"Είμαι εδώ για εσένα": Βάννα Μαρκετάκη - Είναι ευθύνη του καθενός να αναφέρει οποιαδήποτε υποψία ότι κάποιο παιδί κακοποιείται
Μυρτώ Μήτσιου
10 Απριλίου 2024
Κλείσε το εισιτήριό σου για το Women's Forum 2024 εδώ.
Τίποτα από αυτά που κάνουμε για ένα παιδί δεν πάει ποτέ χαμένο. Στο ΕΛΙΖΑ αυτό είναι αξίωμα. Η Βάννα Μαρκετάκη, διευθύντρια του σωματείου, αφού εργάστηκε για περισσότερες από δύο δεκαετίες ως δημοσιογράφος, αποφάσισε να προσφέρει ουσιαστικά στη μεγαλύτερη επένδυση για το μέλλον, στα παιδιά. Όπως λέει στο JennyGr λίγες μέρες πριν την ομιλία της " στο Women's Forum 2024 "Είμαι εδώ για εσένα", «το ΕΛΙΖΑ ήρθε στη ζωή μου μοιραία. Αλλά προφανώς και όχι».
Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με το Ελίζα;
Σύμφωνα με τον Carl Jung, αυτό που κατευθύνει τη ζωή μας και εμείς αποκαλούμε πεπρωμένο, είναι το υποσυνείδητό μας. Θα σας έλεγα, λοιπόν, σε μία αυθόρμητη ανταπόκριση στο ερώτημά σας ότι το ΕΛΙΖΑ ήρθε στη ζωή μου μοιραία. Αλλά προφανώς και όχι. Ήταν μία ανάγκη μου να εργαστώ σε έναν τομέα ουσιαστικής προσφοράς και μάλιστα με αποδέκτες παιδιά. Είχα εργαστεί για περισσότερες από δύο δεκαετίες ως δημοσιογράφος με ενδιαφέρον στο κοινωνικό και ιατρικό ρεπορτάζ, σε θέσεις ευθύνης. Από τα χρόνια αυτά ξεχωρίζω την υλοποίηση της ιδέας «Αριστεία Ζωής» που είχα ως διευθύντρια περιοδικού υγείας. Η ιδέα αφορούσε την αναγνώριση της προσφοράς χιλιάδων ανθρώπων, κυρίως εθελοντών, σε συνανθρώπους τους με κλονισμένη υγεία ή και αναπηρία, ενώ και οι ίδιοι βίωναν το ίδιο πρόβλημα. Τα Αριστεία Ζωής πραγματοποιήθηκαν δύο συνεχόμενες χρονιές και «κοντά» τους έμαθα και γνώρισα πολλά και πολλούς. Ένας άνθρωπος από αυτούς τους υπέροχους που γνώρισα τότε, η τ. Πρόεδρος των Φίλων της Μέριμνας, κ. Ντόλλα Νομικού, δέκα ολόκληρα χρόνια μετά, μέσα στην πανδημία -Μάρτιο του 2020- μου σύστησε το ΕΛΙΖΑ.
Ποιο ήταν το μεγαλύτερο σοκ για εσάς όταν αρχίσατε να μπαίνετε πιο βαθιά στα δεδομένα και στις περιπτώσεις που αντιμετωπίζει το Ελίζα;
Το μεγαλύτερο σοκ αλήθεια είναι η ανυπαρξία παιδικής προστασίας. Είναι ένα τεράστιο δίχτυ και δίκτυο υπηρεσιών που εφόσον υπάρχουν, θα μπορούσε ένα κράτος, σε κάποιον βαθμό, να προσφέρει εγγυήσεις για την ασφάλεια των παιδιών. Το σύστημα παιδικής προστασίας έχει ως σκοπό να προλάβει όλες τις μορφές βίας στα παιδιά εντός και εκτός του οικογενειακού περιβάλλοντος. Να πλαισιώσει, να ενισχύσει και να βοηθήσει την οικογένεια. Να αποκαταστήσει την οικογένεια που παραμελεί ή κακοποιεί ένα παιδί, όπου είναι εφικτό ή να βρει νέα οικογένεια στο παιδί -και όχι μόνιμη ιδρυματική «φροντίδα, μέσα από ένα δίκτυο κοινωνικών υπηρεσιών για το παιδί και την οικογένεια. Να εφαρμόσει τους νόμους και τους κανόνες της φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης αλλά και να ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει το κοινωνικό σύνολο, στην εφαρμογή των νόμων και των αξιών που προστατεύουν ένα παιδί. Αυτό δεν υπάρχει στη χώρα μας και τις επιπτώσεις τις βλέπουμε ήδη. Η βία που αναδύεται μεταξύ ανηλίκων αλλά και η βία μεταξύ ενηλίκων -δείτε γυναικοκτονίες- είναι ενδεικτικά της απουσίας κοινωνικής πολιτικής για το παιδί και την οικογένεια.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο «αγκάθι» που καλείται να αντιμετωπίσει το σωματείο;
Την αντίσταση της Πολιτείας να κάνει πράξη πολιτικές που γνωρίζει ότι θα θέσουν τα θεμέλια για μία πλαισιωμένη οικογένεια και εν τέλει κοινωνία, μακροπρόθεσμα και μακροχρόνια. Θα πρέπει η όποια κυβέρνηση να επενδύσει στο μέλλον, γνωρίζοντας ότι αυτή η επένδυση δεν θα έχει ανταποδοτικά οφέλη για την ίδια, στον δικό της «χρόνο», αλλά θα αποδώσει καρπούς στο μέλλον. Η πολιτική στην Ελλάδα είναι κοντόφθαλμη και αν οι ιδέες σου είναι κοντόφθαλμες, δεν έχεις σωστές κρίσεις για το μέλλον και φυσικά δεν χαράσσεις στρατηγικές για να επιτύχεις το ζητούμενο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της δημογραφικής πολιτικής, που αντιμετωπίζεται επιδοματικά και μάλιστα όσο επιδοματικά αντέχει αυτή η χώρα, χωρίς υπηρεσίες που να εξασφαλίζουν πλαισίωση στην οικογένεια. Όλοι όσοι έχουμε και ένα παιδί γνωρίζουμε ότι το μεγαλώνουμε χωρίς καμία βοήθεια και αν αυτή υπάρχει, έρχεται από ανθρώπους που τους πληρώνουμε, σχεδόν όσο ο μισθός που λαμβάνουμε. Επίσης, δεν καταγράφουμε τις ανάγκες των οικογενειών. Δεν έχουμε «παρατηρητήριο» οικογένειας. Αν αποτυπώσουμε τις ανάγκες της ελληνικής οικογένειας, θα πρέπει κάτι να κάνουμε για αυτό μετέπειτα. Το ίδιο ισχύει και για την καταγραφή της κακοποίησης. Τα δεδομένα που έχουμε είναι αποσπασματικά και δε συνιστούν εθνική καταγραφή, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να σχεδιάσουμε, πόσο δε μάλλον, να υλοποιήσουμε στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου.
Θα πρέπει η όποια κυβέρνηση να επενδύσει στο μέλλον, γνωρίζοντας ότι αυτή η επένδυση δεν θα έχει ανταποδοτικά οφέλη για την ίδια, στον δικό της «χρόνο», αλλά θα αποδώσει καρπούς στο μέλλον.
Τι σημαίνει παιδική κακοποίηση; Ποιες είναι οι μορφές της που μπορεί να μην αναγνωρίζουμε;
Θα δανειστώ κείμενο από την ιστοσελίδα του σωματείου που έχει εκτενή παρουσίαση του φαινομένου, με όλες τις μορφές του. Η φράση «Κακοποίηση Παιδιού», περιλαμβάνει όλες τις μορφές βίας σε ανθρώπους μικρότερους των 18 ετών. Για τα βρέφη και τα νεότερα παιδιά, η βία περιλαμβάνει κυρίως τον όρο κακομεταχείριση – σωματική, σεξουαλική, συναισθητική κακοποίηση και παραμέληση -από γονείς και από άλλες μορφές εξουσίας.
Ως μητέρα και όχι ως ειδικός επιστήμονας -στο ΕΛΙΖΑ στηριζόμαστε σε ειδικούς επιστήμονες για όλες τις δράσεις και τα προγράμματά μας- θα σας έλεγα ότι η βία στα παιδιά είναι οτιδήποτε τα υποτιμά, τα υποβιβάζει, τα εκθέτει σε κίνδυνο ψυχικό και σωματικό, τα «χρησιμοποιεί» βάσει των διαθέσεων των ενηλίκων, τα υποβάλει στη βία που εκφράζουν οι ενήλικες εντός και εκτός του οικογενειακού περιβάλλοντος και τελικά τα διαμορφώνει σύμφωνα με αυτήν. Θα σας έλεγα, ακόμη, ότι η εκτός ορίου κοινωνία μας, οι εκτός ορίου γονείς, μέσα στην ανασφάλεια και χωρίς πλαισίωση, γονείς που δεν θέτουν όρια και δεν δείχνουν στα παιδιά τους από τη μικρή ηλικία όρια και σεβασμό, που παραμελούν τα παιδιά από τη μικρή ηλικία με το συχνό πλέον πρόσχημα πως τα αφήνουν «να ωριμάσουν», απεκδυόμενοι την ευθύνη, τα εκθέτουν σε κινδύνους.
Όσον αφορά στην αναγνώριση των μορφών κακοποίησης, εξαρτάται από τη γνώση μας για το φαινόμενο και από την κατάρτισή μας για την αναγνώρισή του. Σύμφωνα με τους ειδικούς, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα σημάδια όλων των μορφών κακοποίησης και να τα διαχειριστούμε αναλόγως, αρκεί να έχουμε εκπαιδευτεί. Ακριβώς για αυτό το ΕΛΙΖΑ έχει επενδύσει στην επιμόρφωση των επαγγελματιών που εργάζονται κοντά σε παιδιά.
Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα παιδί που κακοποιείται; Τι πρέπει να κάνουμε;
Δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα παιδί που κακοποιείται. Μπορούμε να υποψιαστούμε ότι ένα παιδί κακοποιείται και αυτός είναι ο ρόλος μας, ακόμη και αν είμαστε παιδίατροι, οφθαλμίατροι, ακόμη και οδοντίατροι. Εξηγώ. Η ευθύνη του καθενός από εμάς, ακόμη και των ειδικών, είναι να αναφέρουν μία υποψία, μία ανησυχία. Για τους γιατρούς, ακόμη και για τους παιδιάτρους των Μονάδων Φροντίδας για την Ασφάλεια του Παιδιού, που έχει ιδρύσει το ΕΛΙΖΑ σε δημόσια νοσοκομεία της χώρας, η αναφορά τους αποτυπώνει την υποψία ενός περιστατικού. Ο καθένας από εμάς μπορεί να αναφέρει την υποψία του. Αναφέρω ενδεικτικά και αποσπασματικά από την ιστοσελίδα.
Αντιλαμβάνεστε ότι το παιδί που μένει στη διπλανή πόρτα, κακοποιείται. Πολύ συχνά εκλιπαρεί για βοήθεια, πολύ συχνά κλαίει ή ακόμη και ουρλιάζει, πολλές φορές στέκεται έξω από την πόρτα του σπιτιού και ζητά από τη μητέρα του να το αφήσει να μπει, άλλες φορές περιφέρεται έξω αργά μέσα στη νύχτα ή τα ρούχα του είναι βρώμικα και σκισμένα. Και όμως, δυσκολεύεστε να δηλώσετε τις ανησυχίες σας. Δε μιλάτε για αυτό παρά μόνο στον πολύ στενό οικογενειακό σας κύκλο ή ίσως, ούτε και σε αυτούς.
Μπορεί να ανησυχείτε ότι ίσως κάνετε και λάθος…
Εάν ΔΕΝ μοιραστείτε τις ανησυχίες σας, τότε αφήνετε ένα παιδί σε κίνδυνο και σε επαναλαμβανόμενη κακοποίηση. Η δική σας παρέμβαση, η δική σας καταγγελία, μπορεί να γίνει το πρώτο βήμα για να προστατευτεί, για να λάβει τη στήριξη που χρειάζεται. Κάθε παιδί και κάθε νέος άνθρωπος αξίζει να είναι ασφαλής…
Πολλές φορές σκέφτομαι αυτό που συχνά μας λέει η κ. Ηλέκτρα Κουτσούκου, νομικός, Δρ. Δικαιωμάτων του Παιδιού και επόπτρια της Γραμμής ΕΛΙΖΑ 10454, στην οποία μπορεί κάποιος να αναφέρει την υποψία του: η αναφορά μπορεί να ισούται με προληπτική ενέργεια. Μη σκέφτεστε τι θα γίνει μετά, μήπως τα κάνετε χειρότερα, μήπως πάρουμε το παιδί από τους γονείς του και τι θα απογίνει. Σε πολλές περιπτώσεις, η Εισαγγελία συστήνει στις κοινωνικές υπηρεσίες να επισκεφτούν την οικογένεια και δεν είναι λίγες οι φορές που αυτό μπορεί να λειτουργήσει θετικά, με συστάσεις και πλαισίωση. Και μία φορά αυτό να λειτουργήσει, συνεχίζω εγώ, θα έχετε βοηθήσει ένα παιδί.
Η ευθύνη του καθενός από εμάς, ακόμη και των ειδικών, είναι να αναφέρουν μία υποψία, μία ανησυχία.
Πώς μπορεί να αλλάξει δομικά η παιδική προστασία στην Ελλάδα;
Να ξεκινήσουμε από την αρχή. Να βάλουμε θεμέλια. Δεν υπάρχει “για να αλλάξει”. Πρέπει να θεσμοθετηθεί και να λειτουργήσει. Οφείλουμε καταρχήν να στηρίξουμε τους γονείς. Φέρνουν στον κόσμο ένα παιδί και μετά την απομάκρυνση από το μαιευτήριο, καμία ευθύνη δεν φέρουμε ως κράτος. Πού είναι οι μαίες που θα φροντίσουν τη μητέρα για το πώς νιώθει και πώς εκείνη θα είναι πλαισιωμένη για να μην παραμελήσει ή και από άγνοια ή κόπωση ή συνθήκες ζωής, κακοποιήσει το παιδί της; Οφείλουμε να ενισχύσουμε με υπηρεσίες αλλά και με εισοδηματική και οικονομική ενίσχυση την οικογένεια. Θα πρέπει να εφαρμόσουμε και να ενδυναμώσουμε το νομικό πλαίσιο που θα προστατεύει τα παιδιά και φυσικά να το εφαρμόζουμε κατά γράμμα, π.χ., όχι αλκοόλ σε παιδιά ηλικίας κάτω των 17 ετών. Δείτε πόσο ανεξέλεγκτα έχουν γεμίσει τα κλαμπ με παιδιά. Να ευαισθητοποιήσουμε και να ανατρέψουμε νοοτροπίες πατριαρχικές, όπως την αποδοχή της επιθετικότητας στα αγόρια και την παράβλεψη της σεξουαλικής παρενόχλησης στα κορίτσια. Να φροντίζουμε να μην επαναθυματοποιούμε τα παιδιά θύματα κακοποίησης, εκθέτοντάς τα σε δημοσιότητα και σε ανακρίσεις που δεν θα άντεχε ούτε βαρυποινίτης. Πραγματικά, είμαι βέβαιη ότι όλοι γνωρίζουμε σε τι αναφέρομαι. Είναι τόσα που πρέπει να γίνουν. Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο λάθος που κάνουμε εν αγνοία μας οι γονείς; Πώς μπορούμε να το διορθώσουμε;
Θα σας πω κάτι που νιώθω ως μητέρα και που διαπιστώνω όσα χρόνια μεγαλώνω τα παιδιά μου, μέσα από τη συναναστροφή μου με άλλους γονείς. Το μεγαλύτερο λάθος, εκτός εισαγωγικών, επιτρέψτε μου, είναι ότι νομίζουμε ότι τα παιδιά μας μας ανήκουν, σαν να πρόκειται για αντικείμενα. Είσαι δικό μου. Και αυτή η αίσθηση, αλήθεια μας τοποθετεί «κακοποιητικά» απέναντί τους. Θα άξιζε τον κόπο να σκεφτούμε ότι μας δανείζονται για να μεγαλώσουν. Είμαστε «δανεικοί» στη ζωή τους και είναι ευθύνη μας από τη στιγμή που τα φέραμε στον κόσμο, να τα βοηθήσουμε να φτάσουν στην ενήλικη ζωή, με φροντίδα, με όρια, με σεβασμό στα δικαιώματά τους. Και όταν έρθει η ώρα, να τα αφήσουμε να φύγουν. Αυτό για εμένα είναι η πιο υγιής σκέψη γονεϊκότητας και ίσως η βάση για να είμαστε και εμείς υγιείς σε όλη αυτή τη μακρά, υπεύθυνη διαδικασία. Ίσως με αυτήν τη βάση βρούμε και θεραπεύσουμε και το παιδί μέσα μας.
Women's Forum 2024: Είμαι Εδώ για Εσένα
Μια μέρα για μας, για κάθε μία από μας. Για να μοιραστούμε τα όνειρα και τις ανησυχίες μας και να διευρύνουμε τις σκέψεις και τις προοπτικές μας. Μέσα από επτά διαφορετικές θεματικές, 9 διαφορετικούς ομιλητές, αλληλεπιδράσεις και Q&As, μαθαίνουμε, μοιραζόμαστε εμπειρίες, εμπνεόμαστε, επικοινωνούμε, αφιερώνουμε χρόνο στον εαυτό μας, κατανοούμε τη φύση, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες μας. Κορυφαίες προσωπικότητες από διαφορετικούς χώρους μοιράζονται προσωπικά βιώματα και οράματα, δίνουν απαντήσεις σε θέματα που μας απασχολούν, προτείνουν τρόπους, “εργαλεία”, τεχνικές και ανασύρουν ιστορικά παραδείγματα, που θα μας βοηθήσουν να προσεγγίσουμε την καθημερινότητα με μια άλλη οπτική, καθώς και να βρούμε ισορροπία ανάμεσα στις πολλαπλές προκλήσεις και στις προσωπικές ανάγκες μας.
Μάθε περισσότερα για το Women's Forum 2024: Είμαι Εδώ για Εσένα και κλείσε το εισιτήριό σου.
Λίγα λόγια για τη Βάννα Μαρκετάκη
Σπούδασε υποκριτική και παιδαγωγικά. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος με εστίαση στο ιατρικό ρεπορτάζ και σε θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος, στην τηλεόραση, σε περιοδικά και εφημερίδες, σε πολλές θέσεις ευθύνης. Από το 2011 έως τον Μάρτιο του 2020 εργάστηκε ως υπεύθυνη περιεχομένου, κειμενογράφος και σύμβουλος επικοινωνίας για ιδιώτες και εταιρίες, καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος επαγγελματικών υπηρεσιών. Το lockdown εξαιτίας της πανδημίας του COVID-19 έφερε στη ζωή της το ΕΛΙΖΑ. Γνώρισε τους ανθρώπους, τα προγράμματα, το όραμα και την κινητήριο δύναμη του μοναδικού Μη Κερδοσκοπικού Οργανισμού που ασχολείται αποκλειστικά με την κακοποίηση του παιδιού. Εντάχθηκε στην κοινή προσπάθεια του ΕΛΙΖΑ για ένα μέλλον χωρίς τραυματισμένα παιδιά, εμπνευσμένη από το πάθος και την αγάπη των ανθρώπων που το απαρτίζουν.
