Η Μαρία Παπαναστασίου, Διευθύντρια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, μιλά στο JennyGr για τον ρόλο του μουσείου στη διατήρηση και προβολή της ιστορίας του νεότερου Ελληνισμού, για το πώς εξελίσσεται αυτός ο ρόλος με την πάροδο του χρόνου, αλλά και για την προσεχή έκθεση «Από τη Μεγάλη… στη Σύγχρονη Ελλάδα (Μέρος Β΄): Οι Πρόσφυγες», η οποία εγκαινιάζεται στις 16/12/2023
Το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο αποτελεί το πρώτο μουσείο του νεότερου Ελληνισμού. Από την ίδρυσή του, το 1884, μέχρι και σήμερα, παραμένει πιστό στη διατήρηση και προβολή της ιστορίας του νεότερου Ελληνισμού. Βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας – από το 1960 στεγάζεται μόνιμα στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής και αποτελεί ένα από τα κυριότερα αποθετήρια ιστορικών κειμηλίων και πηγών έρευνας στη χώρα.
«Γεννήθηκε» μια περίοδο που η ελληνική κοινωνία βρισκόταν σε ένα μεταβατικό στάδιο, ενώ μέχρι και σήμερα αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς για την εμβάθυνση στην ελληνική ταυτότητα. Οι συλλογές του περιλαμβάνουν σημαίες, όπλα, ζωγραφικά και χαρακτικά έργα, γλυπτά, ακρόπρωρα, χάρτες, φιλελληνικά αντικείμενα, παραδοσιακές φορεσιές και προσωπικά κειμήλια πρωταγωνιστών της νεοελληνικής ιστορίας.
Εμείς, μιλήσαμε με τη Μαρία Παπαναστασίου, Διευθύντρια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, για τον ρόλο του μουσείου στη διατήρηση και προβολή της ιστορίας του νεότερου Ελληνισμού, για το πώς εξελίσσεται αυτός ο ρόλος με την πάροδο του χρόνου, αλλά και για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει τόσο σχετικά με την έρευνα όσο και με την προσέλκυση νεανικού κοινού.
Πώς θα περιγράφατε τον ρόλο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου σε ό,τι αφορά τη διατήρηση και την προβολή της ιστορίας του νεότερου Ελληνισμού; Πώς εξελίσσεται αυτός ο ρόλος με την πάροδο του χρόνου;
Ο ρόλος του ΕΙΜ, από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του το 1884, υπήρξε κομβικός για τη διατήρηση της ιστορίας του νεότερου Ελληνισμού, καθώς σε αυτό φυλάσσεται ο μεγαλύτερος αριθμός κειμηλίων. Στα 140 χρόνια λειτουργίας του επιδιώκει συνεχώς την προβολή της, φροντίζοντας παράλληλα να εξελίσσεται, αναπτύσσοντας ποικίλες και πολυεπίπεδες δράσεις, υιοθετώντας καλές πρακτικές και έχοντας ως σύμμαχο τις εξελίξεις της τεχνολογίας.
Μπορείτε να μας πείτε λίγα περισσότερα αναφορικά με την προσεχή έκθεση «Από τη Μεγάλη… στη Σύγχρονη Ελλάδα (Μέρος Β΄): Οι Πρόσφυγες», η οποία εγκαινιάζεται στις 16/12/2023; Ποια είναι η αναμενόμενη επίδρασή της;
Πρόκειται για το δεύτερο μέρος της έκθεσης «Από τη Μεγάλη… στη Σύγχρονη Ελλάδα», η οποία παρακολουθεί την ολοκλήρωση της δημιουργίας της χώρας από άποψη συνόρων και πληθυσμού. Το πρώτο μέρος, που παρουσιάστηκε το 2022 και τρέχει ακόμα, εστιάζει στη Μικρασιατική Εκστρατεία και το συλλογικό τραύμα της καταστροφής της Σμύρνης. Το δεύτερο μέρος, που πραγματοποιείται με αποκλειστική χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς, επικεντρώνεται στην παρουσίαση του προσφυγικού φαινομένου, επί έναν αιώνα, από την Επανάσταση του 1821 μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης το 1923, μέσα από τα ζητήματα που απασχόλησαν διαχρονικά, τους ανθρώπους που βρέθηκαν στη δεινή θέση να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές εστίες τους. Είναι αυτονόητο ότι το θέμα αυτό θα δονήσει ευαίσθητες χορδές, γιατί «τραύματα» τέτοιου τύπου έχουν πια εισχωρήσει στο συλλογικό ασυνείδητο.
Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι η πιο ενδιαφέρουσα ιστορική συλλογή που φιλοξενεί αυτή τη στιγμή το ΕΙΜ;
Δεν είναι εφικτό να προταχθεί κάποια από τις Συλλογές του ΕΙΜ, καθόσον όλες μαζί αποτελούν ένα ηχηρό σύνολο, που συμπληρώνεται από το πολύτιμο Αρχείο Ιστορικών Εγγράφων και την εξειδικευμένη Βιβλιοθήκη του.
Πώς αντιμετωπίζει το ΕΙΜ την πρόκληση της προσέλκυσης νεανικού κοινού και ποιες κατευθύνσεις λαμβάνει για τον συγκεκριμένο σκοπό;
Είναι γεγονός -λυπηρό- ότι για τους νέους, οι όροι ιστορία και μουσείο λειτουργούν αποτρεπτικά τις περισσότερες φορές. Γνωρίζοντας ότι παρελθόν και παρόν συμπορεύονται, αντιμετωπίζουμε με μεγάλη υπευθυνότητα αυτή την πρόκληση, υλοποιώντας δράσεις ελκυστικές στους νέους.
Ευτυχώς το νεανικό κοινό ανταποκρίνεται σε κάθε τι που εναρμονίζεται με «τα σημεία των καιρών». Έτσι κι εμείς, πάνω σε αυτή τη βάση επιδιώκουμε να προβάλουμε την ιστορία «αλλιώς», υιοθετώντας τρόπους που υπαγορεύει η τεχνολογία με την οποία οι νέοι έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση.
Οι εκπαιδευτικές δράσεις του ΕΙΜ με ποιον τρόπο συμβάλλουν στην ενίσχυση της σχέσης των μαθητών με την ιστορία και τον πολιτισμό;
Οι εκπαιδευτικές δράσεις για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης είναι ποικίλες και βιωματικές. Μέσα από αυτές και με την καθοδήγηση των επιμελητών του Μουσείου οι μαθητές ακολουθούν τις ψηφίδες που διαμορφώνουν τη νεότερη ελληνική ιστορία και συμμετέχουν ενεργά.
Ποια είναι η θέση του ΕΙΜ σχετικά με τη συνεργασία με άλλα πολιτιστικά ιδρύματα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, για την επίτευξη κοινών φιλοδοξιών;
Το ΕΙΜ, από τις αρχές της μακραίωνης πορείας του, επιδιώκει τη συνεργασία με άλλους πολιτιστικούς φορείς και ανταποκρίνονται σε όλες τις προτάσεις για συνέργειες τόσο στην Αθήνα όσο και την περιφέρεια.
Τα τελευταία χρόνια μάλιστα συμμετέχει ενεργά με εκπρόσωπό του στο Δ.Σ. της Διεθνούς Ένωσης Μουσείων Ιστορίας (ΙΑΜΗ), ενώ παράλληλα συμμετέχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα που αφορούν σε θέματα τεκμηρίωσης και συντήρησης πολιτιστικών αγαθών.
Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το μουσείο στον τομέα της έρευνας και πώς συνεργάζεται με άλλους φορείς/ ιδρύματα για την προώθηση της ιστορικής έρευνας;
Το ΕΙΜ, ως ερευνητικό κέντρο το ίδιο, λόγω του πολυσχιδούς υλικού του, έχει προχωρήσει στην ψηφιοποίηση των τεκμηρίων του σε συνεργασία με άλλα Ιδρύματα, συμβάλλοντας στην προώθηση της ιστορικής έρευνας και τη διάχυση της ιστορικής γνώσης. Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες της τεχνολογίας επικοινωνεί με ευρωπαϊκά και ελληνικά Πανεπιστήμια διευκολύνοντας τη μελέτη της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Πώς διαχειρίζεστε την πρόκληση της έλλειψης οικονομικών πόρων για την προβολή του ΕΙΜ και ποιες είναι οι στρατηγικές που ακολουθείτε για την αύξηση της εξωστρέφειας;
Θεωρούμε ότι το πρόβλημα της οικονομικής δυσπραγίας στον τομέα του πολιτισμού είναι γενικότερο και αφορά στα περισσότερα ιδρύματα. Ειδικά τα τελευταία χρόνια η υποστήριξη από εξωτερικές πηγές αποτελεί μονόδρομος. Με γνώμονα την προβολή των θησαυρών που διαφυλάσσει, το ΕΙΜ απευθύνεται και επιζητεί τη συστράτευση χορηγών για τη διοργάνωση των περιοδικών εκθέσεων αλλά και την υλοποίηση δράσεων που απευθύνονται σε όλες τις κοινωνικές ομάδες. Παράλληλα μέσα από την ιστοσελίδα, τα social media, το πωλητήριο και το e-shop, που διαθέτει το ΕΙΜ επιδιώκει, με ίδιους πόρους, να προβάλλει όσο το δυνατό περισσότερο το έργο του.
Με ποιον τρόπο θα μπορούσε μια ομάδα υποστηρικτών να βοηθήσει στην επίτευξη των στόχων του μουσείου, ειδικά στον τομέα της οικονομικής υποστήριξης;
Καθώς οι πολυεπίπεδες δράσεις του Μουσείου απαιτούν έναν μεγαλύτερο αριθμό συνεργατών, μια ομάδα υποστηρικτών του ΕΙΜ θα μπορούσε να αναλάβει το κόστος ορισμένων εξ αυτών. Για παράδειγμα θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει το κόστος της επέκτασης του ωραρίου έως τις 20.00, μία τουλάχιστον ημέρα την εβδομάδα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα αύξησης της επισκεψιμότητάς του. Εναλλακτικά θα μπορούσε να αναλάβει τη μισθοδοσία ενός συνεργάτη ή συνεργατών που θα ασχολούνται αποκλειστικά με την προβολή του Μουσείου. Επίσης να αναλάβει το κόστος περισσότερων εργαστηρίων και εκδηλώσεων, που θα φέρουν περισσότερο κόσμο στο Μουσείο.
Ποιο είναι το μέλλον που οραματίζεστε για το ΕΙΜ και ποιος είναι ο ρόλος που επιθυμείτε να διαδραματίσει στον πολιτιστικό τομέα της χώρας;
Το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1884 και θα εξακολουθήσει να περικλείει ευλαβικά τα κειμήλια που φυλάσσει και να εμπλουτίζει τις Συλλογές του.
Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον συνεχίζουμε να εργαζόμαστε συστηματικά για την αύξηση της επισκεψιμότητας και της αναγνωρισιμότητας που του αναλογεί, ως θεματοφύλακας της νεότερης ελληνικής ιστορίας, ρόλο που αδιαμφισβήτητα κατέχει.
Οραματιζόμαστε ένα μουσείο, σύγχρονο, φιλικό προς τον επισκέπτη, με πρωτεύοντα ρόλο στα πολιτιστικά δρώμενα, που θα προσελκύει ετησίως ολοένα και περισσότερο κοινό και θα αποτελεί ένα εμβληματικό τοπόσημο της πρωτεύουσας.
