Υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα: Τι είναι και πώς επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία

Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τα υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα αυξάνονται όλο και περισσότερο. Το 2018, τα παιδιά ηλικίας 2-19 ετών πήραν το 67% της ενέργειάς τους από υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα. Την ίδια χρονιά, τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα αντιπροσώπευαν το 57% της ενεργειακής πρόσληψης των ενηλίκων.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ποσότητα των υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων διαφέρει από χώρα σε χώρα, με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι οι κορυφαίοι καταναλωτές. Ενώ άλλες περιοχές που τις πλησιάζουν γρήγορα είναι η Νότια και Νοτιοανατολική Ασία, η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική.

ΥΓΕΙΑ + ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Τι να κάνετε αν έχετε κουραστεί με τις δίαιτες

Επίσης, πληθαίνουν τα στοιχεία ότι τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα ενδέχεται να επηρεάσουν την ψυχική υγεία. Εδώ, θα επικεντρωθούμε στους δεσμούς τους με την κατάθλιψη και το άγχος.

Τι είναι τα υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα

Τα γνωστά σε όλους επεξεργασμένα τρόφιμα είναι τρόφιμα που έχουν αλλάξει από τη φυσική τους κατάσταση. Συχνά, αυτό σημαίνει ότι οι κατασκευαστές έχουν προσθέσει συστατικά όπως αλάτι, ζάχαρη και λάδι. Αυτά τα τρόφιμα μπορεί επίσης να έχουν παστεριωθεί, ζεσταθεί ή αποξηρανθεί. Περιλαμβάνουν ψωμί, χυμό φρούτων, απλά πίτουρο δημητριακά, ρύζι, ζυμαρικά, κονσερβοποιημένα ψάρια, λαχανικά και φρούτα.

Με απλά λόγια, το μεγαλύτερο μέρος του φαγητού που τρώτε έχει υποστεί επεξεργασία, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, από μόνο του — δεν κάνουν όλες οι διαδικασίες τα τρόφιμα πιο ανθυγιεινά. Για παράδειγμα, το γάλα παστεριώνεται για να σκοτώσει δυνητικά επικίνδυνα μικρόβια.

Τα υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα πάνε ένα βήμα παραπέρα. Οι κατασκευαστές τα δημιουργούν από ενώσεις που εξάγονται από άλλα τρόφιμα, όπως άμυλα, σάκχαρα και λίπη. Οι κατασκευαστές τροφίμων τείνουν επίσης να προσθέτουν άλλα συστατικά όπως σταθεροποιητές, τεχνητά χρώματα και αρωματικές ύλες.

Τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα περιλαμβάνουν τη σόδα, τα τσιπς με γεύση, τα κατεψυγμένα γεύματα, τα δημητριακά πρωινού, τα χοτ ντογκ κ.α.

Εάν η ετικέτα αναφέρει πολλά συστατικά και δεν αναγνωρίζετε τα περισσότερα από τα ονόματα, πιθανότατα το τρόφιμο είναι εξαιρετικά επεξεργασμένο.

Υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα και κατάθλιψη

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η κατάθλιψη επηρεάζει περίπου 1 στους 20 ανθρώπους παγκοσμίως. Οι τρέχουσες θεραπείες μπορούν να βοηθήσουν, αλλά είναι περιορισμένες. Γι αυτό και η εύρεση πιο αποτελεσματικών τρόπων θεραπείας ή πρόληψης της κατάθλιψης είναι επείγουσα, ενώ ορισμένοι επιστήμονες ερευνούν διατροφικές παρεμβάσεις.

Μελέτες έχουν ήδη εντοπίσει ότι αυτό που τρώμε επηρεάζει την ψυχική μας υγεία. Για παράδειγμα, μια ανασκόπηση και μια μετα-ανάλυση πολλαπλών μελετών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μια υγιεινή διατροφή - με υψηλή πρόσληψη φρούτων, λαχανικών, ψαριών και δημητριακών ολικής αλέσεως - συσχετίστηκε με χαμηλότερες πιθανότητες κατάθλιψης.

Μια άλλη μετα-ανάλυση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μια δυτική διατροφή μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο κατάθλιψης, ενώ μια ισορροπημένη διατροφή μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο. Τι γίνεται όμως με τα υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα;

Η μελέτη NutriNet-Santé, η οποία εκτελείται από το 2009, είναι μια διατροφική μελέτη βασισμένη στο Διαδίκτυο και αποσκοπεί στον εντοπισμό συνδέσεων μεταξύ της διατροφής, της υγείας, των παραγόντων του τρόπου ζωής και της θνησιμότητας.

Το 2019, η ομάδα δημοσίευσε μια έρευνα που έψαξε για συνδέσεις μεταξύ των εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων και των συμπτωμάτων κατάθλιψης. Οι συγγραφείς συμπεριέλαβαν δεδομένα από 20.380 συμμετέχοντες στη Γαλλία τους οποίους παρακολούθησαν για 5,4 χρόνια κατά μέσο όρο.

Ακόμη και αφού έλαβαν υπόψη μια σειρά παραγόντων, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η κατανάλωση περισσότερων υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων κατάθλιψης.

Μια μελέτη στην Ισπανία έφερε παρόμοια αποτελέσματα. Οι ερευνητές παρακολούθησαν 14.907 πτυχιούχους πανεπιστημίου για 10,3 χρόνια κατά μέσο όρο. Αντί να μετρούν τα καταθλιπτικά συμπτώματα όπως έκαναν στη μελέτη NutriNet-Santé, οι συγγραφείς εστίασαν στη χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων και στις διαγνώσεις της κατάθλιψης.

Συνολικά, οι συγγραφείς εντόπισαν μια συσχέτιση μεταξύ της αυξημένης κατανάλωσης υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων και του κινδύνου κατάθλιψης. Σημειώνουν επίσης ότι ο κίνδυνος κατάθλιψης ήταν ισχυρότερος σε άτομα που ασκούνταν λιγότερο.

Γιατί υπάρχει αυτή η σχέση μεταξύ των υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων και της κατάθλιψης;

Στο έγγραφο NutriNet-Santé, οι συγγραφείς περιγράφουν μερικούς λόγους για τους οποίους τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα μπορεί να συνδέονται με συμπτώματα κατάθλιψης.

Υποστηρίζουν ότι ορισμένες ενώσεις στα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα - όπως γαλακτωματοποιητές ή χημικές ουσίες που παράγονται κατά τη θέρμανση σε υψηλή θερμοκρασία - μπορεί να ευθύνονται εν μέρει.

Αυτές οι ενώσεις μπορεί, εξηγούν, να αλλάξουν το μικροβίωμα του εντέρου. Ως αποτέλεσμα, θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια ανισορροπία, την οποία οι ειδικοί ονομάζουν δυσβίωση. Επίσης τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα βακτήρια του εντέρου παίζουν ρόλο στην ψυχική υγεία.

Όμως ενώ μεγάλο μέρος της έρευνας για τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα έχει επικεντρωθεί στην κατάθλιψη ή την ψυχική υγεία ευρύτερα, υπάρχουν και ορισμένες μελέτες που έχουν συμπεριλάβει και δεδομένα για το άγχος.

Οι περισσότεροι από εμάς θα έχουμε βιώσει άγχος, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια μιας αγχωτικής επαγγελματικής συνάντησης ή περιμένοντας τα αποτελέσματα μιας εξέτασης. Αλλά για μερικούς ανθρώπους, αυτό το συναίσθημα εμφανίζεται χωρίς εύλογη αιτία και δεν φεύγει. Εάν το άγχος παρεμβαίνει επανειλημμένα στην καθημερινή σας ζωή, θα μπορούσε να είναι μια αγχώδης διαταραχή.

Οι αγχώδεις διαταραχές επηρεάζουν το 19,1% των ενηλίκων στις ΗΠΑ, δηλαδή σχεδόν 1 στα 5 άτομα. Λοιπόν, παίζουν ρόλο τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα;

Υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα και άγχος

Μια βραζιλιάνικη μελέτη διερεύνησε πώς τα φρέσκα και εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα επηρέασαν την ψυχική υγεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Συνολικά, οι επιστήμονες στρατολόγησαν 1.693 συμμετέχοντες.

Οι συγγραφείς διαπίστωσαν ότι η κατανάλωση περισσότερων φρέσκων τροφίμων συνδέθηκε με χαμηλότερο κίνδυνο συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους, ενώ η κατανάλωση περισσότερων υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων συσχετίστηκε με αυξημένα καταθλιπτικά συμπτώματα και άγχος.

Ερευνητές στη Νορβηγία διεξήγαγαν επίσης μια μελέτη που εξέταζε τα επεξεργασμένα τρόφιμα ευρύτερα. Μετά από ανάλυση δεδομένων από 5.731 άτομα, οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπεράσματα ότι η υψηλότερη πρόσληψη επεξεργασμένων και ανθυγιεινών τροφίμων συσχετίστηκε με αυξημένο άγχος.

Εξετάζοντας τις παραπάνω μελέτες, φαίνεται ξεκάθαρο ότι τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική μας υγεία. Ωστόσο, θα πρέπει να σκεφτούμε και τους περιορισμούς της έρευνας. Ένα σημαντικό σημείο είναι ότι αυτού του είδους οι μελέτες τείνουν να είναι παρατηρητικές και όχι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές.

Σε μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή, οι ερευνητές θα μπορούσαν να χωρίσουν τυχαία τους συμμετέχοντες σε δύο ομάδες και να τους στεγάσουν σε ένα εργαστήριο όπου θα μπορούσαν να τους παρακολουθούν στενά. Αλλά είναι δύσκολο και δαπανηρό να διεξάγεις τέτοιες μελέτες. Όμως σε μια μελέτη παρατήρησης, δεν είναι δυνατό να αποδειχθεί η αιτία και το αποτέλεσμα.

Όπως εξηγούν οι συγγραφείς της μελέτης NutriNet-Santé, παρόλο που οι μελέτες τους αντιπροσώπευαν όσο το δυνατόν περισσότερες μεταβλητές - συμπεριλαμβανομένης της συνολικής διατροφής, της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και των υπαρχόντων προβλημάτων υγείας - μπορεί να υπήρχαν και άλλοι παράγοντες που δεν μπορούσαν να ελέγξουν.

Ένα άλλο ζήτημα με ορισμένες από τις μελέτες που συζητήθηκαν παραπάνω είναι ότι τα άτομα που τρώνε περισσότερα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα είναι πιθανό να τρώνε λιγότερα φρούτα και λαχανικά. Άρα, είναι τα υψηλά επίπεδα υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων που προκαλούν συμπτώματα ψυχικής υγείας ή μήπως ευθύνεται η έλλειψη φρέσκων προϊόντων;

Όπως λοιπόν καταλαβαίνουμε υπάρχουν ακόμη πολλά να διερευνήσουμε και οι μελέτες που εξετάζουν τα τρόφιμα και την ψυχική υγεία είναι πολύ δύσκολες, γιατί υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη.

Τι μπορείτε να κάνετε

Το σίγουρο είναι πως τα στοιχεία ότι τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχική υγεία όλα και αυξάνονται. Και επίσης οι επιστήμονες έχουν ήδη σημειώσει τη σχέση μεταξύ αυτών των τροφών και μιας σειράς προβλημάτων σωματικής υγείας.

Έτσι λοιπόν είτε τα υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα προκαλούν κατάθλιψη και άγχος είτε όχι, είναι λογικό να λάβετε υπόψη σας την πρόσληψη, ελαττώνοντας όσο είναι εφικτό την κατανάλωση τους. Τέλος είναι σημαντικό να θυμάστε ότι το σώμα του καθενός είναι μοναδικό και ανταποκρίνεται διαφορετικά στις τροφές.