Γιατί η κλιματική αλλαγή έχει σημασία για την ανθρώπινη υγεία

Μια πρόσφατη έκθεση, η οποία δημοσιεύτηκε στο Lancet τον Οκτώβριο του 2021, καταγράφει τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής και τονίζει την ανησυχία που προκαλείται από τα ακραία φαινόμενα της θερμοκρασίας και τις σχετικές φυσικές καταστροφές που έχουν συμβεί τα τελευταία 2 χρόνια.

Επίσης μεταξύ των θεμάτων που περιγράφονται στην έκθεση Lancet Countdown 2021, υπάρχει ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική και σωματική υγεία και ο τρόπος με τον οποίο συμβάλλει στην εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών.

Τι σημαίνει η κλιματική αλλαγή για τη βιωσιμότητα

Σύμφωνα με την έκθεση Lancet Countdown 2021, ζούμε την πιο θερμή εποχή, με τα τελευταία χρόνια να έχουν καταγραφεί ως τα πιο ζεστά μέχρι τώρα – το 2016 είχαμε τα υψηλότερα επίπεδα θερμότητας σε όλο τον κόσμο.

Σύμφωνα με στοιχεία της NASA η παγκόσμια άνοδος της θερμοκρασίας έχει συμβεί απότομα τα τελευταία 40 χρόνια ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας που οδήγησε σε αύξηση των επιπέδων αερίων του θερμοκηπίου.

Τα αέρια του θερμοκηπίου που έχουν συσσωρευτεί στην ατμόσφαιρα λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι αέρια όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο. Και αυτό που κάνουν είναι ότι δεν επιτρέπουν στη θερμότητα που έρχεται από τον Ήλιο στη Γη να ανακλαστεί πίσω στο διάστημα.

Έτσι αυτό που συμβαίνει είναι ότι, καθώς η θερμότητα από τον Ήλιο φτάνει στη Γη, τα αέρια λειτουργούν σαν κουβέρτα, παγιδεύουν τη θερμότητα μέσα στην ατμόσφαιρα της Γης και αυτό κάνει τις θερμοκρασίες να ανεβαίνουν, δημιουργώντας έτσι δυσμενείς επιπτώσεις στο κλίμα και στο περιβάλλον.

Τι σημαίνει όμως αυτό για την υγεία; Καταρχάς η κλιματική αλλαγή θέτει σε κίνηση ένα περίπλοκο «φαινόμενο ντόμινο» που τελικά επηρεάζει τη διαβίωση των ανθρώπων και την πρόσβασή τους στην επισιτιστική ασφάλεια και στο καθαρό νερό, που είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη υγεία.

Ένα παράδειγμα είναι αυτό της τήξης των παγετώνων. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Nature το 2021 επιβεβαιώνει ότι οι παγετώνες, που λιώνουν λόγω της σταθερής αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας, έχουν οδηγήσει περίπου στο 21% της ανόδου της στάθμης της θάλασσας σε σχέση με τα προηγούμενα 20 χρόνια. Και με τη σειρά της αυτή η άνοδος αυξάνει τον κίνδυνο για καταστροφικές πλημμύρες.

Οι εκθέσεις της IPCC για το 2022 τονίζουν επίσης τους τρόπους με τους οποίους η παγκόσμια υπερθέρμανση επηρέασε την αγροτική παραγωγικότητα τα τελευταία 50 χρόνια, ιδιαίτερα σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

Σύμφωνα με στοιχεία της IPCC: Οι εκπομπές μεθανίου έχουν επηρεάσει αρνητικά τις αποδόσεις των καλλιεργειών αυξάνοντας τις θερμοκρασίες και τις συγκεντρώσεις όζοντος στην επιφάνεια. Η υπερθέρμανση επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα των καλλιεργειών και των λιβαδιών και τη σταθερότητα της συγκομιδής.

Κλιματική αλλαγή και σωματική υγεία

Αλλά η κλιματική αλλαγή, ιδιαίτερα η ακραία ζέστη και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, μπορεί να έχουν πιο άμεσο αντίκτυπο στο ανθρώπινο σώμα, μερικές φορές με εκπληκτικούς τρόπους.

Μια πρόσφατη μελέτη από το Ινστιτούτο Karolinska στη Σουηδία έδειξε ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι νοσηλεύονται με υπονατριαιμία - ασυνήθιστα χαμηλά επίπεδα νατρίου - λόγω των υψηλών εξωτερικών θερμοκρασιών.

Η υπονατριαιμία μπορεί να είναι αποτέλεσμα ανεπάρκειας νατρίου (χαμηλή πρόσληψη ή υψηλές απώλειες) ή περίσσειας νερού. Υπάρχουν δύο εύλογες εξηγήσεις για την υπονατριαιμία που σχετίζεται με τη θερμότητα - απώλεια αλατιού από την εφίδρωση που οδηγεί σε έλλειμμα νατρίου ή υπερβολική ενυδάτωση λόγω υπερβολικού φόβου αφυδάτωσης.

Υπάρχουν επίσης κάποιες ενδείξεις ότι οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά σε παθογόνα, όπως οι ιοί. Για παράδειγμα, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο PNAS το 2019 εξέτασε πόσο αποτελεσματικά αντέδρασαν τα ανοσοποιητικά συστήματα των ποντικών στους ιούς της γρίπης υπό διαφορετικές συνθήκες θερμοκρασίας.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα ποντίκια που είχαν εκτεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος - 36 βαθμών Κελσίου - είχαν εξασθενημένη ανοσολογική απόκριση στον ιό της γρίπης.

Επιπλέον οι απότομες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας συνδέονται και με άλλους κινδύνους για την υγεία. Μια απροσδόκητη επίδραση μπορεί να είναι στην υγεία του πεπτικού συστήματος. Πιο συγκεκριμένα η ακραία έκθεση στη θερμότητα αυξάνει τη διαπερατότητα των πεπτικών φραγμών, και επομένως την ευαισθησία σε λοιμώξεις μέσω του πεπτικού συστήματος.

Σημειώστε επίσης ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της έκθεσης στη θερμότητα και της νεφρικής νόσου, ιδιαίτερα σε εργαζόμενους σε εξωτερικούς χώρους, όπως σε άτομα που εργάζονται στα χωράφια.

Και υπάρχουν επίσης κάποιες ενδείξεις ότι η νευρολογική νόσος επιδεινώνεται από την υπερβολική έκθεση στη ζέστη, όπως για παράδειγμα, σε άτομα που έχουν επιληπτικές κρίσεις ή άλλα νευρολογικά προβλήματα.

Μια συστηματική ανασκόπηση τον Αύγουστο του 2021 έδειξε πράγματι ότι υπήρχε σχέση μεταξύ της αύξησης της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος και της επιδείνωσης των συμπτωμάτων νευρολογικών καταστάσεων, από τη νόσο του Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον έως την επιληψία και την ημικρανία .

Η ανασκόπηση ανέλυσε πάνω από 84 μελέτες που αφορούσαν την κλιματική αλλαγή και τη νευρολογική υγεία και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παγκόσμια υπερθέρμανση μπορεί πράγματι να συμβάλει στην επιδείνωση των συμπτωμάτων, σε μεγαλύτερο αριθμό νοσηλειών και υψηλότερο κίνδυνο θανάτου που σχετίζεται με αυτές τις καταστάσεις.

Κλιματική αλλαγή και μολυσματικές ασθένειες

Ένα άλλο ιδιαίτερα ανησυχητικό ζήτημα στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19 είναι η επίδραση που έχει η κλιματική αλλαγή στην εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών.

Η έκθεση Lancet Countdown 2021 τονίζει ότι οι μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες αυξάνουν επίσης τη μετάδοση πολλών παθογόνων που μεταδίδονται από το νερό, τον αέρα, τα τρόφιμα, υπονομεύοντας τις προσπάθειες των επιστημόνων και της δημόσιας υγείας.

Σύμφωνα με την έκθεση Lancet Countdown, ορισμένες από τις ασθένειες των οποίων η μεταδοτικότητα έχει αυξηθεί λόγω των παραγόντων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, περιλαμβάνουν την ελονοσία και τις ασθένειες που προκαλούνται από αρβοϊούς όπως ο δάγκειος πυρετός, ο Ζίκα.

Έρευνα έχει δείξει ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το περιβάλλον όπου ζουν οι φορείς που μεταφέρουν παθογόνα —όπως τα έντομα, ιδιαίτερα τα κουνούπια—, επηρεάζοντας τη μετανάστευση και τα πρότυπα του κύκλου ζωής τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στο να μεταφέρουν οι φορείς παθογόνα σε διαφορετικές περιοχές από αυτές που κατοικούσαν αρχικά.

Η αλλαγή του κλίματος μπορεί επίσης να επηρεάσει τον χρόνο επιβίωσης των φορέων που μεταφέρουν παθογόνα και μπορεί να επηρεάσει την περίοδο επώασης ορισμένων ιών μέσω των διακυμάνσεων της θερμοκρασίας. Εξαιτίας αυτούη ελονοσία και άλλες μεταδοτικές ασθένειες εξαπλώνονται ταχύτερα και μακρύτερα σε όλο τον κόσμο.

Υπάρχουν επίσης φόβοι ότι ενδέχεται να προκύψουν σύντομα περισσότερες επιδημίες - ή ακόμα και άλλες πανδημίες – και εν μέρει υπεύθυνη είναι η κλιματική αλλαγή. Καθώς το κλίμα αλλάζει, τα ζώα θα αλλάξουν την κατανομή τους. Μάλλον θα ομαδοποιηθούν περισσότερο επιτρέποντας στους ιούς να μεταπηδούν πιο εύκολα μεταξύ τους. Με περισσότερους ανθρώπους να ζουν πιο κοντά στην άγρια ​​ζωή, αυτό ανοίγει την πύλη για δυνητικά θανατηφόρους ιούς που στη συνέχεια μεταπηδούν στους ανθρώπινους ξενιστές.

Είναι ολοένα και πιο σαφές ότι η ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον είναι αλληλένδετα και ότι δεν μπορούμε να έχουμε το ένα χωρίς το άλλο. Ωστόσο, η έκθεση της Επιτροπής Lancet για το 2021 διαπίστωσε ότι οι κυβερνήσεις δεν προσπαθούν να σταματήσουν την κλιματική αλλαγή και να μετριάσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της.