Ο Νικόλαος Βραχνής, Γυναικολόγος-Μαιευτήρας, Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής Γυναικολογίας του ΕΚΠΑ απαντά στις βασικές απορίες των γυναικών για τη διάγνωση και αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης αλλά και τη συσχέτιση της νόσου με τα προβλήματα υπογονιμότητας.
Τι είναι η ενδομητρίωση και πόσο συχνά εμφανίζεται στο γυναικείο πληθυσμό; Υπάρχουν επιδημιολογικές μελέτες σχετικά με τον επιπολασμό της ενδομητρίωσης;
Η ενδομητρίωση είναι μία αρκετά καλοήθης γυναικολογική νόσος που χαρακτηρίζεται από την παρουσία κυττάρων, παρόμοιων με αυτών που βρίσκονται στο εσωτερικό της μήτρας, σε άλλο σημείο του σώματος της γυναίκας. Κάθε μήνα ξεκινάει με την έμμηνο ρύση ένας κύκλος που έχει στόχο την παραγωγή του ωαρίου, το οποίο πρόκειται να γονιμοποιηθεί από το σπερματοζωάριο, καθώς και την προετοιμασία του εσωτερικού της μήτρας για να φιλοξενήσει αυτό το γονιμοποιημένο ωάριο.
Σε περίπτωση που κατά την διάρκεια του κύκλου δεν λάβει χώρα η γονιμοποίηση του ωαρίου, τότε λόγω της μη παραγωγής των κατάλληλων ορμονών που συντηρούν την εγκυμοσύνη γίνεται αποδόμηση της εσωτερικής στοιβάδας της μήτρας που ονομάζεται ενδομήτριο και εμφανίζεται η έμμηνος ρύση. Οι ορμονικές διακυμάνσεις που συμβαίνουν φυσιολογικά σε κάθε κύκλο επιδρούν τόσο στα κύτταρα του εσωτερικού της μήτρας όσο και στα έκτοπα κύτταρα της ενδομητρίωσης, που βρίσκονται εκτός της μήτρας. Ειδικότερα τα κύτταρα που απαρτίζουν τις εστίες της ενδομητρίωσης διογκώνονται και τελικά αποδομούνται και αιμορραγούν. Όμως το αίμα που παράγεται κάθε μήνα στις εστίες της ενδομητρίωσης δεν έχει κάποια οδό διαφυγής, όπως συμβαίνει με την φυσιολογική έμμηνο ρύση μέσω του κόλπου. Έτσι αυτό το αίμα παγιδεύεται στις εστίες της ενδομητρίωσης και προκαλεί χρόνια φλεγμονή, πόνο και ουλώδη ιστό. Η συνηθέστερη εντόπιση της ενδομητρίωσης είναι οι ωοθήκες, όπου εμφανίζονται οι γνωστές ενδομητριωσικές κύστεις γνωστές και ως σοκολατοειδείς κύστεις.
Η ονομασία τους οφείλεται στο γεγονός ότι στο εσωτερικό των κύστεων υπάρχει παλιό αποδομημένο αίμα που έχει το χρώμα της σοκολάτας. Εκτός από τις ωοθήκες, η ενδομητρίωση μπορεί να εντοπιστεί στις σάλπιγγες, στην ουροδόχο κύστη, ανάμεσα σε έλικες του εντέρου, καθώς και σε σπανιότερες θέσεις όπως στο δέρμα, στους μύς, στους οφθαλμούς, στους πνεύμονες και στον εγκέφαλο. Ο ακριβής επιπολασμός (ποσοστό) της νόσου είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, καθώς υπάρχουν αρκετές γυναίκες με ενδομητρίωση που παραμένουν ασυμπτωματικές. Επίσης κανένα από τα διαθέσιμα απεικονιστικά μέσα δεν μπορεί να διαγνώσει με ακρίβεια την παρουσία μικροσκοπικών εστιών ενδομητρίωσης. Σε ασυμπτωματικές γυναίκες ο επιπολασμός της νόσου κυμαίνεται από 6 έως 11% ανάλογα με το μέσο διάγνωσης που χρησιμοποιείται.
Ωστόσο, λόγω της αιτιολογικής σύνδεσης της ενδομητρίωσης με την υπογονιμότητα και το κοιλιακό άλγος, ο επιπολασμός της νόσου είναι μεγαλύτερος σε αυτές τις υποομάδες γυναικών που παρουσιάζουν τα συγκεκριμένα συμπτώματα. Συγκεκριμένα ο επιπολασμός της νόσου σε υπογόνιμες γυναίκες είναι 20-50%, ενώ σε γυναίκες με πυελικό άλγος ο επιπολασμός είναι περίπου 40-50%.
Ποια είναι τα συνήθη συμπτώματα της ενδομητρίωσης που οδηγούν τις γυναίκες στην αναζήτηση ιατρικής βοήθειας; Υπάρχουν περιπτώσεις ασθενών στις οποίες η ενδομητρίωση δε συνοδεύεται από συνήθη ενοχλήματα;
Τα κλασσικά συμπτώματα της ενδομητρίωσης εμπίπτουν σε δύο μεγαλύτερες κατηγορίες που είναι ο πόνος και η υπογονιμότητα. Ο πόνος που σχετίζεται με την ενδομητρίωση μπορεί εμφανίζεται κατά την διάρκεια της περιόδου και ονομάζεται δυσμηνόρροια. Επίσης εμφανίζεται κατά την διάρκεια της σεξουαλικής επαφής και τότε ονομάζεται δυσπαρευνία, ενώ μπορεί να εμφανίζεται κατά την στιγμή της ωορρηξίας. Η δυσμηνόρροια που οφείλεται στην ενδομητρίωση συνήθως προηγείται της περιόδου περίπου 24 με 48 ώρες και σε αντίθεση με την κλασική δυσμηνόρροια δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα παυσίπονα. Η δυσπαρευνία της ενδομητρίωσης οφείλεται συνήθως στην έντονη πίεση και τάση που δέχονται οι έκτοπες εστίες της ενδομητρίωσης κατά την σεξουαλική επαφή, οι οποίες και προκαλούν την πυροδότηση του πόνου. Χαρακτηριστικά, αυτές οι ασθενείς αναφέρουν επώδυνες σεξουαλικές επαφές από την έναρξη της σεξουαλικής τους ζωής. Η δυσπαρευνία έχει τεράστιο ψυχολογικό αντίκτυπο στην καθημερινότητα των γυναικών και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Επίσης όταν η ενδομητρίωση εντοπίζεται σε άλλα όργανα της κοιλίας τότε ο πόνος μπορεί να εμφανίζεται κατά την αφόδευση και ονομάζεται δυσχεσία ή κατά την ούρηση και τότε ονομάζεται δυσουρία. Μπορεί επίσης να εμφανίζεται ως πόνος στους μύες που συνδέεται ή όχι χρονικά με την εμμηνορρυσία. Σύμφωνα με άλλες πρόσφατες επιστημονικές μελέτες η ενδομητρίωση είναι πιο συχνή σε υπογόνιμες γυναίκες (13-33%) σε σχέση με τις γόνιμες (4-8%). Επίσης οι υπογόνιμες γυναίκες παρουσιάζονται με βαριά ενδομητρίωση, δηλαδή σε προχωρημένο στάδιο. Μία πιθανή εξήγηση της υπογονιμότητας που προκαλείται είναι ότι οι συμφύσεις που δημιουργούνται λόγω της ενδομητρίωσης εμποδίζουν την σύλληψη του ωαρίου και την μεταφορά του μέσω των σαλπίγγων.
Πέραν των συμφύσεων υπάρχουν και άλλες πιθανές αιτίες που οδηγούν σε υπογονιμότητα: οι κυτταρικές αλλαγές και οι ουσίες που παράγονται από τις έκτοπες εστίες του ενδομητρίου. Αυτές δημιουργούν ένα φλεγμονώδες τοπικό περιβάλλον που επηρεάζει αρνητικά την ωρίμανση του ωαρίου, την ωορρηξία, την λειτουργικότητα των σπερματοζωαρίων, την ανάπτυξη του εμβρύου και την εμφύτευσή του στο εσωτερικό της μήτρας. Ωστόσο υπάρχουν αρκετές γυναίκες που είναι εντελώς ασυμπτωματικές και δεν αναφέρουν κανένα απολύτως σύμπτωμα.
Η βαρύτητα της ενδομητρίωσης δεν ανταποκρίνεται πάντοτε στο μέγεθος του πόνου. Πολλές σοκολατοειδείς κύστεις είναι ασυμπτωματικές και ανευρίσκονται τυχαία στο πλαίσιο του ετήσιου γυναικολογικού ελέγχου ή κατά την διερεύνηση της υπογονιμότητας. Κάποιες μικροσκοπικές και ολιγάριθμες εστίες ενδομητρίωσης μπορεί να προκαλέσουν μεγάλης έντασης πόνο. Ωστόσο, οι γυναίκες δεν θα πρέπει να συνδέουν οποιασδήποτε μορφής πυελικού άλγους με την ενδομητρίωση, αλλά θα πρέπει να αναζητούν κατάλληλη ιατρική βοήθεια προκειμένου να διερευνηθούν όλα τα πιθανά αίτια που μπορεί να το προκαλέσουν.
Με ποιον τρόπο διαγιγνώσκεται η ενδομητρίωση;
Η διάγνωση της ενδομητρίωσης τίθεται με την βοήθεια της φυσικής εξέτασης, των εργαστηριακών και απεικονιστικών εξετάσεων. Σχετικά με τις εργαστηριακές εξετάσεις αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν αρκετές επιστημονικές μελέτες που προσπάθησαν να βρουν έναν μεμονωμένο βιοδείκτη ή μία ομάδα βιοδεικτών ικανών να διαγιγνώσκουν εγκαίρως την ενδομητρίωση, ωστόσο δεν υπήρξε κάποιος αξιόλογος δείκτης που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κλινική πράξη.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει αρκετή συζήτηση γύρω από τον καρκινικό δείκτη Ca-125 και την πιθανή χρήση του στην διάγνωση της ενδομητρίωσης. Σε περιπτώσεις ήπιας ενδομητρίωσης μπορεί να είναι φυσιολογικός, ενώ δεν αυξάνεται σε όλες τις περιπτώσεις με βαριά ενδομητρίωση. Επίσης η τιμή του δείκτη δεν αντιστοιχεί στην βαρύτητα της νόσου.
Αμέσως μετά την εργαστηριακή διερεύνηση ακολουθούν απεικονιστικές εξετάσεις. Η χρήση του κολπικού υπερήχου αποτελεί ένα σημαντικό διαγνωστικό εργαλείο για την απεικόνιση της ενδομητρίωσης. Σε περιπτώσεις βαριάς και εκτεταμένης ενδομητρίωσης μπορεί να χρειαστεί να γίνει μέχρι και μαγνητική τομογραφία κοιλίας. Ωστόσο η πιο κατάλληλη μέθοδος για την διάγνωση της ενδομητρίωσης είναι σήμερα η διαγνωστική λαπαροσκόπηση, όπου αναγνωρίζουμε υπό άμεση όραση τις έκτοπες εστίες ενδομητρίωσης, ακόμη και πριν λάβουμε τις σχετικές βιοψίες, καθώς οι εστίες αυτές παρουσιάζουν χαρακτηριστική εικόνα που βλέπουμε μέσω της κάμερας.
Τι περιλαμβάνει η θεραπευτική προσέγγιση της ενδομητρίωσης;
Η ενδομητρίωση είναι μία χρόνια καλοήθης νόσος, ωστόσο δεν υπάρχει καμία οριστική θεραπεία. Με την επιλογή της κατάλληλης εξατομικευμένης θεραπείας προσπαθούμε να προκαλέσουμε ύφεση των κυριότερων συμπτωμάτων ή νόσου όπως ο πόνος, η υπογονιμότητα ή και τα δύο μαζί. Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας για κάθε γυναίκα εξαρτάται από την βαρύτητα και την έκταση της νόσου, ενώ θα πρέπει πάντοτε να προηγείται μια αναλυτική ενημέρωση και συμβουλευτική της σχετικά με τις θεραπευτικές της επιλογές.
Η θεραπεία της ενδομητρίωσης χωρίζεται σε φαρμακευτική και χειρουργική. Όσον αφορά την φαρμακευτική θεραπεία, κυρίως χρησιμοποιούμε παυσίπονα και ορμονικές θεραπείες. Τα παυσίπονα δεν αποτελούν μία ειδική θεραπεία για την ενδομητρίωση, ωστόσο καταφέρνουν σε αρκετές περιπτώσεις να προκαλέσουν ύφεση του πόνου που σχετίζεται με αυτή. Λαμβάνεται όμως υπόψη, κατά την συνταγογράφησή τους, ότι η μακροχρόνια χρήση των παυσίπονων μπορεί να έχει διάφορες παρενέργειες, όπως γαστρεντερικές διαταραχές. Εκτός από τα παυσίπονα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ορμονικές θεραπείες όπως αντισυλληπτικά δισκία, GnRH ανταγωνιστές, την ενδομήτρια συσκευή MIrena, τα προγεσταγόνα και αναστολείς της αρωματάσης. Στόχος της ορμονικής θεραπείας είναι η μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων καθώς και η μείωση της επίδρασης αυτών στο ενδομήτριο. Το ζητούμενο είναι η ύφεση του πόνου που σχετίζεται με την ενδομητρίωση. Μετά την διακοπή της ορμονικής θεραπείας μπορεί να έχουμε έξαρση των συμπτωμάτων και επειδή όλες οι γυναίκες δεν ανταποκρίνονται το ίδιο στις ορμονικές θεραπείες, θα πρέπει η επιλογή του κατάλληλου τύπου ορμονικής θεραπείας να εξατομικεύεται κατά το δυνατόν.
Παρόλη την αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητά τους για την αντιμετώπιση του πόνου μπορεί να εμφανίσουν και διάφορες παρενέργειες όπως κεφαλαλγία, ακμή, αύξηση βάρους, αδυναμία, κόπωση, κολπική αιμόρροια και εξάψεις. Οι παρενέργειες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των διαφόρων τύπων θεραπείας, αλλά και μεταξύ των γυναικών.
Η χειρουργική θεραπεία της ενδομητρίωσης εστιάζει στην εξάλειψη των ενδομητριωσικών εστιών, στην αφαίρεση των κύστεων που δημιουργήθηκαν και στην λύση των συμφύσεων. Μπορεί να γίνει είτε με λαπαροτομία, δηλαδή ανοιχτό χειρουργείο ή με λαπαροσκόπηση. Συμπερασματικά η επιλογή της φαρμακευτικής ή χειρουργικής θεραπείας της ενδομητρίωσης θα πρέπει να εξατομικεύεται ανάλογα με το κυρίαρχο σύμπτωμα της γυναίκας (πόνος ή υπογονιμότητα ή και τα δύο μαζί) και πάντοτε, πριν την τελική μας απόφαση, θα πρέπει να προηγείται μία λεπτομερής ενημέρωση της γυναίκας σχετικά με την νόσο και τις πιθανές διαθέσιμες θεραπείες.
Ποια είναι η σχέση ενδομητρίωσης και υπογονιμότητας; Αν η ενδομητρίωση μείνει χωρίς θεραπεία, σημαίνει ότι μια γυναίκα δεν θα μπορέσει ποτέ να προχωρήσει σε σύλληψη με φυσικό τρόπο;
Η ενδομητρίωση είναι ένα θέμα που απασχολεί κυρίως τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Ωστόσο δεν είναι απαραίτητο όλες οι γυναίκες με ενδομητρίωση να παρουσιάζουν πόνο ή υπογονιμότητα. Σε περιπτώσεις ενδομητρίωσης ήπιας ή μέτριας βαρύτητας είναι αρκετά πιθανό να μην υπάρχει κάποια δυσκολία προκειμένου η γυναίκα να μπορέσει να συλλάβει με φυσικό τρόπο.
Σε βαριές περιπτώσεις, η χρόνια φλεγμονή που παρατηρείται στην ενδομητρίωση μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο σπερματοζωάριο ή στο ωάριο και να επηρεάσει την κίνηση αυτών εντός της σάλπιγγας. Επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται πλήρης ή μερική απόφραξη της σάλπιγγας λόγω της φλεγμονής της ενδομητρίωσης ή της δημιουργίας ουλώδους ιστού πέριξ της σάλπιγγας. Η παρουσία ενδομητριωσικών κύστεων στις ωοθήκες επηρεάζει το φυσιολογικό αριθμό των ωαρίων καθώς και την ποιότητα των ωαρίων.
Η επίδραση της ενδομητρίωσης στην γονιμότητα-εφόσον παραμείνει χωρίς καμία θεραπεία, αντικατοπτρίζεται και στην πιθανότητα γονιμοποίησης. Ειδικότερα, σε περιπτώσεις ήπιας ενδομητρίωσης, η πιθανότητα γονιμοποίησης μετά από την πάροδο ενός έτους συντονισμένων προσπαθειών με φυσικό τρόπο είναι 75%. Αντίθετα σε περιπτώσεις μέτριας ή σοβαρής ενδομητρίωσης το ποσοστό αυτό μειώνεται σε 50% και 25% αντίστοιχα. Οι υπογόνιμες γυναίκες με ενδομητρίωση που δεν θα καταφέρουν να συλλάβουν με φυσικό τρόπο θα αναζητήσουν την βοήθεια μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Επομένως η ενδομητρίωση είναι μία χρόνια καλοήθης, αλλά αρκετά πολύπλοκη νόσος που επηρεάζει σημαντικά ορισμένες γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχουμε σημειώσει τεράστια πρόοδο στην καλύτερη κατανόηση της νόσου με τελικό στόχο να φτάσουμε στην εξατομικευμένη προσέγγιση της κάθε γυναίκας.
Για περισσότερες πληροφορίες , επικοινωνήστε με τον Μαιευτήρα Γυναικολόγο κ. Νικόλαο Βραχνή στο 21 0777 7442.
Ιστοσελίδα www.nikosvrachnis.gr
Social Media
(Facebook | Instagram | Linkedin)
Info
O Νικόλαος Βραχνής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής Γυναικολογίας στη Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών . Διαβάστε το αναλυτικό βιογραφικό του εδώ
Ακολουθήστε το jenny.gr στο google news και μάθετε τα πάντα γύρω από τη διατροφή, τη γυμναστική, το σεξ και την ψυχική υγεία.
