροφο και τη σχέση τους είναι:

• οι ταμπέλες, "είναι ανεύθυνος" αντί "είναι λιγότερο υπεύθυνος από όσο περίμενα".
• ακραίες σκέψεις του όλα ή τίποτα, "δε θέλει να συναντήσει τους γονείς μου γιατί τους μισεί" αντί "δεν θέλει να συναντήσει τους γονείς μου γιατί είναι απλώς κουρασμένος"
• η σύγκρουση των αντιλήψέων τους για διάφορα θέματα, π.χ. στον έναν αρέσει να συναντά φίλους στον ελεύθερο χρόνο και στον άλλον αρέσει να βλέπει τηλεόραση χαλαρώνοντας στο σπίτι.

Υπάρχουν δεκάδες ακόμη λόγοι που έχουν να κάνουν με αδύναμη επικοινωνία, αποθαρρυντικές διαψεύσεις και ακραίες παρερμηνείες, για τους οποίους οι άνθρωποι απομυθοποιούν εν τέλει το σύντροφό τους.

Η σχέση μπαίνει σταδιακά σε ένα τέλμα, η ατμόσφαιρα φορτίζεται, οι διαψεύσεις με τη φτωχή επικοινωνία και τις παρεξηγήσεις οδηγούν εν τέλει το ζευγάρι να πιστέψει ότι ο γάμος ή η σχέση τους (αν πρόκειται για απλή συγκατοίκηση) είναι ένα λάθος. Κι εδώ είναι το κρίσιμο σημείο των αποφάσεων. Συχνά, οι άνθρωποι δίνουν πολλές ευκαιρίες αλλά υπάρχουν και οι περιπτώσεις, καθόλου σπάνιο σήμερα, κατά τις οποίες τα ζευγάρια χωρίζουν.

 Τελικά αρκεί μόνο η αγάπη ;

Ευχαριστούμε τη Μαρία Παπουτσά, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας,[email protected]

Πηγή : "Δεν αρκεί μόνο η αγάπη", Beck., A., (2008).